Tag: Dagur Kári

Opublikowane w

Analysis of Dagur Kári’s “Nói the Albino”

Dagur Kári’s first full lenght film, and at the same time his directorial breakthrough, Nói the Albino (2003) is often regarded as a big internationall success of Icelandic cinema at the beginning of the 21st century (Nordfjörd, 2010:7). Listed as one of the best Icelandic movies ever (Lutton 2016) it both creates and reflects common idea of Icelandic landscape and its inhabitants, being a good example of ‘Icelandicness’. Yet the story of a teen weirdo dreaming of breaking free from the claustrophobic place of his birth can be seen as universal and appreciated by foreigh audiencies unfamiliar with the typical Icelandic conditions of living.

A 17-year-old Nói (Tómas Lemarquis) lives with his grandmother (Anna Friðriksdóttir) and is sometimes visited by his father (Þröstur Leó Gunnarsson). As an exeptionally recalcitrant student, Tómas hardly ever appears in the school, prefering to spend time with his older friend, owner of a local bookstore (Hjalti Rögnvaldsson) or to hide away in a basement den in his house. His melancholic and relatively meaningless life is interrupted by the fact of meeting Íris (Elín Hansdóttir), a girl working in a gas station. The protagonists live in a remote village somewhere in the West Fjords of Iceland, having their everyday routines and occupations, but seemingly fullfiled with melancholic and hopelessness. Nói and Íris decide to run away to Hawaii, but when Nói steals a car and asks his girlfriend to join him, she refuses. The main character becomes arrested for the theft and, when having returned to his house, he goes to his den. There he experiences an avalanche, that kills all the other characters. In the final scene Nói goes to the ruins of the house, takes his View-Master and watches a photo of an exotic beach with palms, a symbol of his unfullfilled dream.

I chose the culminating scene of the avalanche, because it appears as the most relevant one and a turning point of the story. Luckilly, the scene was described as “key” by Björn Nordfjörd (2010:71) and it was also analised in details in his book Dagur Kári’s “Nói the Albino” (2010:96-98). Despite his meticulous examination of the scene, with special focus on editing and camerawork, I decided to extend the analysis to other stylistic devices and my own interpretation of the passage. Yet, I wanted to take advantage of cinematic  terminology used by Nordfjörd.

The sequence starts with a view on Nói’s house, with a stately mountain in the background. The simple building of corrugated metal with cement underpinning, typical for Icelandic architecture, is shown „from a low and slightly unbalance angle” (Nordfjörd 2010:96) in a worm’s eye view, making the Bolafjall mountaing bigger than it really is. The winter mise-en-scène is filled up with cold colour pallete (a blue hue that appears in every other outdoor scene, giving a feeling of eternal freeze and twilight of Icelandic winters); probably created by a blue filter. The sound, similar to an engine wirring, is presumably non-diegetic, but can be also made by Kiddi’s car who drove his son back to the house.

Next scene presents Nói opening the hatch and going down to his basement den. It is a medium shot, with natural, but yet blue-like light inside the house. The sound consists of opening and closing the hatch, with a background subtle wailing that continues to the next shot and stops immidiately in 1:16:56. Another medium shot shows Nói sitting in a badly-lit basement filled with simple objects: a bed, a wooden shelf with small objects, a fan. The protagonist lights up a cigarette, making additional sound and lightning. His neutral costume, a pale-blue T-shirt and light jeans, fits the ‘cold’ millieu of the scene and the rest of the movie.

While Nói is smoking his cigarette, a cut takes us to a blue-lit living room, where the grandmother is working on her jigsaw. The sound of putting the elements together is interwoven with silent shaking and the quick cut takes us to Kiddi’s dining room, also cool-lit by a window with a view on the mountain. Kiddi stops eating and starts listening to the increasing sound of shaking. Then we get back to the grandmother, who – shown in a medium close-up – raises her head and listens to the sound. The sound continues and another cut shows Þórarinn (Þorsteinn Gunnarsson), the headmaster of Nói’s school, who is being interupted by the sound while playing with a Rubic’s cube. Another medium long shot shows  Íris reading a newspaper and facing to an invisible target, presumably a window. Next cut takes us back to Nói’s den and shows him sitting on the bed and listening to the sound in surprise. In the same medium shot, the basement starts shaking and things are falling down from the shelves.

