Tag: recenzja ksiązki

Opublikowane w

Islandia na rowerze

autor: Kuba Witek
tytuł: Ring Road. Dookoła Islandii na rowerze
wydawnictwo: Plac Wolności
liczba stron: 180

Wszyscy chcemy zwiedzić Islandię. Wszyscy wiemy jednak, że taka podróż nie należy do najdroższych. Mimo to z roku na rok przybywa na Wyspę autostopowiczów, backpackerów, rodzin wynajmujących miniwany, a także rowerzystów. Podczas gdy każda forma “podróżowania za grosze” wymaga determinacji, odwagi i dużej odporności na stres i niespodziewane zwroty akcji, to właśnie zwiedzanie Islandii na rowerze wydaje się jednym z najbardziej szalonych rozwiązań.

Kuba Witek pisze wprost: chciałem wrócić na Islandię i zobaczyć miejsca, których wcześniej nie miałem okazji zwiedzić. Budżet miałem mały, ale znalazłem tanie bilety. Rower nie był pierwszym środkiem transportu, który miał w głowie planując objazd krajową Jedynką. Mimo to szybko okazał się najtańszym rozwiązaniem, mimo że autor wcale nie należał do doświadczonych rowerzystów. Ba, przed podróżą ostatni raz siedział na rowerze dwa lata temu! Internet jednak pełen był poradników i relacji z podobnych podróży, więc dość łatwo byłoby uzupełnić swoją niewiedzę. Problemu nie stanowił nawet brak roweru, bo udało mu się dostać profesjonalny model w zamian za promocję.

Ale prawdziwe zderzenie się z oczekiwaniami nastąpiło już po dotarciu na Wyspę. Jak można się domyślić, pedałowanie po Islandii nie należy do rekreacyjnych rozrywek. Wiatr, deszcz, zróżnicowanie terenu, a nawet hipnotyzujące spojrzenie stada owiec utrudniało powodzenie całej wyprawy. Do tego problemy z kolanami, urwany pedał czy złapanie gumy. Jednak Kuba Witek z każdego dołka wychodził z sukcesem, a wielokrotnie mógł liczyć na pomoc lokalsów. Czy udało mu się jednak objechać całą Wyspę dookoła? Tego dowiemy się czytając książkę.

To niezwykle lapidarnie i ciekawie napisany pamiętnik z podróży. Kuba Witek używa prostego, fajnego języka, czasem sili się na przemyślenia natury egzystencjalnej, politycznej czy ekologicznej, co – wplecione w przyziemne perypetie związane z przebiegiem podróży – czasami wydaje się wręcz dziwne. Jednak dzięki temu czytelnikowi udaje się nawiązać swego rodzaju więź z autorem, przeżywać wraz z nim sukcesy i porażki, a także oczekiwać finiszu wyprawy. Ciekawym elementem książki jest dodatek “Zrób to sam”, w którym Witek opisuje swój sprzęt. Dzięki temu faktycznie mamy ochotę wsiąść na rower i przeżyć to na własnej skórze.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

Opublikowane w

Polacy na Islandii

„Polacy na Islandii. Rekonstrukcja przestrzeni obecności”

Autor: Małgorzata Budyta-Budzyńska
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Data wydania: 2016
Liczba stron: 301

* Opis książki:

Czy polska diaspora na Islandii przetrwa i stanie się trwałym elementem krajobrazu społecznego wyspy, czy będzie zjawiskiem efemerycznym? Jaki jest profil organizacji polonijnych na Islandii? Jak globalizacja, transnarodowość współczesnych migracji i rozwój technik telekomunikacyjnych wpływają na charakter i formy działania nowych diaspor? Jak Polacy poradzili sobie w czasie kryzysu ekonomicznego na wyspie? Islandia nie chce należeć do Unii Europejskiej, mimo negatywnych doświadczeń związanych z kryzysem 2008 r. Jakie są tego powody? Dlaczego wyspiarze do początków XX w. realizowali agrarny model rozwoju, kompletnie nieprzystający do warunków przyrodniczych, który doprowadził do ubóstwa i wielokrotnie do klęsk głodu, a dopiero w XX w. zdecydowali się oprzeć model gospodarczy na rybołówstwie? Czy pomysłem na rozwój w XXI w. jest turystyka, która ma zastąpić marzenia z początku XXI w. o byciu centrum finansowym Europy?

Na te i wiele innych pytań Autorka odpowiada w sposób zajmujący, kompetentny i komparatystyczny, porównując sytuację polskiej diaspory na Islandii z sytuacją Polonii w innych krajach, prezentując islandzki proces narodowotwórczy w odniesieniu do procesów narodowotwórczych innych „małych i młodych” narodów europejskich. Książka jest wielowymiarowym opisem polskiej społeczności na Islandii, czerpiącym z kilkuletnich badań empirycznych, i fascynującą opowieścią o oryginalności i odrębności tego wyspiarskiego kraju.

