Jako historyk sztuki, postanowiłam zajmować się sztuką skandynawską. Dlatego znajdziesz tutaj teksty dotyczące artystów tak islandzkich, jak i z pozostałych krajów Północy. Czasem piszę też o kulturze i literaturze wszystkich krajów wikingów.
Wikingowie mogą kojarzyć się z rabunkami i budzeniem postrachu, ale wśród nich byli też zdolni rzemieślnicy wykonujący piękne przedmioty. Wśród nich wiele znajduje się obecnie w kolekcjach najważniejszych muzeach Skandynawii.
Czy wiesz, że…
⛵️ określenie wiking bierze się od staronordyckiego viking określającego zamorską wyprawę, nierzadko w celach poznawczo-grabieżczych? Na wiking jechali przede wszystkim młodzi mężczyźni, ale potocznie wikingami nazywamy ludność zamieszkującą Półwysep Skandynawski i migrującą na Północ oraz podróżującą po całej Europie między VIII a XI wiekiem.
⛵️ pamiątki po wikingach znaleziono nawet w Polsce? Wyspa Wolin jest świetnym przykładem dawnej obecności północnych kupców, a pozostawione przez nich obiekty i przedmioty wykonane w jednym ze stylów sztuki wikińskiej pozwalają śledzić ich migrację po Europie. Dzięki nim wiemy, że wikingowie dotarli na Sycylię i do Konstantynopola.
⛵️ sztuka wikińska miała wiele wspólnego z celtycką? Popularny motyw plecionki zaczerpnięty został najprawdopodobniej właśnie ze sztuki anglosaskiej i celtyckiej, ale późniejsze motywy sztuki wikińskiej wynikały również z inspiracji sztuką kontynentalnej Europy. Np. w stylu Urnes znajdziemy ślady francuskiej sztuki średniowiecznej.
⛵️ istnieje więcej niż sześć stylów sztuki wikińskiej? Poza nimi wyznacza się nie tylko wcześniejszy styl Vendel (którego ostatnia faza, styl E, często utożsamiany jest ze stylem Oseberg), ale również styl Broa, datowany na lata około 750 – 825, a więc rozpoczynający się przed wspomnianym Oseberg lub współistniejący z nim.
⛵️ sztukę wikińską można oglądać również w Polsce? Tym razem nie chodzi o Wolin, ale o kościół słupowy w Karpaczu. Świątynia Wang znalazła się na terenach dzisiejszej polski jeszcze w czasach zaborów, bowiem zakupił ją książę pruski Fryderyk William IV i przetransportował z Norwegii na tereny ówczesnych Prusów w roku 1842.
Zdjęcia własne z pobytów w Muzeum Narodowym w Kopenhadze, Muzeum Łodzi Wikińskich w Oslo, Muzeum Historycznym w Sztokholmie, Muzeum Historycznym w Oslo, Muzeum Osadnictwa w Reykjaviku.
Frank Dicksee, The Funeral of a Viking, 1893, Manchester Art Gallery.
Johan Peter Raadsig, Ingolf tager Island i besiddelse, 1850.
Christian Krohg, Leif Eriksson odkrywa Amerykę, 1893.
O sztuce fińskiej słyszy się zazwyczaj niewiele, ale malarstwo Młodej Finlandii na pewno się Wam spodoba! Współcześni artyści również warci są uwagi.
Czy wiesz, że…
🇫🇮 przez dłuższy czas Finlandia należała do Szwecji, a pierwszym językiem wielu artystów fińskich był szwedzki? Stąd wiele nazwisk i oryginalnych tytułów dzieł z Finlandii znajdziemy właśnie w tym języku.
🇫🇮 w 1892 roku artyści, poeci i muzycy powołali do życia Młodą Finlandię? Po przejęciu kraju przez Rosję nasiliły się nastroje narodowościowe, a młodzi Finowie – zasmakowawszy paryskiej bohemy – postanowili tworzyć sztukę nowoczesną. Członków stowarzyszenia Młoda Finlandia przedstawił choćby Akseli Gallen-Kallela na obrazie Sympozjum (fin. Symposion/Probleema).
🇫🇮 Gallen-Kallela urodził się jako Axel Waldemar Gallén? Na fali trendów narodowościowych postanowił on zmienić szwedzkie nazwisko na brzmiące bardziej po fińsku.
🇫🇮 Järnefelt był początkowo realistą, ale w jego twórczości zauważyć można również elementy impresjonizm? Szczególnie w jego lekkim, niemal szkicowym czasem ujęciu chmur i nieba.
🇫🇮 Hugo Simberg jest autorem obrazu Finlandii numer 1? W 2006 roku galeria Ateneum zorganizowała plebiscyt na najbardziej fińskie dzieło (Maamme taulu -äänestyksessä). Pierwsze miejsce zajął Ranny anioł fińskiego symbolisty, drugie – Rekonwalescentka Helene Schjerfbeck, a trzecie – Walczące głuszce Ferdinanda von Wrighta.
🇫🇮 Tove Jansson była nie tylko autorką “Muminków”, ale też utalentowaną malarką? Pochodziła z artystycznej rodziny jako córka Viktora Janssona, rzeźbiarza, oraz Signe Hammarsten-Jansson, ilustratorki i graficzki. Rodzice Tove byli też inspiracją dla postaci Mamusia i Tatusia Muminka.
🇫🇮 9 sierpnia świętuje się Dzień Sztuki Fińskiej? Święto ustanowiono w tym roku i przypada na dzień urodzin Tove Jansson, dlatego oficjalna nazwa wydarzenia to Tove Janssonin ja suomalaisen taiteen päivä. Więcej informacji o tym dniu poczytacie na stronie Pohjola.
🇫🇮 Tom of Finland tworzył pod pseudonimem ze względu na swoją orientację seksualną? W powojennej Finlandii prace o charakterze erotyczno-pornograficznym były zakazane, tak samo jak seksualizm. Artysta zaryzykował jednak wydawnictwa anonimowe (głównie w USA), dzięki którym stał się czołową postacią środowisk gejowskich i rewolucji seksualnej.
Czy malarze Młodej Polski mają coś wspólnego z artystami Młodej Skandynawii? Co łączy przedstawicieli obu nurtów i czy mogło dojść do bezpośredniego kontaktu, a może podobieństwa wynikają z pokrewieństwa dusz?
Czy wiesz, że…
🤝 Ferdynand Ruszczyc, jeden z najbardziej interesujących pejzażystów Młodej Polski, był w połowie Skandynawem? Jego matka pochodziła z Danii, a malarz tworzył również na Bornholmie
🤝 Anders Zorn podróżował po Krakowie? Wówczas było to najważniejsze miasto Galicji po Lwowie, a więc ważne centrum kulturowe zaboru austriackiego. Zorn przyjechał tu w ramach swojej podróży po Europie, jak również Pontus Larsson, syn Carla Larssona.
🤝 Edvard Munch przyjaźnił się ze Stanisławem Przybyszewskim? Obaj poznali się w berlińskiej gospodzie Zum Schwarzen Ferkel (Pod Czarnym Prosiakiem), a większą sławę na kontynencie norweski malarz zawdzięcza właśnie płomiennym pismom Polaka. Również dzięki Przybyszewskiemu twórczość Muncha poznał Wojciech Weiss.
🤝 źródła podobieństw między sztuką młodopolską a sztuką artystów Młodej Finlandii można szukać w Petersburgu? To za sprawą profesora tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, Archipa Kuindżiego, który mógł być inspiracją tak dla Ruszczyca czy Konrada Krzyżanowskiego, jak i dla Akselego Gallen-Kalleli.
🤝 Carl Larsson prowadził wieloletnią przyjaźń korespondencyjną z Janem Maliszem? Ten krakowski fotograf i krytyk przyczynił się do popularyzacji sztuki szwedzkiej w Polsce, pisał artykuły nie tylko o swoim przyjacielu, ale też w Tygodniku Ilustrowanym pojawił się jego tekst o twórczości Andersa Zorna.
🤝 w Polsce istnieje stowarzyszenie inspirowane twórczością Carla Larssona? To Dom Słońca pod Sokołem, zainicjowany przez korespondencję Szweda z Janem Maliszem.
🤝 w polskich zbiorach można znaleźć dzieła artystów nordyckich? Organizowano też wystawy czasowe prezentujące sztukę skandynawską, a w 2018 roku w Muzeum Sztuki w Göteborgu zorganizowano pokaz sztuki Młodej Polski.
Richard Bergh, Śmierć i dziewczyna, 1888., fot. Prins Eugens Waldemarsudde
Hugo Simberg, Ogród śmierci , 1896, Ateneum, Helsinki
Hanna Pauli, Portret artystkiVenny Soldan, 1887, Göteborgs konstmuseum, Göteborg
Greta Gerell, Jardin du Luxembourg, Paris, 1937, fot. Stockholms Auktionsverk
Ernst Josephson, 14 juillet, ok. 1883, źródło: http://www.artnet.com/
Ingeborg Westfelt-Eggertz, Ogród: scena z Meudon, 1887, źródło: Bukowskis
Józef Pankiewicz, Targ na kwiaty przed św Magdaleną w Paryżu, 1890, Muzeum Narodowe w Poznaniu
Carl Fredrik Hill, Francuski sad, 1876, źródło: Bukowskis.