After that comes complete darkness, which lasts for 22 seconds, accompanied with ‘dead silence’ (Nordfjörd 2010:99) that changes into a slight buzz. Then the darkenss and silence are both cut off by a lighter in Nói’s hands. The only light of the fire reveals the protagonist in a medium shot. As Nordfjörd notices, next scenes seem to be a single one, but they are divided by „the cuts hidden” (2010:97). We see as following: a close-up of Nói’s face heading to the hatch; a medium shot with him presented from the back, trying to push the hatch; a medium close-up in which Nói is knocking the hatch and then returning to his bed; plying with the lighter, the only source of light in those scenes Nói is shown in an extreme close-up, the focus of the camera is on the lighter and his blurred face in the background; next cut shows him „in a close-up from an extremely low angle” (Nordfjörd 2010:97), shouting „Hallo” thrice; last shot shows his face again in extreme close-up with the camera frist focusing on his forehead and then blurring the view (the light of the lighter pulses, giving warmth to the scene, then the screen goes black again).

In the darkness, a slight sound of scratching can be heard, dogs starts barking and we hear the sound of opening the hatch. Camera shows a rescure worker from the worm’s perpective and, with a quick cut, a figure of Nói lying on the bed, shown from another angle than the rescuer would probably see him (Nordfjörd 2010:98) and lit partially by the outside light. He rises up and next shot shows the rescuer from Nói’s perpective, who is calling his colleagues and enters the basement. Then we see him helping the protagonist to get out and another shot with two rescuers putting a blanket on Nói panting from the cold. His pale-blue T-shirt contrasts with orange uniforms of the rescue workers, as to emphasise the difference of temperature. The light is dim but yet stray, produced by lamps in the middle of the night. Next medium long shot shows rescuers warming Nói and next one, an overall long one, depicts other rescuers working in the house’s ruins, lit partially by the lamps. The final shot is a vista on the street with barely-lit houses in the night with a fire enging coming from the right corner and some rescuers crossing the street. The sound in both scenes is diegetic, with their voices and engine’s whirr.

In general conclusion, the ‘tour de fource’, so the avalanche itself, is not depicted even once in the movie. However, Nordfjörd gives several examples of foreshadowings of the catastrophe,, such as a local medium’s prophecy about death or scenes of Nói working as a gravedigger (2010:93). While I agree with Nordfjörd that the opening scene with Nói cleaning the doorway completely blocked with snow is a good ‘ouverture’ to the final tragedy, I am sceptical about other prefigurations of it (splashing blood, Kierkegaard’s philosophy). In my opinion the only direct foreshadowings of the avalanche are the repeating views on a mountain and a scene of Nói shoting to its icicles. Still, the sequence of twenty-five shots, kept in bad lightning and diegetic sound, can have a stronger impact on a viewer than showing an actual avalanche destroying the village.

As stated in the first paragraph, Nói the Albino is a very Icelandic movie. Not only it presents the mise-en-scène characteristic for this remote island in the north but also focuses on a natural phenomenon of the region, especially the West Fjords represented by the mounting in a town of Bolungarvik chosen for the scenography. This sparsely populated part of Iceland has experienced many avalanches, of which two that happened in 1995, in Súðavík and Flateyri (Nordfjörd, 2010:71) are still vivid in Icelanders’ collective memory and therefore the local reception of the movie could be different from the international one (idem, 2010:74). As shown in another Icelandic movie, Cold Light by Hilmar Oddsson (2004), avalanches make Icelanders to live in ‘a state of emergency’. Still, the movie can be regarded as ‘Scandinavian’ for, as indicated by Nordfjörd, it features both ‘Nordic melancholia’ and ‘dark Scandinavian sense of humour’ ( 2010:22-23). The motif of humility towards powerful nature, also avalanches, is present in Scandinavian cinema (shown in Ruben Östlund’s Force Majeure, 2014), likewise the stylistic devises typical for ‘Nordic noir’ can place Nói the Albino among good cinematic representations of Scandinavian culture.