* źródło opisu: tutaj

Małgorzata Budyta-Budzyńska – socjolog i politolog, ekspert w dziedzinie polityki narodowościowej w Europie Środkowej i Wschodniej, zajmuje się problematyką migracji. W latach 1992–2008 pracownik naukowy Instytutu Studiów Politycznych PAN, od 2008 r. pracownik naukowy i nauczyciel akademicki w Collegium Civitas, kierownik kilku projektów badawczych dotyczących mniejszości narodowych i polskiej diaspory na Islandii. Autorka artykułów i książek na tematy narodowościowe i migracyjne, m.in.: Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem? (2003), Socjologia narodu i konfliktów etnicznych (2010), Integracja czy asymilacja? Polscy imigranci na Islandii (2011).

Recenzja książki:

Pozycja „Polacy na Islandii. Rekonstrukcja przestrzeni obecności” to zwieńczenie długoletniego projektu i wielu badań prowadzonych przez Małgorzatę Budytę-Budzyńską, którą należy już nazwać ekspertką od polskich imigrantów na Islandii. Socjolog i politolog, obecnie również pracownik naukowy Collegium Civitas, od pewnego czasu skupia się na problematyce narodowościowej oraz tematyce migracyjnej. Autorka licznych artykułów oraz książek poświęconych tym zagadnieniom, osobom zainteresowanym Islandią znana jest przede wszystkim z otwartych seminariów oraz spotkań, podczas których przedstawiała dotychczasowe wyniki swoich wieloletnich badań przeprowadzonych na Wyspie. W kwietniu 2015 była również gościem spotkania zorganizowanego przez Studencki Klub Islandzki, podczas którego wraz z Polkami mieszkającymi na Islandii próbowały odpowiedzieć na pytanie jak żyje się Polakom na Islandii?

Czy wydana niedawno książka odpowiada na to pytanie? Wydawałoby się, że wiemy już bardzo wiele o naszych rodakach mieszkających na Wyspie; odkąd coraz więcej Polaków decyduje się mieszkać na Islandii i nasza wiedza na temat realiów życia w tym odległym państwie wzrasta. Dlatego Budyta-Budzyńska rozpoczyna swoją rozprawę od wnikliwego opisu historii kraju oraz analizy społeczeństwa islandzkiego; pięć pierwszych rozdziałów książki to próba osadzenia Islandii w Europie, omówienie czynników wpływających na budowanie islandzkiej tożsamości narodowej, charakterystyka wyspiarskiej demokracji bezpośredniej oraz państwa opiekuńczego, a także polityka imigracyjna i reakcje na kryzys z 2008 roku. Poprzez liczne porównania do państw Europy oraz Stanów Zjednoczonych, Islandia jawi się jako miejsce wyjątkowe na tle innych, do których emigrowali dotąd nasi rodacy. Do największych różnic należy homogeniczność społeczeństwa islandzkiego, wynikająca z praktycznie nieistniejącej tradycji migracyjnej na Wyspie, a co za tym idzie również i krótki – ale bardzo intensywny – proces tworzenia się Polonii islandzkiej. Jak twierdzi badaczka, trudno nazywać tę społeczność, czy społeczności, Polonią, bo choć sami chcą się tak nazywać, to mieszkają na Islandii zbyt krótko, aby w świetle praw MSZ odpowiadać innym Poloniom.

Dopiero zapoznanie się z kontekstem pozwala czytelnikowi na obiektywne odniesienie się do cytowanych wypowiedzi Polaków pochodzące z wywiadów przeprowadzonych przez badaczkę w ostatnich latach. Po opisaniu w rozdziale VI historii osiedlania się naszych rodaków na Islandii, w następnych pięciu rozdziałach autorka zestawia wypowiedzi pytanych z wiedzą własną, wynikami badań innych specjalistów oraz powszechnymi stereotypami dotyczącymi życia na Wyspie. Bardzo cenne miejsce w książce zajmuje analiza przyczyn i przebiegu kryzysu, a także reakcji Polaków na zmiany związane z kreppą. Jak wielokrotnie podkreślała autorka, Polacy mieszkający na Wyspie przed 2008 rokiem nie doświadczyli skutków kryzysu tak dotkliwie jak Islandczycy, choćby dlatego, że nie inwestowali ani nie brali kredytów, a swoje oszczędności trzymali na kontach polskich lub wymieniali na inne waluty. Kreppa okazała się świetnym sprawdzaniem islandzkiej Polonii z innego względu; wielu naszych rodaków mimo wszystko nie opuściło Wyspy, za co gospodarze byli im bardzo wdzięczni (a rząd robił wiele, żeby nie doprowadzić do zrzucenia winy za kryzys na imigrantów, do czego często dochodzi w takich sytuacjach). Nieco odmienny charakter ma już natomiast grupa, która osiedliła się na Wyspie w tej dekadzie; Polacy przyjeżdżający na Islandię po 2010 (a w związku z boomem turystycznym) wystawieni są już na przeszkody, których nie mieli ich poprzednicy.

