9. Heima: O Islandczykach

Islandii nie da się całej zwiedzić w ciągu jednego wyjazdu.

Mimo zapewnień niektórych przewodników, że wystarczy objechać wyspę drogą nr 1 zwaną Hringvegur, żeby zobaczyć to, co na Islandii najważniejsze. Tak na dobrą sprawę zwiedzamy wyspę od tygodni, a nadal nie zobaczyliśmy wszystkiego. Wiele jeszcze miejscowości, w których powinniśmy się zatrzymać, wiele niepozornych perełek czekających na odkrycie. Widziałam maskonury, ale wciąż nie dane było mi zachwycić się zorzą polarną. Trzeba jednak wracać, bo kieszeń wypełniona koronami islandzkimi pusta, a bilet „z powrotem” kupiony. Czy chciałabym tu wrócić? Na pewno! Ale czy tubylcy będą z tego powodu zachwyceni?

Gdzie ci Islandczycy?

Podczas mojej podróży wciąż za mało było Islandczyków w Islandii. Wynika to oczywiście z gęstości zaludnienia – podróżując szczególnie po interiorze trudno o napotkanie mieszkańców. Sytuacja wygląda lepiej w miasteczkach, ale tam zaludnienie wynosi zaledwie kilka tysięcy ludzi. Najlepszym miejscem do obserwacji jest oczywiście stolica, tam jednak wielu turystów i imigrantów. Turyści to głównie Niemcy, Szwedzi, Amerykanie.

A imigranci? Polacy.

Polonia stanowi największą mniejszość na Islandii i stanowi około 7% populacji. Można się tu zatem poczuć jak W DOMU, ale czy na pewno? Złośliwi mówią, że kolonizując Islandię Polska nadrabia zaległości z czasów, kiedy każde większe państwo miało swoje terytoria zamorskie, my nawet staraliśmy się o wpływy na Madagaskarze. To się nie udało, dlatego po upływie kilkuset lat kolonizujemy bliższe wyspy: Irlandię, Wielką Brytanię, Islandię. Wybór wydaje się oczywisty: kwestie finansowe. Ale czy nawet duże pieniądze potrafią zmusić Polaka do wyprowadzki w zimną i ciemną część Europy? Większość Polaków na Islandii przyznaje, że wybrało się tutaj z ciekawości. Wielu pokochało to miejsce już od pierwszego lądowania w Keflavíku, nawet ci najbardziej sceptyczni. Wielu też znienawidziło pobyt tutaj po kilku pierwszych tygodniach. Może chodzi o wysokie koszty wynajmu mieszkania i problem ze znalezieniem pracy, ale też wielu czuje się tutaj obco, a to ze względu na nastawienie Islandczyków.

Ci, którzy tego doświadczyli uważają, że Islandczycy nie lubią Polaków. Zdania są jednak podzielone. Mieszkańcy wyspy, szczególnie w mediach, chwalą Polaków – szczególnie za ich pracowitość. Jest to jednak dość cierpka życzliwość, bo wielu Islandczyków na początku cieszyło się, że Polacy zajęli takie miejsca pracy, których oni sami nie chcieliby przyjąć. Mówi się także, że nastawienie tubylców do imigrantów poprawiło się po kryzysie – tym razem w mediach była mowa o tym, że dzięki Polakom pozostałym na wyspie gospodarka islandzka mogła stanąć na nogi. Do tego w ciągu ostatnich lat liczba naszych rodaków na wyższych stanowiskach zwiększyła się. Tak jak wzrasta zaufanie oraz szacunek tutejszych.

Islandzki dystans (do siebie też)

Skąd ten chłód? Na pewno wynika z dumy i niezależności Islandczyków, którą wypracowali sobie w latach walki o niepodległość. Niektórzy uznają, że mieszkańcy boją się najazdów Europejczyków, bo zakłóca to ich wyspiarskość i poczucie bezpieczeństwa (pamiętamy o komisji niwelującej obce słowa w języku islandzkim). Ale również innego modelu życia, które nam jest obce. Bo niezależnie od niechęci do przyjezdnych, Islandczycy potrafią być tolerancyjni w wielu kwestiach. Zacznijmy od tematu numer 1: homoseksualiści. Wystarczy przywołać przykład pani premier Johanny Sigurdardóttir, zadeklarowanej lesbijki. Oraz przywołać coroczne parady gejów organizowane w stolicy, w których swoją obecność akcentował Jón Gnarr przebrany za transseksualistę. Wydawać by się mogło zatem, że Islandczykom wszystko jedno kto z kim sypia i jak spędza swoje życie (bo związki heteroseksualne rzadko są zawierane formalnie, a około 1/3 niemowląt to dzieci pozamałżeńskie). Tolerancyjność przejawia się także w równouprawnieniu płci, ale nie takim pokazowym i politycznym. Społeczeństwo bardzo naturalnie podchodzi do podziału obowiązków między kobietę a mężczyznę, a w ostatnim czasie rozpoczęto walkę z instrumentalnym wykorzystywaniem kobiet – zamknięto kluby erotyczne, w planach jest również zakazanie pornografii w sieci, która według rządu źle wpływa na wychowanie dzieci. Dzieci nie wolno też bić pod karą grzywny. A wszystko to w kraju, który jeszcze niedawno skazywał niewierne żony na śmierć w nurtach rzeki Drekkingarhylur.