References:

Nordfjörd, B. (2010), Dagur Kári’s “Nói the Albino”, Copenhagen, Museum Tusculanum Press
Lutton, S. (2016), “10 great Icelandic films”, BFI, 9 February, http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/10-great-icelandic-films Accessed 26 September 2017

Opublikowane w

O filmach z kraju cierpiącego na deficyt słońca

autor: Sebastian Jakub Konefał
tytuł: Kino Islandii. Tradycja i ponowoczesność
wydawnictwo: Wydawnictwo w Podwórku
liczba stron: 419

Publikacja Sebastiana Jakuba Konefała Kino Islandii. Tradycja i ponowoczesność to pierwsza i jak na razie jedyna na świecie, monografia islandzkiej kinematografii. Dotąd na polskim rynku pojawiały się jedynie teksty w wydaniach zbiorowych; na łamach tomu “Islandia. Wprowadzenie do wiedzy o społeczeństwie i kulturze” pod redakcją Romana Chymkowskiego i Włodzimierza Karola Pessela (2009) ukazał się kilkudziesięciostronicowy tekst Zjadanie sag. Krótka historia kinematografii nieznanej autorstwa Árniego Ólafura Ásgeirssona we współpracy z Łukaszem Bukowieckim. Ásgeirsson, Islandczyk, sam przyznaje, jak niewiele dotąd napisano na temat filmu islandzkiego, nawet w samej Islandii. Natomiast w publikacji Krytyki Politycznej “Islandia. Przewodnik nieturystyczny” (2010), Agnieszka Wiśniewska zdaje się odpowiadać na tekst Ásgeirssona i Bukiewieckiego artykułem Kino islandzkie, jakie znamy, podejmując tam próbę opisania tych produkcji islandzkich, które ówcześnie znajdowały się w polskiej dystrybucji. Z kolei w “Etosie Amatora” (2011), pod redakcją Łukasza Bukowieckiego, Marty Czemarmazowicz i Włodzimierza Karola Pessela, Agata Bochyńska analizuje jeden tylko film islandzki w tekście Dźwięk ilustrowany? O Heimie Deana DeBlois. Nie można też zapomnieć o trzech tekstach poświęconych kinu islandzkiemu w publikacji zbiorowej “Od Ibsena do Aho. Filmowe adaptacje literatury skandynawskiej” pod redakcją Lecha Sokoła i Tadeusza Szczepańskiego (2016). Niedawno ukazał się też na łamach czasopisma „Zupełnie Inny Świat” (nr 03/2017) artykuł Igi Przytuły poświęcony filmom Dagura Káriego.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, że Sebastian Jakub Konefał jest w gronie autorów piszących o kinie islandzkim jedynym filmoznawcą naukowo zajmującym się tą dziedziną. Wykładowca akademicki i pracownik Katedry Wiedzy o Filmie i Kulturze Audiowizualnej Uniwersytetu Gdańskiego zrealizował kompendium Kino Islandii dzięki licznym wyjazdom stypendialnym na Wyspę. Był też autorem jednego z trzech tekstów we wspomnianej wyżej antologii “Od Ibsena do Aho…”, w którym wziął na warsztat ekranizację Duszpasterstwa koło lodowca (Fantazja, tożsamość i ideologia jako elementy narracji w ekranizacji powieści „Duszpasterstwo koło lodowca” Halldóra Kiljana Laxnessa), a także licznych tekstów publikowanych w czasopismach branżowych. Tym samym Kino Islandii nie jest pierwszą na polskim rynku publikacją traktującą o kinematografii Wyspy, ale bez wątpienia w sposób bezprecedensowy tak obszernie odwołującą się do całego dotychczasowego dorobku kinematograficznego Islandczyków. Autor był również kuratorem wielu przeglądów kina islandzkiego w Polsce, wśród których najważniejsze miejsce zajmuje z pewnością ubiegłoroczny festiwal „Ultima Thule – na krańcu świata” organizowany przez Filmotekę Narodową.