Wymieszanie swego rodzaju „starej” i „nowej” Polonii widoczne jest szczególnie w procesie asymilacji Polaków na Wyspie oraz towarzyszącemu jej działaniu ugrupowań czy stowarzyszeń zrzeszających naszych rodaków, szczególnie w większych miastach. Budyta-Budzyńska przedstawia charakterystykę najważniejszych organizacji, podkreślając zasięg ich działania oraz ogólny wkład w animację Polonii. Jak się okazuje, wiele z nich najlepsze czasy swojej działalności ma już za sobą, a różne misje i pomysły ich liderów nie pozwoliły na utworzenie jednego centralnego stowarzyszenia. Funkcji zrzeszającej Polaków na Islandii nie ma nawet kościół, bo choć w Reykjaviku czy Akureyri odprawiane są msze po polsku, chodzi na nie wiernych mniej niż się spodziewano. Najbardziej efektowne są jednorazowe wydarzenia ogłaszane w mediach społecznościowych, a jedynym miejscem skupiającym Polaków długofalowo okazała się Polska Szkoła w Reykjaviku.

Rozprawa Budyty-Budzyńskiej jest znakomitą lekturą, tak wyróżniającą się na rynku wśród obecnie wydawanych książek o Islandii. Napisana rzetelnie, obdarzona bogatą bibliografią i długimi przypisami dopowiadającymi lub uzupełniającymi tekst główny, stanowi wiarygodne źródło wiedzy nie tylko na temat islandzkiej Polonii, ale samej Islandii. Wciąż brak wśród polskojęzycznych publikacji solidnie napisanych tekstów poświęconych sprawom bieżącym Islandii (stąd niezwykle cenny jest rozdział poświęcony kryzysowi z 2008 roku), a nawet w sposób tak wielopoziomowy opisujący jej historię czy społeczeństwo. Największym atutem jest oczywiście poruszenie problematyki tytułowych Polaków na Islandii, choć zamknięcie badań i wysnucie wniosków w momencie rozkwitu Polonii na Wyspie czyni książkę już w tym momencie tracącą na aktualności. Nieuporządkowany i trudny do opisania kasus migracji naszych rodaków na Wyspę staje się więc przez Budytę-Budzyńską tylko częściowo uporządkowany, co jednak nie odbiera zasług ekspertce. Z perspektywy osoby od dłuższego momentu zainteresowanej sytuacją Polaków na Islandii zabrakło mi pogłębionej analizy wewnętrznych konfliktów. Autorka wspomina o niechęci jednych organizacji polonijnych do drugich, ale nie porusza wielu kwestii, np. pamiętnego artykułu w Newsweeku, który do dziś stanowi punkt zapalny dla „wojny” polsko-polskiej w niektórych kręgach.

Zdecydowanie jednak książka godna jest polecenia. Nawet jeśli czytelnika nie interesuje dogłębna analiza sytuacji Polaków na Islandii, wraz z wykresami i danymi liczbowymi, warto przeczytać książkę choćby z uwagi na część poświęconą samej Wyspie. Stanowi ona dobrze napisaną kompilację źródeł polsko-, angielsko- i islandzkojęzycznych, jak również danych zaczerpniętych w archiwach islandzkich czy na Uniwersytecie w Reykjaviku. Autorka brała również udział w wielu naukowych i polonijnych przedsięwzięciach, dlatego wiele z opisywanych faktów dodatkowo zyskuje na autentyczności. Zatem każdemu, kto więzami pokrewieństwa czy własnymi zainteresowaniami związany jest z Islandią, polecam lekturę tej książki.

Ta recenzja została napisana dla strony Stacja Islandia.

Opublikowane w

Jak nie pisać o Islandii

autor: Marta Biernat (zdjęcia: Adam Biernat)
tytuł: Rekin i baran. Życie w cieniu islandzkich wulkanów
Wydawnictwa Poznańskie
data wydania: 2017
ISBN: 978-83-7976-670-3
liczba stron: 320

Przy natłoku pozycji islandzkich wydawanych w ostatnim czasie na rynku polskim, nie spieszyło mi się do przeczytania “Rekina i barana”. Nie byłam specjalnie zaznajomiona z blogiem Bite of Iceland, którego założycielami są autorzy książki, a tym bardziej zdawałam sobie sprawę, że pozycja jest adresowana raczej do świeżych islandofilów i być może niczego nowego się z niej nie dowiem. Myliłam się, bo zdecydowanie jest to książka pełna interesujących faktów, szczególnie dotyczących obyczajów i folkloru islandzkiego. Z lekturą książki miałam mimo to spory problem, bo próbowałam podejść do niej trzy razy. Dopiero czterogodzinny lot do Reykjaviku okazał się świetną okazją, żeby jednak przez tych 320 stron przebrnąć.

Z trudem. Dlaczego? Styl książki jest naprawdę wyjątkowo ciężki, wręcz ciężkostrawny. Zdania okraszane ciągami epitetów, często wzajemnie się wykluczających, uzupełnione o archaiczne “azaliż” i tym podobne partykuły niezręcznie brzmiące w zestawieniu ze stylem potocznym. Zabiegiem towarzyszącym strudzonemu czytelnikowi jest hiperbola; według autorki ciągle ktoś lub coś popada w “obsesję”, “obłęd”, “stany szaleńcze”, “manie”. “Wszyscy bez wyjątku”, bo generalizowanie również należy do ulubionych chwytów Marty Biernat. Jako ekspertka ds. Islandczyków (po zaledwie 1,5 roku na Wyspie), ma ona łatwość nazywania narodu leniwym czy oderwanym od rzeczywistości (polecam fragment o thetta reddast). Do tego autorka ciągle nie może się wszystkiemu nadziwić. Mam wrażenie, że opowiada o Islandii jak przedszkolanka, prowadziąc czytelnika za rękę po baśniowej Krainie Ognia i Lodu.