Olga Boznańska, Motyw z Paryża, 1903, Muzeum Narodowe, Kraków
Hjalmar Sandberg, Scena z Vichy, bez daty, Nationalmuseum, Sztokholm
Władysław Podkowiński, W ogrodzie, 1892) źródło: Lubicki.art
Albert Edelfelt, The Luxembourg Gardens, Paris, 1887, źródło: Google Art Project
Stanisław Wyspiański, Wnętrze pracowni paryskiej, 1893, źrodło: Google Art Project
Olga Boznowska. Wnętrze paryskiej pracowni, 1918, źródło: https://bydgoszcz.wyborcza.pl/
Richard Bergh, Konstnärsförbundet: Christian Eriksson, Eugène Jansson, Nils Kreuger, Karl Nordström, Robert Thegerström oraz Richard Bergh, 1903.
Richard Bergh, Po pozowaniu, 1884, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga
Carl Larsson, Grez-Sur-Loing, 1887, Nationalmuseum, Sztoholm
Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer w pracowni, 1893, Muzeum Narodowe w Warszawie
Hugo Birger, Śniadanie artystów skandynawskich w Café Ledoyen w dniu wernisażu (szw. Skandinaviska konstnärernas frukost i Café Ledoyen – Fernissningsdagen), 1886, Göteborgs konstmuseum, Göteborg
Anna Ancher, Promienie słońca w Niebieskim Pokoju (Solskin i den blå stue), 1891. Skagens Museum.
P. S. Krøyer, Badende Jungen. Sonnenschein. Skagen
Jens Ferdinand Willumsen, Children Bathing at Skagen Beach, 1909, źródło: skagenskunstmuseer.dk
Wacław Szymanowski, W huculskiej izbie, 1887, źródło: http://artyzm.com/
Stanisław Wyspiański, Akropolis – pomysł zabudowania Wawelu
Anders Zorn, Stickande kulla, 1900
Akseli Gallen-Kallela, Obrona Sampo, 1896, Muzeum w Turku
Richard Bergh, Vision, motiv från Visby, 1894, Nationalmuseum ,Sztokholm.
Hugo Simberg, Piru padan ääressä, 1897, źródło: Wikimedia Commons
Leon Wyczółkowski, Gra w krokieta, 1892-95, Muzeum Narodowe w Warszawie
Teodor Axentowicz, Kołomyjka, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie
Leon Wyczółkowski, Sarkofag Królowej Jadwigi, 1898, Muzeum Narodowe w Warszawie
Władysław Skoczylas, Bajka, 1908, Muzeum Sztuki w Łodzi, Oddział Pałac Herbsta
Richard Bergh, Rycerz i dziewczyna, 1897, Thielska galleriet
Edvard Munch, Kąpiący się mężczyźni, 1918, źródło: https://www.wikiart.org/
Edvard Munch, Nadzy mężczyźni w lesie, 1819, źródło: https://www.wikiart.org/
Edvard Munch, August Strindberg, Edvard Munch and friends at the café ‘Zum Schwarzen Ferkel’, Berlin.
Wojciech Weiss, Maki, 1902-1903, Muzeum Narodowe w Krakowie
Wojciech Weiss, Wiosna, 1898, Muzeum Narodowe w Warszawie
Włodzimierz Tetmajer, Taniec w karczmie), bez daty, Galeria Narodowa w Lwowie.
Anders Zorn, Stickande kulla, 1901
Akropolis według Wyspiańskiego, szkic, Muzeum Śląskie
Józef Chełmoński, Kuropatwy, 1891 Muzeum Narodowe w Warszawie.
Bruno Liljefors, Kuropatwy (szw. Rapphönor) 1936, źródło: Bukowskis.
Stanisław Wyspiański, Skarby sezamu, 1897, Muzeum Narodowe w Kielcach.
Prins Eugen, Chmura (szw. Molnet), 1895, Göteborgs Konstmuseum
Ferdynand Ruszczyc, Obłok, 1902, Nationalmuseum i Poznań
Prins Eugen, Las (szw. Skogen(, 1892, Göteborgs Konstmuseum
Ferdynand Ruszczyc, Stare Jabłonie, 1900, Muzeum Narodowe w Warszawie.
Gustav Fjaestad, Bezgwiezdna noc zimowa (szw. Stjärnklar Vinternatt),
Ferdynand Ruszczyc, Bajka zimowa, 1904, Muzeum Narodowe w Warszawie.
Stanisław Wyspiański, Caritas (Maria z Dzieciątkiem), Fragment projektu witraża do katedry lwowskiej, 1904 (replika kartonu z 1893-94), Muzeum Narodowe w Warszawie.
Konrad Krzyżanowski, Chmury w Finlandii, 1908, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Jan Stanisławski, Topole nad wodą, 1900, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Jan Stanisławski, Bodiaki, 1885, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Fragmenty publikacji Magdaleny Wisieckiej, dostępnej w całości na stronie: http://domsloncapodsokolem.eu/carl-larsson/o-artyscie/
W Helsinkach nie brakuje godnych polecenia miejsc związanych ze sztuką. Jest jednak jeden adres, którego nie wolno pominąć. Helsińskie Ateneum to obowiązkowa meta nie tylko dla miłośników sztuki, ale też dla zainteresowanych kulturą fińską.
Ateneum to nazwa wywodząca się z greki. Oznacza świątynię poświęconą bogini mądrości i wojny, Atenie. Była to też pierwsza wyższa uczelnia w starożytnym Rzymie, oraz szkoła średnia we Francji okresu Rewolucji Francuskiej. We współczesnym słowniku oznacza czytelnię. Nazwa helsińskiego muzeum sztuki, będącego częścią Fińskiej Galerii Narodowej, wiąże się jednak przede wszystkim z Ateną, gdyż jej wizerunek łatwo odnajdziemy na samym gmachu instytucji. Antykizująca budowla projektu Theodora Höijer zwieńczona jest bowiem tympanonem z podobizną tej greckiej bogini, greckie akcenty w architekturze to także kariatydy. Na fasadzie znajduje się także popiersie Fidiasza, greckiego rzeźbiarza, ale również portrety późniejszych, klasycyzujących artystów: Bramante i Rafaela (wszystkie trzy dłuta Carla Eneasa Sjöstranda).
Świątynia sztuki
Skąd w stolicy Finlandii tyle nawiązań do kultury klasycznej? Od XVIII wieku w Europie bardzo modne było stawianie stylizowanych na architekturę starożytną muzejonów. Świątynia muz, czyli muzeum to koncept wywodzący się z Grecji, dlatego wzorowanie instytucji mieszczącej kolekcję narodową, nawet w państwach pozbawionych bezpośredniej spuścizny cywilizacji śródziemnomorskiej, było sygnałem przyporządkowania kultury narodowej wspólnej kulturze europejskiej. Również dlatego na ścinach budynku znajdziemy również medaliony z podobiznami najważniejszych artystów na świecie, wykonanych przez Ville Vallgrena.
Gmach Ateneum z 1890, zdj. Daniel Nyblin, źródło: https://ateneum.fi/
Helsińskie muzeum powstało jednak znacznie później niż jego europejskie odpowiedniki, nie ma też typowego dla podobnych instytucji rodowodu, czyli nie opiera się na kolekcji królewskiej. Zbiory są mocno związane z Fińskim Związkiem Artystów, który został założony w 1846 roku. To właśnie Związek rozpoczął budowanie kolekcji, wybierając dzieła własnych członków, a później także przyjmując różne donacje. Wielu kolekcjonerów przekazywało swoje zbiory w testamencie, inni wspierali instytucję finansowo. Dzięki temu pierwsza wystawa zebranych dzieł miała miejsce w roku 1863, choć jeszcze nie w dzisiejszym gmachu, który stanął na swoim miejscu dopiero w 1887 roku. Od następnego roku organizowano pierwsze wystawy, a kolekcja, oparta na kolejnych darach i zakupach, rozrasta się do dzisiaj.
Panteon artystów fińskich
Ateneum mieści w swojej kolekcji dzieła najważniejszych fińskich artystów, ale wiele z pokazywanych tu prac należy także do kanonu kultury tego kraju. Jednym z pierwszych kluczowych dla kolekcji zakupów był wczesny autoportret Helene Schjerfbeck, natomiast później dołączyły dzieła gigantów fińskiego malarstwa: Alberta Edelfelta, Eero Järnefelta, Pekki Halonena, Hugo Simberga czyli Akselego Gallen-Kalleli. Wchodząc do środka możemy zachłysnąć się liczbą znanych obrazów, a jeśli nie mamy czasu na całodzienną wizytę, polecam kilka dzieł, których nie wolno przegapić:
Akseli Gallen-Kallela, Mit Aino, tryptyk, 1891, źródło: Wikimedia Commons.