Największym atutem książki jest chronologiczne omówienie filmów, wraz z nakreśleniem łączących je motywów i wątków interesujących islandzkich twórców w danym momencie. Wybrana metodologia opiera się na wyborze pojęć-kluczy dających nazwy poszczególnym rozdziałom publikacji. Motywami przewodnimi stają się zatem zjawiska socjologiczne (takie jak urbanizacja, wiara w elfy, przy- wiązanie do morza czy ziemi) lub społeczno-kulturowe (problem starości i śmierci, rola kobiety, figura antywikinga), choć w spisie treści nie zachowano konsekwencji: ostatnie rozdziały są podporządkowane raczej różnym gatunkom filmowym (kino na peryferiach, kino drogi, filmy kryminalne i dokumenty), a nie tematyce omawianych filmów. Mimo to wybrana metodologia porządkuje proces omawiania ponad 100 filmów wyprodukowanych między 1906 a 2015 rokiem, których wspólnym mianownikiem jest przede wszystkim język islandzki, a nie wyłącznie rodowód produkcji czy narodowość jej twórców. Choć i tu dominują nazwiska islandzkie, nierzadko bardzo dobrze znane polskim widzom: Friðrik þór Friðriksson, Baltasar Kormákur, Guðný Halldórsdóttir czy Dagur Kári.

Wymienione rozdziały są z kolei podporządkowane dwóm częściom publikacji: “Wokół tradycji. Naród, historia i natura” oraz “Przeciw tradycji? Między utopią a dystopią”. Ogromną zaletą tomu jest właśnie założenie omówienia kina Islandii poprzez tradycję i ponowoczesność, co czyni z pozycji nie tylko pracę filmoznawczą, ale chyba przede wszystkim także dość obszerny szkic na temat tożsamości Islandczyków i transformacji budujących ją wartości. Dzięki autorowi dostrzegamy, jak przesycone „islandzkością” jest kino Wyspy; pojawiające się w tle charakterystyczne, niepowtarzalne krajobrazy Islandii, odwoływanie się do historii (zarówno czasów wikingów, jak i relacji ze Stanami Zjednoczonymi), czy muzyka to tylko niektóre z elementów, za pomocą których Islandczycy kreują samych siebie i swoją Wyspę poprzez pryzmat produkowanych tam filmów. Jak wielokrotnie zostaje podkreślone w treści książki, w kinematografii islandzkiej zauważalne jest wręcz obsesyjne powracanie do tych samych motywów, co czyni to kino monotonnym, ale tym samym potęguje jego przekaz charakterystyczny dla filmów typu heritage.

Świetnym wprowadzeniem do kompendium jest skonfrontowanie naszych wyobrażeń o Ultima Thule z obrazami znanymi wyłącznie Islandczykom, takimi jak Kobieta-Góra. Wnikliwy opis historii Wyspy oraz czynników decydujących o rozwoju kultury islandzkiej, poparty bardzo bogatą bibliografią z zakresu historii, kulturoznawstwa, antropologii i innych pokrewnych nauk, czyni omawianą pozycję interdyscyplinarną i wiarygodnie opracowaną, a jednocześnie samowystarczalną: czytelnik nie musi sam sięgać do źródeł niezbędnych do głębszego zrozumienia islandzkich produkcji, gdyż Konefał umieszcza ich opisy w bardzo dobrze zbudowanym kontekście. Co więcej, poznanie tradycyjnych wartości Wyspy, opisywanych w pierwszej części książki, jest również niezbędne do zrozumienia mechanizmów sprzeciwiania się im, co było cechą charakterystyczną dla kina islandzkiego z początku XXI wieku. Odejście od kina robionego przez Islandczyków i wyłącznie dla Islandczyków związało się z podjęciem tropów bardziej uniwersalnych i wprowadzenia do fabuły „obcych”, czyli przybyszów z zewnątrz. Nie bez powodu to właśnie filmy z tego okresu, takie jak 101 Reykjavik czy Noi Albinoi zyskały rozgłos poza granicami Wyspy oraz przyczyniły się do wielkiego przełomu i rosnącego sukcesu kinematografii islandzkiej w Europie i na świecie.