Wielka szkoda, że książka (powieść? reportaż? relacja z podróży?) nie przeszła odpowiedniej redakcji, bo bez tych wszystkich ozdobników miałaby szansę na miano pozycji interesującej. W wielu miejscach autorka porusza kwestie dotąd szerzej nie opisywane w polskiej literaturze poświęconej Wyspie, choć niektóre ustępy niebezpiecznie bliskie są przewodnikom czy innym tekstom już wydanym (których tytułów dziwnym trafem nie znajdziemy w appendiksie pt. “Dla zainteresowanych”). Czyta się więc ją może jednym tchem, ale niestety sposób narracji zagłusza fakty i po zamknięciu książki towarzyszyło mi przykre wrażenie, że nie mam pojęcia, o czym właściwie ta książka była. Nie pomoże spis treści (bo tytuły rozdziałów właściwie nijak mają się do ich zawartości), ani ponowne przewertowanie w celu znalezienia danego fragmentu (bo autorka swobodnie przechodzi z jednego tematu w drugi i nie zawsze wiadomo, jakim kluczem się posługiwała).

Miejscami książka jest nawet całkiem zabawna, można by nawet powiedzieć, że autorka przejęła czarny humor Islandczyków, z którymi (podobno) przeprowadziła “niezwykle inspirujące rozmowy w blasku dni polarnych”. Poza tym polecam ją osobom o naprawdę stalowych nerwach lub potrafiących wyłuskać ważne informacje z kakofonii epitetów.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

Ważne: autorstwo interesującej treść książki zostało wielokrotnie poddane w wątpliwość przez czytelników i autorów tekstów, z których Marta Biernat miała rzekomo bardzo mocno korzystać. Czytaj więcej tu.

Opublikowane w

Rozmowy z kamieniami

„Szepty kamieni. Historie z opuszczonej Islandii”

Autor: Berenika Lenard i Piotr Mikołajczak
Wydawca: Wydawnictwo Otwarte
Data wydania: 26 kwiecień 2017
Liczba stron: 256

* Opis książki:

Islandia – wyspa aktywnych wulkanów i olbrzymich lodowców, gorących źródeł i tysięcy wodospadów. Miejsce, o którym marzy wielu turystów. Obszar równy jednej trzeciej powierzchni Polski zamieszkany przez niespełna czterysta tysięcy osób.

Berenika i Piotr, autorzy bloga IceStory, osiedlili się na Islandii, aby poznać prawdziwe życie w kraju, który kusi i zachwyca surowym pięknem, ale też wiele wymaga od swoich mieszkańców. Poznają historię i skutki kryzysu finansowego – w 2008 roku dotknął on nie tylko Islandczyków. Penetrują wyspę w poszukiwaniu opuszczonych miejsc. Odwiedzają odizolowany Djúpavík. Kiedyś była to jedna z największych na świecie przetwórni rybnych zatrudniająca setki pracowników, dziś mieszka tam garstka ludzi. Udają się na archipelag Vestmannaeyjar. W 1973 roku wybuch wulkanu Eldfell niemal rozpołowił jedną z jego wysp i zmusił mieszkańców do ewakuacji.

Szepty kamieni ukazują nieznane, nieopisywane w przewodnikach oblicze Islandii. Niczego nie ujmując jej urokowi, dopowiadają niedopowiedziane.

* źródło opisu: tutaj

Berenika Lenard i Piotr Mikołajczak – dziennikarze, blogerzy i kucharze bez papierów. Przez trzy lata zamieszkiwali północ osobno – B. eksplorowała islandzkie bezdroża oraz działy warzywne, a P. norweskie budowy i mroczne lasy. Spotkali się na Instagramie, co uważają za ponury, choć również zabawny żart współczesnego świata. Skandynawskie konwersacje o metalu, Skyrze i Czarnobylu zaowocowały grubą nicią porozumienia, dzięki czemu urodziło się IceStory, pomysły na książki i mnóstwo pierogów radzieckich. Para na poziomie systemów korzeniowych. Praktycznie nierozerwalni.

Recenzja książki:

W ostatnim czasie na rynku polskim pojawia się coraz więcej pozycji poświęconych Islandii. Większość z nich wyszła spod piór polskich emigrantów, którzy dzielą się z rodakami swoimi doświadczeniami na Wyspie. W wydawnictwach tych nie trudno o subiektywny obraz Islandii czy szeroki opis realiów życia na odległej Północy. A wszystko to napisane przez Polaków i dla Polaków. Powieść-reportaż „Szepty kamieni. Historia z opuszczonej Islandii” jest zgoła odmienna. Tu autorzy, Berenika Lenard i Piotr Mikołajczak, znani islandofilom jako prowadzący bloga podróżniczego IceStory, oddają głos samej Islandii.