Kiedy piszę o twórczości Akselego Gallen-Kalleli, zazwyczaj skupiam się na chmurach. Ale ten fiński malarz znany jest przede wszystkim z ilustracji Kalevali, czyli fińskiego eposu narodowego. Jednym z najczęściej produkowanych jest Tryptyk Aino, ukazujący w trzech scenach mit o tej siostrze Joukahainena. Historia “fińskiej Wandy, co nie chciała męża” opowiada o młodej dziewczynie obiecanej czarownikowi, Väinämöinenowi, przez swojego brata. Aino nie chciała jednak starszego mężczyzny i utonęła w jeziorze. Obrazy ilustrujące Kalevalę malował Gallen-Kalela w różnych stylach: od realizmu po secesyjną kreskę. W zbiorach Ateneum znajdziemy także inne dzieła tego malarza, niezwiązane już z fińskim eposem, wśród nich portrety i sceny rodzajowe, pejzaże w duchu japonizmu oraz widoki z pobytu rodziny Kalelów w Afryce.
Eero Järnefelt, Pod jarzmem. Paląc chrust, 1893, źródło; Wikimedia Commons.
Ten obraz Eero Järnefelta należy do tego etapu twórczości, w którym malarza interesowały przede wszystkim realizm i naturalizm. Obraz powstał w wyniku pobytu artysty w Północnej Sawonii, w której popularne było palenie pól jako metody użyźniania ziemi. Praca fizyczna nie jest jednak głównym jarzmem bohaterów obrazu, ale także trudna sytuacja ekonomiczna: wówczas w Finlandii panował wielki głód i bieda. Do dzieła pozowały autentyczne postaci z miejsca pracy, między innymi 14-letnia dziewczynka o imieniu Johanna Kokkonen. To właśnie na jej przykładzie widać uchwycenie nędzy przez artystę: jej twarz umorusana brudem, z włosami w tłustych strąkach, wykrzywiona jest w bólu i spuchnięta od głodu. Zważywszy na kolorystykę oraz ekspresję postaci, obraz ma też cechy ekspresjonizmu.
Hugo Simberg, Ranny anioł, 1903, źródło: Wikimedia Commons.
Ten symboliczny obraz to najbardziej popularne dzieło Hugo Simberga. Wielokrotnie reinterpretowany, przedstawia dwóch chłopców w strojach wiejskich niosących rannego anioła. Ubrana na biało dziewczynka z krwawiącym skrzydłem i opatrunkiem na głowie trzyma w dłoni bukiecik przebiśniegów, kojarzony z wiosną, a więc nowym początkiem. Anioł jest ranny, a krew broczy biel symbolizującą niewinność i czystość. Postać blondwłosej dziewczynki kontrastuje z chłopcami w ciemnych ubraniach oraz ciemnym, dopiero budzącym się do życia krajobrazem. Czy obraz miał faktycznie symbolizować nadzieję na lepszy start, bowiem malowany był przez chorującego wówczas artystkę? Hugo Simberg w swojej twórczości często sięgał po motyw aniołów i diabłów, które często związane są ze śmiercią i egzystencjalizmem, ale wiele z jego obrazów ma też cechy satyry.
Helene Schjerfbeck, Rekonwalescentka, 1888, źródło: Wikimedia Commons.
W 2006 roku zorganizowano w Finlandii plebiscyt na “obraz narodowy”, a powyższy zdobył drugie miejsce. Był także doceniony w Paryżu i choć krytykowano go za nadmierny realizm, został włączony do kolekcji Związku Artystów Fińskich niekrótko po wystawieniu na Salonie paryskim. Helene Schjerfbeck, znana głównie z autoportretów złożonych z płaskich, niemal litograficznych, plam barwnych, wykorzystuje na tym płótnie francuską lekcję impresjonizmu. Refleksy na twarzy malowanej dziewczynki oraz cienie kładące się na jej siedzisko oraz ścianę, podkreślają szkicowość i delikatność przedstawienia. Chora dziewczynka siedzi na wiklinowym fotelu opatulona w prześcieradło, jakby przed chwilą wyszła z łóżka. Temat chorych dzieci był bardzo popularny w tamtym czasie, jednak modeli ukazywano głównie przykutych do łóżka. Tutaj widać nadzieję na rychłe ozdrowienie: choć mała ledwo ma siłę siedzieć, a na jej polikach widać jeszcze ślady gorączki, jej siły powoli wracają i wkrótce będzie już pełna życia.
Obcy bogowie
W kolekcji Ateneum znajdziemy przykłady twórczości fińskiej, ale również dzieła artystów o renomie międzynarodowej, m.in. Modiglianiego, van Gogha, Cezanne’a. Nawet jeśli władze muzeum będą próbowały przyciągnąć odwiedzających tymi nazwiskami, naprawdę warto odwiedzić Ateneum dla samej sztuki fińskiej. Inne muzea z reprezentacją twórczości Finów to chociażby Muzeum w Turku, do którego warto wstąpić chociażby z uwagi na obrazy Gallen-Kalleli. Polecam również domy-muzea artystów takich jak właśnie Kalela czy Pekka Halonen, oraz galerie ze sztuką współczesną: Kiasma czy HAM.
Kopenhaga to niezaprzeczalnie najważniejszy ośrodek rozwoju sztuki skandynawskiej. Przez wieki tutejsza Królewska Akademia wyznaczała kierunek wszystkim artystom Północy, a mieszczące się tutaj kolekcje to niezwykła reprezentacja sztuki nordyckiej.
Stolica Danii to również jedno z ulubionych miejsc turystów wybierających się do Skandynawii. Atmosfera miasta przyciąga tak młodych, jak i starszych gości, zapraszając tych pierwszych do fotografowania kolorowych domków w porcie oraz penetrowania sklepików z duńskim designem, zaś tych drugich zachwycająca długą historią i pysznymi kanapkami ze świeżą rybą. Jest to też jednak mekka dla miłośników sztuki nordyckiej, znajdziemy tu bowiem nie tylko znakomite kolekcje publiczne, ale też prywatne galerie z przykładami najlepszych współczesnych artystów z Północy.
Hełmy, czyli zabytki prehistorycznej i wikińskiej Danii
Jeśli szukać największej kolekcji nordyckiej sztuki dawnej, z pewnością powinniśmy udać się do Muzeum Narodowego (Nationalmuseet). Znajdziemy tutaj przede wszystkim bogaty zbiór zabytków prehistorycznych, starożytnych i średniowiecznych, tak pochodzących z ziem duńskich, jak i dalszych. Kopenhaska kolekcja mieści w sobie na przykład pokaźną reprezentację sztuki grenlandzkiej oraz znaleziska archeologiczne z Nowego Świata. Jednak to, co interesuje miłośników Północy najbardziej, to pewnie artefakty związane z epoką wikingów i inne obiekty ważne dla dziedzictwa skandynawskiego.
Jeśli nie macie całego dnia na zwiedzenie tej imponującej kolekcji, proponuję skupić się na kilku obiektach, których nie znajdziecie w żadnym innym muzeum nordyckim: wózek słoneczny z Trundholm, hełmy z Veksø oraz topór z Mammen. Dwa pierwsze zabytki pochodzą z epoki brązu. Wózek słoneczny być może kojarzycie z ilustracji w podręcznikach do historii, bowiem jest to znalezisko istotne dla całej Europy, dokumentujące nie tylko niezwykły warsztat rzemieślników epoki brązu, ale też ówczesne wierzenia. Wózek wiąże się bowiem z kultem słońca: krążek pokryty złotą folią przedstawia zapewne bóstwo słoneczne, a ciągnięty przez konie może być źródeł podobnych bóstw w późniejszych wierzeniach, chociażby mitologii greckiej. Znaleziony w Trundholm, w północno-zachodniej części Zelandii, datowany jest na ok. 1700–1300 rok p.n.e. Hełmy z Veksø są nieco młodszym (ok. 1100-900 p.n.e.), ale równie ciekawym eksponatem. Choć rogate hełmy kojarzą się z popularnym przedstawieniem wikingów, zabytek nie miał nic wspólnego z tą epoką, co innego topór z Mammen, będący świetnym przykładem zdobień charakterystycznych dla stylu w sztuce wikingów nazwanego właśnie po tym obiekcie.
Do innych ciekawych obiektów kolekcji kopenhaskiej należą również kamienie runiczne, liczne zabytki kultury wikingów, a także tzw. dziewczyna z Egtved, znaleziona w 1921 roku w trumnie wykonanej z pnia drzewa. Choć historycznie daleko jej do ciał złożonych w ofierze miedzy IV a II wiekiem p.n.e., znalezionych w torfowiskach i przechowywanych obecnie w Muzeum w Silkeborg, jest to także dobre źródło wiedzy na temat ubioru i wyglądu dawnych Duńczyków.