Potomkowie wikingów

Analizując przeszłość Islandczyków, warto powiedzieć o ich wikińskich korzeniach. Sam fakt, że ci wojownicy opanowali tereny dzisiejszych krajów określanych przez nas „skandynawskimi” przyczynia się do pokrewieństwa Islandii z Danią, Szwecją, Norwegią. Wystarczy popatrzeć na tłum błękitnookich blondynów czy podobieństwo w brzmieniu języka. Także wszystkie te kraje łączy tradycja nadawania nazwisk patronimicznych, która poza Islandią zdaje się zamierać. Chodzi oczywiście o fakt, że Islandczycy nie mają nazwisk w naszym rozumieniu – są to po prostu imiona ich ojców z przyrostkiem „son” lub „dóttir”. Wspólne dla tych krajów jest także żywe kultywowanie zwyczajów Wikingów, co na Islandii także wydaje się występować w największym stopniu. Islandczycy czują się potomkami „najlepszych” Wikingów, chcą nawet aby wierzono, że dotarcie na tak daleką wyspę musiało udać się tylko najdzielniejszym i najmądrzejszym koczownikom (jest w tym jednak trochę racji, bo gdy w Europie panował jeszcze analfabetyzm, na Islandii umiejętność czytania była bardzo powszechna – trzeba pamiętać o roli Eddy, Sagi Sag).

Społeczeństwo kulturalne

Kultura to kolejny powód do dumy Islandczyków. Przyjemność czytania wiążę się z zawrotnymi ilościami książek wydawanych rocznie – 1500 tytułów, w tym poczytne i znane także w Polsce kryminały. Do tego trzeba dodać regularnie produkowane filmy oraz muzyków, którzy są główną wizytówką Islandii za granicą. Widoczna jest tu też wrażliwość na sztukę – nawet w najmniej wyludnionych miejscach można odnaleźć jakieś rzeźby idealnie działające na wyobraźnię swoją relacją z przestrzenią. Lecz dla przełamania melancholijnego obrazu wyspiarzy warto dodać ich zainteresowanie sportem – głównie piłką ręczną, która zapewnia islandzkiej reprezentacji sukcesy (a ponoć sportu nauczyli ich Polacy!), także piłką nożną (lepsze wyniki osiągają zespoły żeńskie), czy oryginalnym rodzajem zapasów glíma, który uprawiali wikingowie i bohaterowie sag.

Ta charakteryzacja społeczeństwa islandzkiego wynika jednak ze stereotypów czy póz, jakie Islandczycy przybierają w obecności cudzoziemców. A jacy są naprawdę? Czy aż tak nie cierpią Polaków? Na pewno kochają polskie Prince Polo i z pewnością polubili też polską wódkę. Na pewno z czasem okazują się ciepłymi i życzliwymi ludźmi, tylko trochę zdystansowanymi i ostrożnymi. Mogą o tym świadczyć chociażby duże przywileje nadane policjantom, czy sprzedawanie papierosów spod lady w supermarketach. Islandczycy nie są jednak nudziarzami, bo są otwarci i uwielbiają zabawę, np. podczas weekendowego Rúnturu. Odrębna mentalność i zupełnie inne priorytety mogą zadziwić turystę. Bo kiedy policjant islandzki złapie cię jadącego po pijaku na rowerze nie wlepi mandatu za nietrzeźwość, ale za jazdę… bez kasku.

P.s. Moja podróż na Islandię odbyła się w wyobraźni, z przewodnikami w ręku i muzyką Sigur Rós na uszach. Wszelkie powielane tu stereotypy czy błędne wyobrażenia zamierzam zweryfikować podczas prawdziwej wyprawy na wyspę.

Tekst został opublikowany po raz pierwszy w 2014 roku, na łamach internetowego czasopisma Magazyn (już nieistniejącego), a rok później wraz z całym cyklem – dzięki uprzejmości Marcina Kozickiego na stronie Stacja Islandia. Resztę cyklu można znaleźć w kategorii „Zapiski z podróży nieodbytej” oraz na wspomnianej stronie Marcina.

25 marca, 20166 marca, 2020

Filmy z krańca świata

Polska i Islandia.

Reykjavík, Gdańsk, Poznań, Warszawa.

43 filmy. 3 koncerty. 20 tysięcy uczestników.

20 marca w warszawskim kinie Iluzjon zakończył się festiwal „Ultima Thule – na krańcu świata” (strona internetowa TUTAJ), a tym samym projekt prezentacji polskich filmów na Islandii i islandzkich w Polsce. W listopadzie ubiegłego roku islandzcy widzowie Kina Paradís w Reykjavíku mieli okazję obejrzeć polskie produkcje takie jak Róża, Dług, Dzień świra czy Plac Zbawiciela. Podobno zainteresowanie polskim kinem było ogromne, a kinowe sale bez trudu wypełniły się po brzegi.