Nie jest to bynajmniej wsłuchiwanie się w tytułowy szept kamieni, ale w głosy ludzi związanych z opisywanymi miejscami. Choć pierwotnym zamierzeniem autorów było stworzenie cyklu wpisów poświęconych opuszczonym lokalizacjom na Wyspie, materiał z licznych podróży po Islandii okazał się wystarczającym do wydania 200-stronicowej książki. Pojawiające się na kartach powieści stare zakłady, opuszczone z przyczyn ekonomicznych, czy puste gospodarstwa, pozostawione przez właścicieli emigrujących do USA lub do większych miast na Wyspie, stanowią swoiste „miejsca pamięci”, są obecne w opowieściach i wspomnieniach związanych z nimi ludzi. Można by nawet powiedzieć, że miejsca te „mówią” ludźmi, a Piotr i Berenika spajają liczne szepty islandzkie i polskie w płynną i dobrze napisaną narrację o Islandii, zupełnie innej od tej, którą znamy z dotychczasowych opowieści.

Islandii, która – wbrew tytułowi – nigdy nie była tak nieopuszczona jak obecnie. Mityczna Ultima Thule, pozornie niedostępna kraina na dalekiej Północy, w ciągu zaledwie paru lat stała się jedną z najpopularniejszych destynacji turystycznych i musi się teraz z tym tytułem zmierzyć. W rozmowach z Islandczykami wielokrotnie powraca temat niesfornych turystów niszczących niepowtarzalne piękno islandzkiej przyrody. Wprost przywoływane są liczne dowody na ludzką głupotę, takie jak okładanie się świeżo zerwanym mchem czy zostawianie po sobie graficznych znaków ma ścianach starych zabudowań. Wszelkie – nieudane – próby walki z nieodwracalną ingerencją przyjezdnych w naturę zdają się tylko podkreślać bezsilność i nieprzygotowanie Wyspiarzy na taki boom, a dramatyzmu dodaje fakt, że wykreowali taką sytuację na własne życzenie. Bo choć wielu Islandczyków w prywatnych rozmowach przyzna się do niechęci wobec turystów, których „kolonizacja” doprowadziła chociażby do znacznego wzrostu cen mieszkań, ci, którym udało się w tak krótkim czasie rozkręcić dochodowe interesy będą opowiadać się za tym, że rozwój turystyki był najlepszym sposobem na wydźwignięcie się z kryzysu.

Trudna relacja z turystami to tylko jeden z tematów tabu, które udało się Berenice i Piotrowi przełamać jako pierwszym. Autorzy nie boją się poruszać kwestii kontrowersyjnych lub podkreślać tych elementów islandzkiej codzienności, o których milczą kolorowe przewodniki czy liczne popularnonaukowe publikacje dostępne w Polsce. Poza rażącą chciwością, która wyrugowała niedawno jeszcze podkreślaną islandzką gościnność, w książce mowa jest także chociażby o niepodejmowanym poza Wyspie temacie „rodziny”, która de facto sprawuje władzę w Islandii. Podobnie jak jeszcze do niedawna unikano wspomnień brutalnych mordów Basków, którzy stanowili dla Islandczyków konkurencję w dziedzinie łowienia wielorybów i dopiero dwa lata temu zniesiono wprowadzony w 1615 dekret duńskiego króla Christiana IV pozwalający na zabijanie wszystkich baskijskich wielorybników dobijających do brzegów Islandii. Nie brakuje też najbardziej drażliwego tematu dla polsko-islandzkiego środowiska, a więc prawdy na temat życia emigrantów i relacji między nimi.

W opowieści jest też miejsce na historie miłe i bliskie powiększającemu się gronu islandofili. Jest więc zatem wzmianka o spektakularnych dokonaniach islandzkiej reprezentacji w piłce nożnej podczas Euro 2016 czy odniesienie się do najczęściej powielanego w polskiej prasie wątku islandzkiej wiary w elfy. Autorzy dalecy są jednak od przedstawienia tej kwestii w czysto skandaliczny sposób, charakterystyczny dla wielu dostępnych w Polsce źródeł wiedzy na temat Islandii. Tutaj wiara huldufólk, czyli ukrytych ludzi nie sprowadza się do przywołania medialnej historii o przerwaniu budowy drogi z uwagi na obecność niewidzialnych mieszkańców, ani tym samym do traktowania przywiązania Islandczyków do folkloru z przymrużeniem oka. Elfy, stanowiące integralną cześć islandzkiej przyrody, jawią się jako kolejni „szepczący”, bez których opowieść o Islandii byłaby niepełna.