W Muzeum Narodowym znajdziemy też kopie dzieł owianych legendą. Takimi przedmiotami są np. Złote rogi z Gallehus, skradzione i przetopione w 1802 roku, a potem zrekonstruowane na podstawie szczegółowych rysunków. Na uwagę zasługuje również szkatuła w stylu Mammen, będąca rekonstrukcją relikwiarza niegdyś znajdującego się w Kamieniu Pomorskim.
Hirschsprung, czyli kolekcje duńskiego malarstwa
Ale materialne zabytki kultury duńskiej sprzed tysięcy i set lat to jedyny powód, dla którego warto zwiedzać muzea kopenhaskie. W wielu z nich znajdziemy bowiem również kolekcje malarstwa i rzeźby, należące niegdyś do zamożnych mieszkańców stolicy. Dzisiaj muzea te stanowią ciekawe punkty na mapie Kopenhagi, również jako interesujące budynki i przyjemne wnętrza, w których warto schronić się w deszczowy dzień. Poza duńską sztuką, zasmakujemy tu również pysznej kawy i lokalnych wypieków, a także nakarmimy się wiedzą z podręcznych bibliotek i sklepików muzealnych.
Oprócz znanego i omawianego już tutaj Muzeum Bertela Thorvaldsena, warto odwiedzić jeszcze co najmniej dwie inne instytucje będące niegdyś prywatnymi rezydencjami. W pierwszej kolejności polecam Ny Carlsberg Glyptotek, mieszczącą prywatną kolekcję Carla Jacobsena, syna założyciela słynnego duńskiego browaru. Początkowo zbiór rzeźb prezentowany był w prywatnej willi z pięknym ogrodem, później jednak rozbudowano gmach o nowe skrzydła i tak powstała Ny Glyptotek – Nowa Glyptoteka. W jej zbiorach znajdziemy przykłady starożytnej rzeźby greckiej i rzymskiej oraz egipskiej, kolekcję malarstwa duńskiego, a także rzeźby duńskie i francuskie, z dużą reprezentacją twórczości Edgara Degasa. Obiekty można oglądać zarówno w galeriach muzealnych, jak i ogrodzie przekrytym szklanym dachem, w którym wśród egzotycznych roślin znajdziemy wiele mniejszych i większych rzeźb dekorujących fontanny i zakątki ogrodu.
Drugą instytucją, którą warto zwiedzić, jest Kolekcja Hirschsprunga (Den Hirschsprungske Samling), zbiory Heinricha Hirschsprung. Był on producentem tabaki oraz hojnym mecenatem sztuki, zaprzyjaźnionym z czołowymi przedstawicielami duńskiej sztuki nowoczesnej, a także jednym z pierwszych kolekcjonerów obrazów artystów z kolonii w Skagen. Szczególną sympatią darzył jednak potentat Pedera Severina Krøyera, któremu finansował liczne międzynarodowe podróże oraz kupował od niego regularnie najnowsze płótna. Zebrane przez niego 45 obrazy, 13 pasteli, 205 rysunków, 14 akwareli, 12 rzeźby, 55 szkicowników, a także listy i dokumenty pozostawione po Krøyerze zostały upublicznione w 1911 roku za sprawą jego żony, Pauline. Od oficjalnego otwarcia Kolekcji Hirschsprunga zbiory te stale rosną i można oglądać tam wspaniałą reprezentację duńskiego malarstwa narodowego, twórczości duńskich artystek, a także mniej znanych i reprodukowanych prac ze Skagen.
źródło: Wikipedia.org
Jeśli jednak chodzi o duńskie malarstwo, tak z przełomu XIX i XX wieku oraz wcześniejsze, pochodzące z tzw. Złotego Wieku duńskiej sztuki, wisienką na torcie jest zdecydowanie Galeria Narodowa (Statens Museum for Kunst). To tutaj znajdziemy chmurobrazy C.W. Eckersberga i Christena Købke oraz impresjonistyczne płótna Anny Ancher czy P.S. Krøyera, a także symboliczne malarstwo Vilhelma Hammershøi. Poza tym w zbiorach SMK znajdziemy też wiele przykładów sztuki nordyckiej oraz interesującą kolekcję międzynarodowej sztuki współczesnej, w tym prace Nama June Paika, oddającego hołd znanym Duńczykom: Karen Blixen, Nielsowi Bohrowi, Carlowi Th. Dreyerowi, Sørenowi Kierkegaardowi, Hamletowi czy Hansowi Christianowi Andersenowi. Co więcej, SKM organizuje znakomite wystawy czasowe, często przełamujące schematy i podważające istniejące w muzealnictwie i historii sztuki tradycje.
Hygge, czyli design i wygoda
W muzeach kopenhaskich doświadczymy też tego, co z pewnością wielu z nas kojarzy się teraz najbardziej z Danią i duńską kulturą: hygge. Ten koncept łączący w sobie swojskość, komfort, tradycję i przytulność, znaleźć można już w sztuce XIX wieku, a także słynnym duńskim designie.
Najlepszą okazją do zrozumienia fenomenu skandynawskiego wzornictwa jest wizyta w Muzeum Designu (Designmuseum). Tutaj znajdziemy odpowiedź na sukces nordyckich projektów: ciepło lamp PH, miękkość foteli Arne Jacobsena oraz różnorodność kształtów i form krzeseł czołowych projektantów lat 60. i 70. Tkaniny, obicia, naczynia, wazy, zabawki, ubrania to tylko niektóre z wielu obiektów, jakie znajdziemy w tym muzeum. Inne przykłady duńskiego designu możemy spotkać także w licznych sklepach i galeriach działających dziś projektantów.
Zwiedzając Kopenhagę warto więc wstąpić do sklepików z duńskim designem oraz prywatnych galerii, które kryją w sobie wiele perełek. Ze swojej strony polecam sklepy takie jak Carl Hansen & Son, Dansk Møbelkunst Gallery oraz KLASSIK, a także liczne przytulne kawiarnie i miejsca, w których poczujemy hygge.
Duńska sztuka kojarzy nam się głównie z designem, ale w XIX i XX wieku powstało wiele obrazów istotnych dla kultury duńskiej. Jeśli chcecie zrozumieć Duńczyków, koniecznie zapoznajcie się z tymi płótnami.
Czy wiesz, że…
🇩🇰 w latach 1800 i 1850 panował w Danii Złoty Wiek? Był to moment szczególnego rozwoju kultury i sztuki duńskiej oraz czas bardzo ważny dla kształtowania duńskiej tożsamości narodowej. Głównymi artystami tego okresu byli: Christoffer Wilhelm Eckersberg, Christen Købke, Constantin Hansen, Wilhelm Marstrand oraz Martinus Rørbye.
🇩🇰 Christoffer Wilhelm Eckersberg był jednym z najważniejszych profesorów Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk w Kopenhadze? Jako jeden z pierwszych zabierał swoich uczniów na plenery, lansując szkicowanie na świeżym powietrzu, w opozycji do klasycznego pracowania wyłącznie w pracowni.
🇩🇰 Jørgen Sonne to malarz, którego fryz zdobi zewnętrzne ściany Muzeum Thorvaldsena? To jego najbardziej znane dzieło, ale tworzył też sceny rodzajowe, w tym batalistyczne.
🇩🇰 Laurits Andersen Ring zapoczątkował malarstwo symboliczne i społeczne w Danii? Był szczególnie zainteresowany scenami wiejskimi, a jego Letni dzień w fiordzie Roskilde (Sommerdag ved Roskilde Fjord) należy do kanonu duńskiego malarstwa.
🇩🇰 w 2006 roku powstał Kanon Duńskiej Kultury, a więc lista najważniejszych dzieł kultury duńskiej? Wśród nich znajdują się m.in. nazwiska najważniejszych duńskich artystów, ważne filmy oraz istotne przykłady duńskiego malarstwa.
🇩🇰 Maria Krøyer, żona Pedera Severina, również była malarką? Ich pożycie małżeńskie nie potoczyło się jednak szczęśliwie, a Maria nie spełniała się jako artystka. O jej losach można dowiedzieć się z filmu biograficznego, który omawiam w tym tekście.