Niestety nawet tak wyjątkowa publikacja naukowa ma swoje wady. Jedną z nich jest swego rodzaju niekonsekwencja; niektóre z filmów omawiane są bardzo obszernie, a nawet autor powraca do nich w innych rozdziałach, inne zaś są tylko wspomniane. Nie stanowi to jednak zaburzenia narracji, a czytelnik tym bardziej nie czuje się aż tak zagubiony. Naukowe potraktowanie filmowego dorobku Islandczyków, bogata bibliografia i liczne odniesienia nie idą jednak w parze ze stylem, który miejscami wydaje się zbyt swobodny. Konefał nie może oprzeć się pokusie zawierania własnej opinii na temat niektórych filmów, często też – powiedziałabym nawet, używając jego własnych słów: obsesyjnie – powraca określenie „sympatyczny bohater”, które wydaje się zdecydowanie nie na miejscu. Lecz mimo tych drobnych niedociągnięć całość czyta się bardzo dobrze, szczególnie że uzupełniona jest o kadry z omawianych filmów lub ich plakaty, ułatwiające identyfikację poszczególnych obrazów. Wielkim osiągnięciem Konefała jest także przetłumaczenie tytułów filmów na język polski (lub ich skorygowanie czy skomentowanie w przypadku filmów już dystrybuowanych w Polsce).

Pozycja Kino Islandii. Tradycja i ponowoczesność stanowi świetny podręcznik, czy też wprowadzenie, do bogatej kinematografii Wyspy. Można byłoby potraktować ją nawet jako przewodnik, z którym wybierzemy się na kolejny seans kina islandzkiego. Miłośnicy tego kina nie mogą bowiem narzekać na brak produkcji z Wyspy w polskich kinach; od lat głównym dystrybutorem tychże jest Gutek Film, od niedawna islandzkie filmy pokazuje także warszawski Iluzjon oraz różne festiwale. Niektóre produkcje można było oglądać wspólnie ze Studenckim Klubem Islandzkim, organizacją działającą od ponad 10 lat pod auspicjami Insty tutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Natomiast największą okazją do zapoznania się z tą „nieznaną kinematografią, jaką znamy” był organizowany w 2016 roku przegląd Ultima Thule – na krańcu świata, w ramach którego w trzech miastach w Polsce: Gdańsku, Poznaniu i Warszawie, wyświetlano aż 28 islandzkich filmów, z czego większość po raz pierwszy w naszym kraju. Tym samym publikacja Konefała pada na żyzny grunt, wpisując się nie tylko w rosnące w naszym kraju zainteresowanie kinem Północy, ale też niesłabnącą miłość Polaków do dalekiej, a jednak coraz bliższej, Islandii. Przykładem niech będzie choćby ogromny sukces Baranów, który to film wszedł do polskich kin na dwa miesiące przed premierą duńską.

Zresztą nie tylko pod względem kinematograficznym Polacy zdają się „kolonizować” Wyspę, tak jak to przez wieki robili kiedyś Duńczycy. Teraz nasi rodacy zawłaszczają sobie Islandię, nie tylko pod względem rosnącej liczby polskich imigrantów. Również tu, w Polsce, od pewnego czasu daje się zaobserwować swego rodzaju „modę” na Islandię. Chcemy tam pojechać, chcemy więc też o niej czytać. Pozycja Konefała uzupełnia więc listę publikacji poświęconych Islandii, jednak jako jedna z niewielu ma charakter naukowy i zamiast opisywać cechy czy zwyczaje Islandczyków, wnika do głębi ich tożsamości. Tym samym jest to pozycja szczególna, bo poza wnikliwym opisem godnej podziwu długiej listy islandzkich filmów, stanowi także znaczące źródło wiedzy na temat Ultima Thule.

Recenzja ukazała się w “Przeglądzie Humanistycznym”, 2018; 62 (2 (461)): 169-171.