Niezaprzeczalną zaletą książki jest więc przede wszystkim bezstronne, rzeczowe podejście do projektu, jakim miało być przedstawienie historii 21 opuszczonych miejsc. Z dziennikarską ciekawością i profesjonalizmem autorzy dokopali się jednak do tych warstw islandzkiej duszy, których dotąd nikt w tak dokładny sposób nie opisywał. Berenika i Piotr nie oceniają, nie banalizują żadnych wątków, a nawet pozwalają im w dość swobodny sposób przeplatać się ze sobą w tekście, przez co narracja wymyka się sztywnym ramom geograficznym przewidzianym w spisie treści. Nie przeszkadza to jednak w odkrywaniu kolejnych warstw, szczególnie czytelnikom mniej zaznajomionym ze współczesnym obliczem Wyspy, choć i tu należy wytknąć autorom i wydawcy pewne wady. Mniej oczytany odbiorca może mieć wrażenie, że niektóre wątki zostały zarysowane zbyt skrótowo, gdyż odwołania do niektórych wydarzeń z historii bywają niewystarczające i brakuje choćby minimalnego rozwinięcia tematu w treści książki czy towarzyszącym jej przypisie.

Prawdziwy islandofil doceni jednak liczne walory tej pozycji. Choć dla kogoś dobrze zorientowanego w sprawach islandzkich ta powieść-reportaż może wydawać się jedynie solidnym kompendium wiedzy o dzisiejszej Islandii, to jednak jest to kompendium pięknie opakowane. Barwny, miejscami wręcz poetycki język i atrakcyjny sposób prowadzenia narracji sprawiają, że książkę można przeczytać szybko i ze smakiem, niemalże połknąć ją na raz jak pojawiającego się często w fabule islandzkiego śledzia. Lektura nadaje się znakomicie na kilkugodzinny lot z Polski do Keflaviku: zarówno jako przewodnik dla debiutującego na Wyspie turysty, jak i instrukcję dla decydującego się na dłuższy pobyt emigranta.

Ta recenzja została napisana dla strony Stacja Islandia.

Opublikowane w

Sagi islandzkie po polsku

* Opis książki:

Pierwszy polski przewodnik po świecie fascynującej i wyjątkowej literatury, jaką są sagi islandzkie. Autorzy w przystępny i interesujący sposób przedstawili poszczególne odmiany spisywanych na średniowiecznej Północy opowieści, których tematyka obejmowała m.in. dzieje Islandczyków, skandynawskich władców oraz adaptacje współczesnej literatury kontynentalnej (pisma religijne, dworskie romanse). Charakterystyce obejmującej styl kompozycji, analizę najpopularniejszych motywów oraz tło historyczne i społeczne towarzyszą odwołania do polskich badań nad średniowieczną literaturą skandynawską. Całość uzupełniają kolorowe ilustracje ukazujące specyfikę islandzkiego i skandynawskiego krajobrazu, tak wyraźnie widocznego w poszczególnych opowieściach.

Redaktorzy naukowi:

Jakub Morawiec – jest adiunktem w Instytucie Historii Uniwersytetu Śląskiego. W swych badaniach koncentruje się na dziejach Skandynawii we wczesnym średniowieczu i rozwoju średniowiecznej historiografii skandynawskiej. W szczególny sposób interesuje się skaldami islandzkimi, ich poezją oraz sagami na ich temat.

Łukasz Neubauer – jest adiunktem na Wydziale Humanistycznym Politechniki Koszalińskiej. W swojej pracy naukowej koncentruje się przede wszystkim na wczesnośredniowiecznej literaturze germańskiego obszaru kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem staroangielskiego poematu Bitwa pod Maldon.

* źródło opisu: księgarnia PWN

Recenzja książki:

Pozycja „Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” wydana jesienią ubiegłego roku pod redakcją Jakuba Morawca i Łukasza Neubauera to prawdziwe odświeżenie polskiemu czytelnikowi tematu wyjątkowego gatunku literackiego, jakim są sagi islandzkie. Niestety zarówno tłumaczenia sag na język polski, jak i ich naukowe opracowanie, należą nadal do marginesu zainteresowań i badań polskich skandynawistów. Kamieniem milowym dla rozwoju polskiej „sagologii” były z pewnością publikacje polsko-amerykańskiej literaturoznawczyni Margaret Schlauch, autorki wydawnictwa dla Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Islandzkiej „Artyzm klasycznych sag islandzkich” (1968) oraz, napisanej po angielsku, a wydanej w polskim tłumaczeniu pracy „Stare sagi islandzkie” (1976).

W obu pozycjach autorka poddaje średniowieczne sagi typologizacji (podział na sagi klasyczne, mitologiczne, legendarne, romantyczne) oraz analizie filologiczno-historyczno-społecznej, z próbą wyodrębnienia cech charakterystycznych gatunku. Ta kompleksowa, choć pod wieloma względami niewystarczająca, rozprawa musiała jednak wystarczyć polskiemu czytelnikowi właściwie do momentu publikacji recenzowanej pozycji. Trzeba jednak zaznaczyć, że „Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” nie pojawiły się na rynku w całkowitej próżni; od kilku lat sandomierskie wydawnictwo Armoryka wypełnia tę długoletnią lukę serią „Sagi islandzkie” (na chwilę obecną wydano siedem nietłumaczonych wcześniej na język polski utworów) z w miarę obszernymi opracowaniami we wstępie.