🇩🇰 Vilhelm Hammershøi cieszy się szczególną popularnością w… Japonii? Jego monochromatyczna, nastrojowa twórczość wyjątkowo dobrze wpasowuje się w upodobania mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni, którzy zorganizowali już kilka wystaw z dziełami tego malarza.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Rosyjski okręt linowy „Asow” i fregata zakotwiczona w forcie Helsingør (Det russiske linieskib “Assow” og en fregat til ankers på Helsingør red), 1828, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Północny widok na zamek Kronborg, 1810, The Hirschsprung Collection, Kopenhaga.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Korweta Najaden pod żaglem, 1835, źródło: Wikipedia.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Tęcza nad morzem ze statkami (duń. Regnbue på søen, en krydsende jagt med nogle andre skibe), 1836, Nivaagaard Museum, Fredensborg
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Poranna toaleta. Kobieta przed lustrem (duń. Morgentoilette. En nøgen kvinde sætter sit hår foran et spejl), 1841, The Hirschsprung Collection, Kopenhaga.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Udsigt af Møns Klint og Sommerspiret, 1809, źródło: Wikipedia.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Naked Woman Putting on her Slippers, 1843, źródło: Wikipedia.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Ulysses Fleeing the Cave of Polyphemus, 1812, Princeton University Art Museum, źródło: Wikipedia.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Bella i Hanna (duń. Bella og Hanna. M. L. Nathansons ældste døtre), 1820, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, Socrates i Alcibiades, źródło: Wikipedia.
Christoffer Wilhelm Eckersberg, The Gatehouse in the Park of Villa Borghese, Rome, 1816, Hamburger Kunsthalle
Christen Købke, Widok z Dosseringen przy jeziorze Sortedam na Nørrebro (Udsigt fra Dosseringen ved Sortedamssøen mod Nørrebro), 1838, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga
Christen Købke, View of Østerbro from Dosseringen, 1838, źródło: Wikipedia.
Christen Købke, Parti af Østerbro i morgenbelysning, 1836, Statens Museum for Kunst.
Christen Købke, North Gate of the Citadel, 1834, źródło: Wikipedia.
Jørgen Valentin Sonne, Scena wiejska (Landlig scene), 1848, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga
Peder Severin Krøyer’s painting Hip, Hip, Hurrah! recreated as a Lego mosaic at the IMAGINATION Danish festival at St Katharine Docks, in August 2012, źródło: Wikipedia.
Anna Ancher, Promienie słońca w Niebieskim Pokoju (Solskin i den blå stue), 1891. Skagens Museum.
Michael Ancher, Portret Anny Ancher, 1902, źródło: https://www.kulturarv.dk/
Anna Ancher, Szyjąca dziewczyna (Syende fiskerpig), 1890, źródło: Wikipedia.
Anna Ancher, Pogrzeb (duń. En begravelse), 1891, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga.
Anna Ancher, Dziewczyna w kuchni (Pigen i koekkenet), 1883-86, źródło: Wikipedia.
Anna Ancher, Wnętrze z czytającą Lizzy Hohlenberg, 1905, źródło: Wikipedia.
Anna Ancher, Pokój z błękitnymi zasłonami i klematisem (Stue med lyseblå gardiner og blå Clematis), 1913, źródło: Wikipedia.
Peder Severin Krøyer (1851–1909), Letni wieczór na plaży w Skagen (Sommeraften på Skagen Sønderstrand), 1893, Skagens Museum
P. S. Krøyer, Plaża w Skagen w słońcu księżyca, 1899, źródło: https://www.invaluable.com/
P. S. Krøyer: Evening atmosphere with two fishermen at Skagen Beach, 1883, źródło: https://www.invaluable.com/
P. S. Krøyer, Badende Jungen. Sonnenschein. Skagen
Peder Severin Krøyer, Summer evening at the South Beach, Skagen. Anna Acher and Marie Krøyer
Stare fotografie z archiwum P.S. Krøyera, źródło: http://taotothetruth.blogspot.com/2010/12/peder-severin-kryer-1851-1909.html
Jens Ferdinand Willumsen, Jotunheimen, 1894, Willumsens Museum, Frederikssund
Jens Ferdinand Willumsen, Children Bathing at Skagen Beach, 1909, źródło: skagenskunstmuseer.dk
J. F. Willumsen, Palazzo Marozini i Venezia‘, 1935, źródło: https://www.invaluable.com/
Skogbonaden, źródło: Wikipedia
Ilustracja światów w mitologii nordyckiej, źródło: https://theheart756621753.wordpress.com/the-nine-worlds-in-norse-mythology/
Vilhelm Hammershøi, Budynki Kompanii Azjatyckiej widziane z ul. Świętej Anny (Fra det gamle Asiatisk Kompagni), 1902, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga
Vilhelm Hammershøi, Interiør fra Strandgade 30, 1900, źródło: Wikimedia Commons.
Vilhelm Hammershøi, Słoneczny pokój (duń. Sonnige Stube), 1905, Wikimedia Commons.
Vilhelm Hammershøi, Wnętrze z Idą na białym krześle, 1900, The Metropolitan Museum of Art, Wikimedia Commons.
Vilhelm Hammershøi, Moonlight, Strandgade 30, źródło: Wikimedia Commons.
Vilhelm Hammershøi, Portret Frederikke Hammershøi, matki artysty, 1886, źródło: Wikimedia Commons.
James Abbott McNeill Whistler, Arrangement in Grey and Black No.1 (Whistler’s Mother), 1871, Musée d’Orsay, Paris
Vilhelm Hammershøi, Amalienborg Plads, Copenhagen, 1896, Statens Museum for Kunst, Copenhagen
Vilhelm Hammershøi, Fra det gamle Christiansborg, sent efterår, 1890-92, Foto: Statens Museum for Kunst, źródło: Wikimedia Commons
Vilhelm Hammershøi, Kościół św. Piotra w Kopenhadze, 1906, Statens Museum for Kunst, źródło: Wikimedia Commons.
Oslo to ważny punkt na mapie muzeów nordyckich. Dawna Kristiania mieści bowiem nie tylko Muzeum Muncha, ale też kolekcje innych artystów norweskich oraz bogate zbiory sztuki wikińskiej.
Stolica Oslo oferuje wiele wrażeń każdemu miłośnikowi sztuki. Sama architektura miasta przyciąga wzrok, od pięknych kamienic osiemnastowiecznych w historycznym centrum, po współczesne gmachy opery oraz tzw. Barcode, czyli wieżowce w porcie Bjørvika przypominające układem kod kreskowy. Ta wydawałoby się mniej doceniania pod względem zbiorów sztuki stolica skandynawska jest jednak idealna na weekendowy spacer po muzeach. O każdej porze roku docenimy uroki sztuki w plenerze oraz wygodne kąty stołecznych muzeów.
Powrót do przeszłości
Obowiązkowym punktem programu dla każdego miłośnika epoki wikingów jest bez wątpienia Muzeum Łodzi Wikingów (Vikingskipshuset på Bygdøy), w którym znajdziemy wyjątkowe znaleziska archeologiczne. Nazwa muzeum bierze się od najcenniejszego z nich, czyli łodzi z Oseberg, którą wydobyto z największego znanego pochówku z łodzią. Datuje się ją na IX wiek i uważa za jedną z najlepiej zachowanych łodzi wikingów. Ten niewielkich rozmiarów longskip w typie karvi, został wykonany w dębinie i pięknie rzeźbiony motywami “chwytających bestii”, charakterystycznych dla tego stylu sztuki wikińskiej, nazwanego własnie od stanowiska archeologicznego Oseberg. Okręt zwieńczony jest także ozdobnym galionem w kształcie smoczej głowy. Choć wskazano, że łódź była używana raczej do krótkich podróży na płytkich wodach, głównie w rzekach, znaleziono na niej podwójny pochówek żeński. Ciała należały najprawdopodobniej do królowej Åsy, babki Haralda Pięknowłosego, oraz jej służki.
Wraz z łodzią muzeum mieści również inne ważne zbiory, w tym łodzie z Gokstad oraz Tune oraz liczne przedmioty będące między innymi wyposażeniem tych okrętów. Ponadto w gablotach znajdziemy precyzyjnie rzeźbione ażurowe głowy smoków, które również służyły za dekorację większej całości. Motyw rzeźbiarski tych głów również składa się z tzw. chwytających bestii, czyli powyginanych ciał zwierzęcych w pokrętny sposób łapiących się za ogony czy inne części członki.
Na półwyspie Bygdøy, po drodze do Muzeum Łodzi Wikingów napotkamy też muzeum na otwartym powietrzu: Norweskie Muzeum Ludowe (Norsk Folkemuseum). W tym skansenie możemy oglądać zabytkowe chaty z Telemarku, ale też zabytek, który zainteresuje fanów wikingów: kościół klepkowy Gol stavkirke, który powstał około 1212 roku. Jeżeli marzy nam się zwiedzenie norweskiego kościoła słupowego (stavkirke), ale nie stać nas na podróż do Urnes, Lom, Heddal, Borgund czy Kaupanger, możemy wstąpić do Norweskiego Muzeum Ludowego po namiastkę tego przeżycia. Kościół Gol nie jest może tak zjawiskowy jak największe i najsłynniejsze kościoły słupowe, jednak już na tym przykładzie możemy zrozumieć bliżej wikińską technikę budowania tak kościołów, jak i łodzi – za pomocą szczelnie nakładanych naprzemiennie klepek, bez użycia gwoździ ani zaprawy!
Bilet wstępu do Muzeum Łodzi Wikingów pozwala nam także na wstęp do Muzeum Historycznego (Kulturhistorisk museum, KHM). Tutaj znajduje się jeszcze więcej zabytków epoki wikińskiej, tak jak na przykład kamienie runiczne czy zabytki metalowe: broszki, biżuteria reprezentujące już późniejsze style: Borre, Jelling, a także wiatrowskaz. Poza pokaźnych rozmiarów gabinetem zabytków wikińskich, w kolekcji KHM znajdziemy także pamiątki średniowieczne, a także dzieła starożytne i obiekty etnograficzne.
Munch i wiele, wiele więcej
Oczywiście znajdziemy w Oslo Muzeum Muncha (Munchmuseet). Jest to kolejny przykład muzeum opartego na kolekcji, którą artysta przekazał miastu przed swoją śmiercią. Edvard Munch zmarł w 1944 roku, ale muzeum jego imienia powstało dopiero w latach 60., a niedawno otwartą jego nową, ulepszoną wersję. W zbiorach znajdziemy więc najbardziej rozpoznawalne obrazy norweskiego malarza, od Krzyku po Madonnę, ale także rzadziej reprodukowane pejzaże i szkice. Muzeum jest też centrum badań i popularyzacji twórczości tego artysty, więc jest to idealne miejsce dla tych, którzy chcą poznać dogłębniej sztukę najbardziej rozpoznawalnego norweskiego malarza.
Jeśli natomiast chcecie zobaczyć tylko kilka przykładów jego malarstwa, wystarczy wybrać się z wizytą do Galerii Narodowej (Nasjonalgalleriet). Znajdziecie tu o wiele bogatszą reprezentację sztuki norweskiej XIX i XX wieku, a niewykluczone, że niektóre z nich zainteresują Was bardziej niż sala z obrazami Muncha. W kolekcji narodowej znaleźć można bowiem najlepsze przykłady malarstwa romantycznego pędzla Johana Dahla czy Pedera Balke, a także słynny obraz Hansa Gude, i Adolpha Tidemand, Procesja ślubna w Hardanger (norw. Brudeferd i Hardanger). Co więcej, w mrocznym pokoju możemy podziwiać niezwykłe ilustracje Teodora Kittelsena, a na piętrze pokaźny zbiór norweskiego symbolizmu i impresjonizmu, z obrazami Christiana i Ody Krogh, Eilif Peterssen, Kitty Kielland, Harald Sohlberg oraz wielu, wielu innych godnych poznania artystów norweskich. Nasjonalgalleriet organizuje też świetnie wystawy czasowe, chociażby wielką retrospektywę Gerharda Munthe w 2018 roku.
dav
Warto dodać, że Nasjonalgalleriet jest częścią Narodowego Muzeum Sztuki, Architektury i Projektowania (Nasjonalmuseet for kunst, arkitektur og design), powstałego w 2003 roku z połączenia czterech dotychczasowych muzeów: oprócz Galerii Narodowej również Muzeum Sztuki Współczesnej (Museet for samtidskunst), Muzeum Architektury (Nasjonalmuseet – Arkitektur) oraz Muzeum Sztuki Użytkowej (Kunstindustrimuseet). Znajdziemy w nich więc norweskie przykłady każdej z reprezentowanych dziedzin: projekty architektoniczne, design, rzemiosło artystyczne, współczesne rzeźby, instalacje i wideo.
Sztukę współczesną możemy oglądać również w prywatnej kolekcji Astrupa Fearnley’a (Astrup FearnleyMuseet). W pięknym gmachu na Tjuvholmen, zaprojektowanym przez Renzo Piano, znajdziemy prace najważniejszych artystów współczesnych: Jeffa Koonsa, Cindy Sherman, Olafura Eliassona, Damiena Hirsta, Andy’ego Warhola, Gerharda Richtera i wielu innych. Tutaj oglądać można chociażby porcelanowy portret Michael’a Jacksona z jego ulubionym szympansem Bubbles (Michael Jackson and Bubbles), pracę Jeffa Koonsa włączoną do kolekcji w 2002 roku za cenę ponad 5 milionów dolarów.
Sztuka na świeżo
O wiele mniej oczywistym i często pomijanym punktem na mapie muzeów Oslo jest Międzynarodowe Muzeum Sztuki Dziecięcej (Det Internasjonale Barnekunstmuseet). Warto pozwolić sobie na wizytę w tej ciepłej, przypominającej dom czy przedszkole instytucji. Oko zmęczone “wielką sztuką” można tu zawiesić na uroczo naiwnych, ale niezwykle przenikliwych i trafnych wizjach świata według najmniejszych. Prace dzieci z całego świata prezentowane są tak, jak zawiesza się arcydzieła naszych pociech w przestrzeni domowej: nad kominkiem, wysoko na ścianie, czasem bez ramek albo w prostych antyramach. Muzeum powstało w 1986 roku z ramienia Fundacji na rzecz Dziecięcej Historii, Sztuki i Kultury, założonej przez reżysera Rafaela Goldina i jego żonę, doktor medycyny, Allę Goldin. Celem muzeum jest zachowanie oraz prezentacja dzieł najmłodszych, ale też zachęcanie małych zwiedzających do pozostawienia swoich prac. W kolekcji znajdziemy nie tylko rysunki i obrazy, ale też zabawki i przestrzenne dzieła wykonane przez dzieci.
Warto też przypomnieć miejsce, w którym możemy mieć kontakt ze sztuką na świeżym powietrzu i całkowicie za darmo. Chodzi o park z rzeźbami Gustava Vigelanda w parku Frognera. Park Vigelanda (Vigelandsanlegget) składa się z 212 rzeźb i jest opus magnum artysty, którego projekt zrodził się już w 1907 roku. Wszystko zaczęło się od fontanny, którą miasto zamówiło u znanego już wówczas rzeźbiarza. Później artysta poszerzał swoją wizję o rzeźby wokół fontanny, płaskorzeźby, ozdobny most łączący brzegi stawu w parku, aż po Monolit (Monolitten), wysoką kolumnę składającą się z postaci nagich ludzi w różnym wieku. Tworzy ją 121 postaci, z czego jedna jest autoportretem Vigelanda, a całość miała prezentować wizję walki o życie i nieubłagalność procesu starzenia się. Rzeźbiarz tworzył swoje prace w duchu witalizmu, czyli kierunku w sztuce ukazującego wszystkie aspekty, wady i zalety ludzkiego życia. Postaci ucharakteryzowane są więc nie tylko poprzez nagość i wygląd swoich ciał, ale także mimikę, która miała odzwierciedlać ich emocje i stan wewnętrzny. Jedną ze słynniejszych rzeźb Rozzłoszczony chłopiec (Sinnataggen), mały chłopiec krzyczący i tupiący nóżką z niezadowolenia.
W Oslo nie brakuje sztuki na ulicy. Również w przestrzeni publicznej, możemy oglądać piękne przedmioty: brązowe pomniki z dawnych czasów, kunsztownie rzeźbione detale architektoniczne, współczesne instalacje i rzeźby w parkach i na skwerach, a także graffiti. Przy dobrej pogodzie można więc wybrać się na spacer w poszukiwaniu wrażeń.
Domy-pracownie artystów, które przekształcono w muzea, był bardzo popularne na przełomie XIX i XX wieku. W Finlandii, Norwegii i Islandii znajdziemy wiele ich przykładów.
Czy wiesz, że…
🏠 muzeum Akselego Gallen-Kalleli można zwiedzać wirtualnie? Jest to możliwe na stronie muzeum.
🏠 obok Halosenniemi , czyli chatki Pekki Halonena nad jeziorem Tuusula znajdował się obowiązkowo oddzielny budynek na saunę?
🏠 idea posiadania domku letniskowego z widokiem na jezioro była częścią fińskiego narodowego romantyzmu? Brała swój początek z karelianizmu, czyli nurtu związanego z regionem Karelii, szczególnie ważnej dla tożsamości narodowej Finów w tym czasie.
🏠 Gallen-Kalela posiadał też swój drewniany domek nad jeziorem? W Ruovesi można zwiedzać Villę Kalela, pierwszy dom-pracownię artysty.
🏠 gmach Muzeum Gustava Vigelanda reprezentuje neoklasycyzm? Ten kierunek w architekturze łączy dawne style klasyczne, przede wszystkim starożytnej architektury greckiej i rzymskiej z renesansem i klasycyzmem XVIII-wiecznym. Projektant gmachu, Lorentz Ree, otrzymał za niego nagrodę Fundacji Houen Foundation wraz z Carl em Buch w 1926 . Wnętrza budynku zaprojektował natomiast sam Vigeland.