Warto także wspomnieć o tłumaczeniu artykułu Dagnỳ Kristjánsdóttir „O lisach, wilkach, książętach i księżniczkach. Najkrótsze wprowadzenie do literatury islandzkiej” dla publikacji „Islandia. Wprowadzenie do wiedzy o społeczeństwie i kulturze” pod redakcją Romana Chymkowskiego i Włodzimierza Karola Pessela, która jednak, niestety, niewiele miejsca poświęca samym sagom. Skromne początki tej dziedziny literaturoznawstwa wiążą się także, a wręcz są wynikiem małej liczby tłumaczeń samych sag na język polski; tutaj najważniejszą publikacją pozostaje swobodne tłumaczenie z takimże opracowaniem Artura Górskiego „Sagi Islandzkie” (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1960), w którym znajdziemy jednak tylko sześć utworów. Nadzieją dla polskich miłośników literatury staroislandzkiej jest wspomniane już wydawnictwo Armoryka, a także internetowy projekt „e-sagi.pl” autorstwa tłumacza islandzkiej literatury współczesnej, Jacka Godka.

Nie dziwi zatem, jak poważnym i odpowiedzialnym zadaniem było opracowanie na nowo, a właściwie od zera, zarysu dziejów sag islandzkich. Redaktorami są jednak specjaliści z najważniejszych ośrodków związanych z literaturą staronordycką: Łukasz Neubauer to pracownik Wydziału Humanistycznego Politechniki Koszalińskiej, specjalizujący się we wczesnośredniowiecznej literaturze germańskiego obszaru kulturowego oraz zajmujący onomastyką islandzką (która jest zresztą zasygnalizowana w omawianej pozycji), natomiast Jakub Morawiec to doktor Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego, istotnego ośrodka sagologii w Polsce, autor wielu rozpraw poświęconych poezji staroislandzkiej i sagom, czego dowodem wydane w 2011 roku przez uniwersyteckie wydawnictwo Chronicon tłumaczenie „Sagi o Hallfredzie Skaldzie Kłopotliwym” z ponad 80-stronicowym opracowaniem autorstwa Jakuba Morawca.

Do współpracy zaproszono specjalistów z całej Polski, wielu z nich rozwijało swoją wiedzę na wyjazdach stypendialnych do Islandii: Przemysław Czarnecki jest adiunktem w Zakładzie Języków Skandynawskich Katedry Skandynawistyki UAM i jedynym w Polsce uniwersyteckim wykładowcą języka staro- i nowoislandzkiego; Remigiusz Gogosz doktoryzuje się na Uniwersytecie Rzeszowskim pod kierunkiem prof. Leszka P. Słupeckiego (specjalisty m.in. od berserków) pracą o grach i sportach w średniowiecznej Islandii; Aleksandra Jochymek to absolwentka Uniwersytetu Śląskiego i założycielka Forum Nordystycznego, prężnie działającego w kierunku popularyzacji literatury i kultury skandynawskiego średniowiecza; Anna Kaiper, absolwentka Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, bada sagi islandzkie w Instytucie Historii PAN; Marta Rey-Radlińska, po filologii szwedzkiej na Uniwersytecie Jagiellońskim studiowała średniowieczną literaturę islandzką w Göteborgu i przetłumaczyła „Opowieść o Auðunie z Zachodnich Fiordów” (2009); Dominika Skrzypek to doktor habilitowana i profesor nadzwyczajna Katedry Skandynawistyki UAM i współautorka pierwszej polskiej monografii o piśmie runicznym („Runy”, 2011); Joanna Srholec-Skórzewska, doktor nauk humanistycznych uniwersytetu w Oslo, zajmuje się historią Skandynawii w dobie średniowiecza.

„Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” składa się z tekstów wymienionych autorów, ze wstępem redaktorów i zakończeniem Łukasza Neubauera. Spis treści publikacji opiera się na typologii sag islandzkich: sagi o Islandczykach (rodowe), sagi królewskie, sagi współczesne, sagi biskupie, sagi rycerskie, sagi legendarne, sagi hagiograficzne (żywoty świętych). Zatem już w samej konstrukcji publikacji dostrzegalne jest „ustanowienie na nowo” typologii zaproponowanej przez Margaret Schlauch, a nawiązującej do najnowszej systematyki proponowanej przez światowych sagologów. Autorzy wnikliwie analizują omawiane typy przede wszystkim pod kątem historii wyodrębnienia poszczególnego typu oraz powstania utworów reprezentatywnych dla tej kategorii, ilustrując ich charakterystykę konkretnymi przykładami utworów, a także omawiając dokonania polskich badaczy na tym polu. Istotnym novum jest rozprawa o „bættir” – krótkich formach narracyjnych, którym Marta Rey-Radlińska poświęca cały swój artykuł. Są one przykładem na to, że najnowsze badania pozwalają na coraz drobniejsze wyszczególnianie nowych typów; „bættir” są bowiem fragmentami sag królewskich. Nierzadko analizom konkretnych utworów towarzyszą streszczenia akcji, pojawiają się także tabele z datacją i atrybucją niektórych utworów. Publikacja jest także obdarzona wkładką z 35 kolorowymi zdjęciami ilustrującymi miejsca albo postaci omawiane w tekście.