🏠 Gustav Vigeland miał brata, również artystę? Emanuel Vigeland znany jest przede wszystkim z dekoracji wnętrz, w tym kościelnych. Do jego najważniejszych dzieł należy Tomba Emmanuelle, czyli jego własne mauzoleum w Oslo. Podobno Emanuel zawsze był zazdrosny o sławę brata, dlatego dzieło okalające jego grób pełne jest humoru i groteski. Dzisiaj jest to część Muzeum Emanuela Vigelanda.
🏠 projekt Muzeum Einara Jónssona zaproponował sam Guðjón Samúelsson? Ten najważniejszy architekt islandzki XX wieku był wówczas jeszcze studentem, a choć jego propozycja została odrzucona, wiele lat później zrealizował w tym miejscu swój najważniejszy projekt: Hallgrímskirkja.
🏠 na krótko przed swoją śmiercią Ásgrímur Jónsson przekazał swój dom i kolekcję miastu Reykjavík? Zbiór liczył 192 obrazów olejnych oraz 277 akwareli wraz z wieloma szkicami oraz meblami i przedmiotami prywatnymi. Muzeum artysty należy teraz do Galerii Narodowej Islandii.
Lorentz Ree, Projekt pracowni Vigelanda (norw. Situasjonsplan for Vigelands atelier), 1921, źródło: Oslo Byarkiv, VIGELANDS ATELIER OG BOLIG – VIGELANDMUSEET. 212/ 663 Nobels gate 32.
Jedna z galerii w Muzeum Vigelanda, źródło: www.vigeland.museum.no/en/collection/permanent-exhibition
Zdjęcie Gustava Vigelanda, zdj. Anders Beer Wilse, 1929, źródło: Galleri Nor Tilvekstnummer: NF.WA 03133 Internnr: NBR9407:0217
Archiwalne zdjęcia Muzeum Einara Jónsonna, źródło: http://www.lej.is/en/museum/history/
Zdjęcia gmachu Muzeum Einara Jónssona, źrodło: John Clair Miller Collection https://digital.library.cornell.edu/catalog/ss:18860823
Fragment filmu z pokazem wnętrz Muzeum Einara Jónssona, Einar Jonsson art museum, autor: Hnitbjorg, źrodło: https://www.youtube.com/watch?v=N0VtTAVyt2o
Zdjęcie gmachu Muzeum Ásgrímura Jónssona, źródło: https://www.myguidereykjavik.com
Zdjęcia wnętrz Muzeum Ásgrímura Jónssona, źródło: tripadvisor.com
Zdjęcia artysty i wnętrza Muzeum Ásgrímura Jónssona, źródło: https://www.listasafn.is/
Zdjęcie domu-muzeum Jeana Sibeliusa, Ainola, Residence of Jean Sibelius in Järvenpää, Finland, autor: Mika Pöpken – MJP, źródło: Wikimedia Commons.
Zdjęcie Muzeum Augusta Strindberg, Blå tornet, Strindberg Museum, Stockholm, autor: Udo Schröter, źródło: Wikimedia Commons.
Jako Warszawianka na hasło „Muzeum Narodowe” myślę: Matejko, sztuka średniowieczna, Faras. Jako wielokrotnie odwiedzająca muzea narodowe w innych polskich miastach – Krakowie, Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu, Szczecinie – kojarzę te kolekcje głównie z malarstwem, grafiką i rzeźbą.
Zbiorami z przekroju całej historii sztuki: od starożytnej, po współczesną. Dziełami tak polskich, jak i zagranicznych artystów. Muzeum Narodowe – czyli muzeum sztuki. Co jednak spotykam w islandzkim Muzeum Narodowym (Þjóðminjasafn Íslands)? Znaleziska archeologiczne, dokumenty, wypchane okazy lokalnej fauny, pamiątki przeszłości. Są też dzieła sztuki, ale stanowią tylko margines kolekcji; gmach przy Suðurgata w Reykjaviku jest bowiem bardziej muzeum historycznym, niż galerią sztuki.
źródło: www.listasafn.is
Bywalec reykiawickich muzeów powinien od razu mnie sprostować: jest przecież w stolicy Islandii także Narodowa Galeria Sztuki, Listasafn Íslands. Islandczycy mają więc zarówno Muzeum Narodowe, jak i Galerię Narodową, gdzie podział charakteru kolekcji wydaje się jasny: w pierwszym zabytki historyczne, w drugim dzieła sztuki. Polskie wyobrażenie o muzeum narodowym jest zgoła inne: we wszystkich sześciu przypadkach są to przede wszystkim kolekcje obrazów i rzeźb, a nie pamiątek historycznych. Są też narodowe galerie sztuki (takie jak Zachęta czy krakowskie Sukiennice), ale właściwie brakuje w Polsce solidnego odpowiednika Þjóðminjasafn Íslands. Wszystkie historyczne pamiątki polskie rozproszone są po całym kraju; w skarbcu na Wawelu, w miejskich muzeach historycznych (jednak z nazwy nie narodowych), w zamkach i pałacach udostępnionych dla zwiedzających.
źródło: https://icelandnews.is/
Cały ambaras tkwi nie w logistyce muzealnej czy rozmiarze i charakterze zbiorów obu krajów, ale z nazw instytucji, i ich różnych tłumaczeń. Nazwy obu wymienionych muzeów islandzkich tłumaczymy jako „Narodowe” poprzez ich oficjalne angielskie nazwy, jednak w oryginalne mamy po prostu „Íslands”, czyli: islandzkie, należące do Islandii. Natomiast ukryte w oryginalnej nazwie „safn” oznacza zbiór, kolekcję (Listasafn = Kolekcja Obrazów, Þjóðminjasafn = Zbiory Dziedzictwa Narodowego), nie ma więc większej dystynkcji między muzeum a galerią. Angielska, a za nią polska nazwa została więc dostosowana do światowych standardów, gdzie nadrzędną nazwą instytucji muzealnej pozostaje muzeum (z greckiego „świątynia, siedziba muz”). Dla tłumacza „Íslands” oznacza tyle, co „narodowe”, choć jak się zastanowić, nie jest to jednak to samo.
Narodowe – czyli jakie? Warszawskie muzeum powstało w roku 1862 jako Muzeum Sztuk Pięknych i zostało przemianowane na „Narodowe” dopiero w 1915 roku. Gdańskie było najpierw Muzeum Miejskim, wrocławskie – Państwowym, szczecińskie – Muzeum Pomorza Zachodniego, poznańskie również otrzymało miano Narodowego kilka dekad po otwarciu. Pierwszą instytucją „Narodową” było muzeum w Krakowie – założone w 1879, wówczas z siedzibą w Sukiennicach. Pozostałe instytucje otrzymały nazwę „Narodowe” dopiero w XX wieku (najpóźniej w przypadku Gdańska, bo dopiero w 1972 roku). W głównej mierze proces nadawania poszczególnym kolekcjom miana „narodowych” miało związek z ważnymi wydarzeniami w historii Polski, być może miało również charakter propagandowy. Narodowe, czyli polskie, nasze, wspólne. Na złość zaborcom czy komunistom.
Wnętrze Muzeum Narodowego w Reykjaviku.
Słowo „naród” ma specyficzną konotację. Większość słownikowych i encyklopedycznych definicji podaje, że to „ogół mieszkańców pewnego terytorium mówiących jednym językiem, związanych wspólną przeszłością oraz kulturą, mających wspólne interesy polityczne i gospodarcze”. Tym samym muzeum narodowe to takie, które reprezentuje przeszłość i wspólnotę narodową poprzez gromadzone zbiory. Wówczas bliżej tej definicji byłoby islandzkie Muzeum Narodowe, którego wizyta pozwala nam prześledzić dzieje Islandii i proces budowania się narodowej tożsamości. Polski charakter tych muzeów sugerowałby, że dziedzictwo narodowe równa się sztuce narodowej, a więc wizje artystów są bardziej reprezentatywne dla historii Polski niż dokumenty, mapy i pamiątki historyczne. Zważywszy na złożoność dziejów polskich, w tym dominację narracji (neo)romantycznych w historii Polski, nie dziwi mnie, że muzeum narodowe to takie, które prezentuje malarstwo historyczne i dzieła największych polskich malarzy. Jeśli popatrzymy na polskie podręczniki historii, często ilustrowane są obrazami Matejki czy Kossaków. Obowiązujący w wyobraźni zbiorowej wygląd twarzy polskich władców również opiera się na wizji artysty: słynnym poczcie królów polskich pędzla Marcello Bacciarellego z Zamku Królewskiego, czy serii portretów autorstwa Jana Matejki. Jak uczymy się w szkole: nie byłoby Polski i zachowanego języka, tradycji bez artystów, którzy poprzez sztukę zachowywali pamięć o przeszłości. Być może właśnie dlatego w naszych muzeach narodowych pokazuje się obrazy, a nie wypchane zwierzęta.