Jednym z niewielu zarzutów, jakie można mieć do omawianej publikacji zbiorowej, jest właśnie jej kompilacyjność. Ważnym zadaniem redaktorów było owszem nadawanie wrażenia całości, stąd autorzy artykułów poświęcają swoje prace jednemu typowi sag i omawiają je według jakiegoś z góry narzuconego schematu, któremu część autorów się poddaje, a część stara się z niego wyłamać. Taki „przepis” na dany rozdział oczywiście porządkuje podawane informacje, często jednak spotykamy się z powtarzaniem pojęć czy istotnych faktów (co oczywiście ma rację bytu jeśli czytamy artykuły osobno, a nie jednym tchem). Mieszane uczucia może także wzbudzać streszczanie niektórych utworów; z jednej strony czytelnik nieznający omawianych sag może zapoznać się z ich fabułą, wielokrotnie jednak akcja utworu nie ma większego znaczenia dla analizy formalnej utworu. W pewnym sensie nużące jest także umieszczanie tabel z listą tytułów i dat, co może być skądinąd bardzo pomocne i czytelne. Nie można tego jednak powiedzieć o ilustracjach, które często opatrzone są bardzo ogólnymi przypisami z lakoniczną informacją o nazwie sfotografowanego obiektu i jego przeznaczeniem. Ponad 15 kartek z fotografiami, wszyte w środek książki, wybijają z rytmu lektury artykułu, są też praktycznie niepomocne w przypadku lektury tylko kilku artykułów, zaś dla czytelnika zapoznającego się z całą publikacją piękne krajobrazy i kilka zdjęć pomników stanowią o wątpliwości naukowego charakteru pracy. Czasami pojawia się także sygnalizowanie interesującego problemu czy wprowadzanie ciekawego pojęcia i natychmiastowe porzucanie go bez szerszych wyjaśnień (np. w przypadku „sag wikińskich” w artykule poświęconym sagom legendarnym).

Trzeba jednak podkreślić niekwestionowane plusy publikacji. Samo jej znaczenie i miejsce w literaturze poświęconej temu problemowi decyduje o wartości wydawnictwa. Jego mocną stroną jest także rzetelne odwołanie się do różnorodnych źródeł i bezdyskusyjne obeznanie w temacie autorów, szczególnie, że część z nich pisała artykuły o tematyce nie wprost związanej z ich specjalizacjami. Tym bardziej publikacja wzbogacona jest o interdyscyplinarne podejście do problemu; tematy analizowane są pod kątem filologiczno-literaturoznawczym (choć tak naprawdę tylko część autorów jest z wykształcenia filologami), a przede wszystkim społecznym i historycznym. Często nie brakuje też odwołań do sztuki, szeroko pojętej kultury i tradycji, a także recepcji i roli sag w budowaniu tożsamości i wyobraźni społecznej Islandczyków. Łukasz Naubauer mówi chociażby o popularności imion bohaterów sag nadawanych dzieciom czy pojawianiu się ich imion w nazwach ulic większych miast Islandii. Dużym plusem jest także obfite ilustrowanie omawianych kwestii cytatami, a także godny pochwały zabieg Przemysława Czarneckiego, który w sposób zwięzły, a całkowicie wystarczający, omawia sagi biskupie na przykładzie jednej sagi. Wreszcie atutem publikacji jest poświęcenie oddzielnych artykułów typom wcześniej w polskiej literaturze nie omawianym: wspomnianym już „bættir” oraz sagom współczesnym.

Ostatecznie zatem redaktorom i autorom tekstów publikacji „Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” należą się gratulacje za ogrom pracy włożony w opracowanie tego zagadnienia. Z pewnością niespełna 300-stronicowe wydawnictwo nie stanowi kompendium wiedzy na ten temat, jest jednak solidnym fundamentem dla każdego, kto zajmuje się lub po prostu interesuje sagami islandzkimi i literaturą staronordycką. Być może wymieniane wyżej „potknięcia” redaktorów publikacji wiążą się z niedookreślonym odbiorcą; pod wieloma względami publikacja ta ma bowiem charakter popularnonaukowy, nadaje się więc dla czytelników dopiero zapoznających się z tematem. Jednak ze względu na miejsce sag islandzkich na marginesie zainteresowań polskich czytelników, pozycja ta pozostaje w pewnym sensie zarezerwowana dla wąskiego grona odbiorców. Niewykluczone jednak, że przystępny język i forma publikacji przyczyni się do popularyzacji sag islandzkich, które – podobnie jak zainteresowanie kulturą Islandii w ogóle – wciąż rośnie. W ubiegłym roku Studencki Klub Islandzki działający pod auspicjami Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego zorganizował cykl spotkań „Islandzkie Opowieści dla Dorosłych” poświęcony sagom islandzkim i mitologii nordyckiej. Ciepłe przyjęcie, a także szeroki odzew uczestników spotkań pozwalają tylko utwierdzić się w przekonaniu, że popularyzacja literatury staroislandzkiej jest w Polsce bardzo potrzebna.

Ta recenzja została napisana dla strony Stacja Islandia.