Islandczycy pojmują jednak naród inaczej. Ich historia różni się od polskiej, a jednak oba kraje łączy długa zależność od innych państw, w Islandii sytuacja ta trwała nawet znacznie dłużej, niż w Polsce. Islandzka Listasafn Íslands została założona w 1884 roku z pobudek patriotycznych przez Björna Bjarnarsona, Islandczyka mieszkającego w Kopenhadze. Celem Bjarnarsona było utworzenie w Reykjaviku kolekcji sztuki narodowej, islandzkiej, choć paradoksalnie początkowo zbiory składały się wyłącznie z obrazów Duńczyków, którzy podróżowali na Wyspę by malować przyrodnicze cuda Islandii dla duńskiego króla. Również z Kopenhagą łączą się początki Þjóðminjasafn, Muzeum Narodowego, powołanego w 1863 roku. Pierwszy kurator, Jón Árnarson, objął pieczę nad zbiorami, które pierwotnie przechowywano w stolicy Danii. Były to przede wszystkim manuskrypty i antyki, dlatego do 1911 muzeum nosiło nazwę Kolekcji Antykwarycznej. Dominantą kolekcji do dzisiaj są sagi (saga to zresztą po islandzku „historia”) i inne muzealia związane ze słowem, np. średniowieczne drzwi z Valþjófsstaður, ilustrujące historię o rycerzu i lwie. Można tu też oglądać zabytki z czasów wikingów czy islandzkie stroje ludowe.
Fragment kolekcji Muzeum Narodowego w Reykjaviku.
Muzeum narodowe – czyli jakie? Zarówno dla Polaków, jak Islandczyków tego rodzaju instytucja jest miejscem budowania tożsamości narodowej, skarbnicą symboli i archetypów, pamięcią o bohaterach czy ważnych postaciach literackich. Choć polskie i islandzkie wyobrażenie „muzeum narodowego” nie jest styczne, punktem zbiegu jest tutaj przede wszystkim funkcja placówki. Zarówno dzięki obrazom, jak i przedmiotom codziennego użytku zwiedzającym opowiada się historię kraju, budując narrację w sposób chronologiczny, często subiektywny, pokazujący dany naród z własnej perspektywy. Jest więc jednak w tym sposobie myślenia jakieś podobieństwo.
W Szwecji i Danii znajdziemy wiele domów artystów, w których niegdyś znajdowały się też ich pracownie. Dzisiaj są to muzea, ale również nierzadko miejsca pochówku tych artystów. Te świątynie ich sztuki można dzisiaj zwiedzać.
Czy wiesz, że…
🏛 koncept muzeów-domów artystów był bardzo popularny szczególnie w XIX wieku? Tradycja sięga jednak znacznie dalej i można o niej poczytać w szerszym kontekście w książce prof. Andrzeja Pieńkosa.
🏛 jednym z powodów, dla których Duńczycy postawili Thorvaldsenowi muzeum jeszcze za jego życia było przywiezienie wszystkich prac rzeźbiarza z Rzymu na stałe do Kopenhagi?
🏛 Carl Larsson opublikował aż cztery albumy z akwarelami ukazującymi życie jego rodziny w Sunborn? Pierwszy to najpopularniejszy W domu (Ett hem, 1899), a później ukazały się jeszcze: Larssonowie (Larssons , 1902), Moja mała farma wSpadarfvet (Spadarfvet – mitt lilla lantbruk, 1906), Ku słonecznej stronie (Åt solsidan, 1910).
🏛 farmę Spadarfvet Larsson kupił za pieniądze, które otrzymał z realizacji fresków dla Muzeum Narodowego w Sztokholmie? W Sundborn pracował też nad ostatnim, Midvinterblot, którego szkic przez wiele lat znajdował się właśnie w Lilla Hyttnäs.
🏛 wiele z rozwiązań zastosowanych przez Carla i Karin Larssonów w Lilla Hyttnäs zainspirowało skandynawski wystrój wnętrz? Niektóre meble projektu Karin były nawet dostępne w ofercie IKEA.
🏛 Anders Zorn był jednym z najlepiej zarabiających artystów szwedzkich przełomu wieków? Malował portrety członków rodziny królewskiej, polityków, celebrytów, a zamówienia realizował nawet w Stanach Zjednoczonych. Swój majątek i pozycję manifestował właśnie w domu-pracowni w Mora.
🏛 Książę Eugeniusz (Prins Eugen Bernadotte) jest krewnym dzisiejszej rodziny królewskiej Szwecji? Sam nigdy się nie ożenił ani nie miał dzieci, dlatego swój prywatny majątek przepisał w testamencie państwu. Raz w roku król Carl XVI Gustaf z żoną Silvią składają kwiaty na grobie malarza.
🏛 Anna Ancher była córką Erika Andersena Brønduma, właściciela Brøndums Hotel w którym zatrzymywali się artyści z kolonii Skagen? Młodsza od Michaela Anchera o 10 lat, poślubiła go mając 21 lat.
🏛 Michael Ancher był prowodyrem kolonii w Skagen i zachęcał swoich kolegów z Kopenhagi do letnich plenerów na północy Danii? Był on też jednym z pierwszych, którzy osiedlili się w tym mieście na stałe.
🏛 Muzeum w Skagen (Skages Kunstmuseum) ma trzy oddziały? Składają się na niego Dom Ancherów, Dom Drachmanna oraz gmach główny Muzeum Skagen z rekonstrukcją słynnej sali jadalnej z Brøndums Hotel, w której znajdziemy portrety wszystkich członków kolonii.
M. Gottlieb Bindesbøll, Thorvaldsens Museum, Plan piętra, 1839, źródło: RisearchGate.net.
Constantin Hansen, Thorvaldsens Museum set fra Nybrogade, 1858, Thorvaldsens Museum, Kopenhaga.
Stara grafika przedstawiająca dziedziniec Muzeum Thorvaldsena, 1860, źródło: Wikimedia Commons.
Zdjęcia gmachu i wnętrz Lilla Hyttnäs, źródło: www.carllarsson.se/en
Carl Larsson, Chatka (szw. Stugan), ok. 1895, Nationalmuseum, Sztokholm, źródło collection.nationalmuseum.se
Carl Larsson, Stara Anna (szw. Gamla Anna), między 1890 a 1899, Nationalmuseum, Sztokholm, źródło collection.nationalmuseum.se
Carl Larsson, Leniwy zakątek (szw. Lathörnan), 1894, Nationalmuseum, Sztokholm, źródło Wikipedia Commons
Carl Larsson, Ukwiecone okno (szw. Blomsterfönstret), 1894, Nationalmuseum, Sztokholm, źródło Wikipedia Commons
Carl Larsson, Kiedy dzieci pójdą już spać (szw. När barnen lagt sig), 1895, źródło Wikipedia Commons
Carl Larsson, Moi przyjaciele: stolarz i malarz, 1905, Åt solsidan.
Carl Larsson, Imieniny (szw. Namnsdag på härbret), 1898, źródło: Wikimedia Commons.
Carl Larsson, Pokój mamy i małych dziewczynek ( szw. Mammas och småflickornas rum), 1897, źródło: Wikimedia Commons.
Carl Larsson, Kąt wstydu (szw. Skamvrånav), 1894, Nationalmuseum, Sztokholm.
Zdjęcia gmachu i wnętrz Domu Andersa Zorna, źródło: zorn.se
Wnętrze domu Paula Petera Rubsena, źródło: https://www.rubenshuis.be/
Zdjęcie gmachu Waldemarsudde oraz całego kompleksu, źródło: Wikimedia Commons.
Ferdinand Boberg, Projekt Waldemarsudde, 1903, źródło: Wikimedia Commons.
Wnętrza Waldemarsudde, Foto: Anders E Skånberg, źródło: www.waldemarsudde.se/
Wnętrza Waldemarsudde: Galleriet. Foto: Lars Engelhardt, źródło: www.waldemarsudde.se/
Wnętrza Wlademarsudde: Biblioteket i prinsens sällskapsvåning, Foto: Anders E Skånberg, źródło: źródło: www.waldemarsudde.se/
P.S. Krøyer, Sølvbrudeparret Michael og Anna Ancher, 1905, Skagens Museum, Skagen.
Zdjęcia wnętrza Anchers Hus: jadalnia, JERRYE & ROY KLOTZ MD, źródło: Wikimedia Commons.
Anna Ancher, Pogrzeb (duń. En begravelse), 1891, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga.
Anna Ancher, Słońce w niebieskim pokoju. Helga Ancher robiąca na drutach w babcinym pokoju (duń. Solskin i den blå stue. Helga Ancher ved strikketøjet i bedstemoders stue), 1891, Skagens Museum, Skagen.
Zdjęcie gmachu Anchers Hurs oraz Saxilds gaarden, źródło: Wikimedia Commons.
Wnętrza Anchers Hus: źródło: skagenskunstmuseer.dk/museer/anchers-hus/
Archiwalne zdjęcie Ancherów oraz malarzy ze Skagen, źródło: skagenskunstmuseer.dk
Zdjęcia Muzeum Thorvaldsena oraz Waldemarsudde ze zbiorów prywatnych.