Z kolei sukces polskiej odsłony projektu nie powinien nikogo dziwić; miłośnicy Islandii z Gdańska, Poznania i Warszawy mieli okazję obejrzeć aż 28 tytułów islandzkich, z których większość wyświetlana była w Polsce po raz pierwszy. Seansom towarzyszyły również spotkania i masterclassy z islandzkimi twórcami, panele dyskusyjne z udziałem znakomitych gości, koncerty oraz warsztaty dla dzieci. Zainteresowani kinem islandzkim ustawiali się w kolejkach po darmowe wejściówki na filmy (wiele z nich rozeszło się bardzo szybko), inni zaś wystawali przed salami tuż przed rozpoczęciem projekcji licząc na wejście. Nie było seansu, podczas którego puste fotele rzucały się w oczy. Polska publiczność z pewnością dopisała.

Co nas smuci?

Organizatorem przedsięwzięcia była Filmoteka Narodowa współpracująca ze wspomnianym już kinem Paradís w Reykjavíku, a także KinoPORTem w CSW Łaźnia 2 w Gdańsku i poznańskim Nowym Kinem Pałacowym w Centrum Kultury ZAMEK, a także islandzką szkołą filmową Reykjavík Film Academy i archiwum filmowym Kvikmyndasafn Íslands. Zgodnie z zamysłem organizatorów pomysłodawców wybrano filmy reprezentatywne dla obu nacji, ale też na tyle uniwersalne, by być zrozumiałymi na obu krańcach tego projektu.

Odbiór islandzkich produkcji w Polsce miał odbyć się zgodnie z tropem emocji: pragnień, tęsknoty, śmiechu, strachu i oburzenia. W ten właśnie sposób pogrupowano niemal 30 islandzkich filmów, z których najstarszy pochodzi z 1925 roku, a najnowszy – Życie na kredycie (Vonarstræti) – z 2014 roku. Szczęśliwie dla nas, czyli polskiej publiczności, nie prezentowano filmów znanych lub łatwo dostępnych w Polsce, choć i dla początkujących amatorów islandzkiego kina Iluzjon przygotował „Islandzki aperitif”, w ramach którego w lutym bieżącego roku można było obejrzeć dotychczas dystrybuowane produkcje: Nói Albinói (2003), Na głębinie (2013) czy O koniach i ludziach (2015).

Filmy wybrane na „Ultima Thule” miały stanowić swego rodzaju przekrój wyspiarskiej kinematografii; mogliśmy zatem oglądać produkcje reprezentujące różne gatunki, ale pochodzące też z różnych lat.

Przemysł filmowy Islandii na rodzi się dopiero w późnych latach 70., kiedy to założono Icelandic Film Fund, pierwszą na wyspie instytucję współfinansującą rodzime produkcje. Anegdota głosi, że założenie Fundacji zawdzięcza się Reynirowi Oddssonowi, reżyserowi otwierającego festiwal filmu Morðsaga, który to z trudem i dzięki wsparciu finansowemu rodziny i bliskich zrealizował ten obraz. Sukces filmu miał przyczynić się do zrealizowania obietnicy pewnego posła, że kolejne produkcje będą wspierane już przez państwo. W ten sposób kino islandzkie zaczęło poważnie rozwijać się dopiero w latach 80., co jednak nie oznacza, że wcześniej nie produkowano na wyspie filmów.

Na festiwalu można było oglądać trzy filmy sprzed 1977 roku: Islandia w ruchomych obrazach (1925) – najstarszy zachowany film niemy, swego rodzaju „spot promocyjny” samej wyspy; Wielka akcja ratownicza na Látrabjargu(1949), czarno-biały dokument z akcji ratowania brytyjskich marynarzy z tonącego statku; oraz Ostatnia farma w dolinie (1950), wdzięczna historia dla dzieci pełna motywów z islandzkiego folkloru.

Reszta wybranych tytułów prezentuje już „kolorowe lata” islandzkiego kina, a mianowicie produkcje z ostatnich 30 lat. Najwięcej filmów pochodzi już z XXI wieku, choć na festiwalu nie mogło zabraknąć twórczości Friðrika þor Friðrikssona, najsłynniejszego islandzkiego reżysera lat 90. Jego bogaty i różnorodny dorobek godnie reprezentowały Dzieci natury (1991), islandzki kandydat do Oscara. Do „klasyków” należy także Duszpasterstwo pod lodowcem (1989), ekranizacja powieści Halldóra Laxnessa zrealizowana przez jego córkę, Guðný Halldórsdóttir. Polscy widzowie mieli też okazję obejrzeć kultową Sódómę Reykjavík (polski tytuł Pilot, 1992). Poza tym nie zabrakło kina akcji (Państwo w państwie), filmu dokumentalnego (Gnarr), a także wielu świetnych komedii i poruszających dramatów z ostatnich lat.

W „Ultima Thule” brakuje wielu ważnych filmów wspomnianego już Friðrika þor Friðrikssona, a także Baltasara Kormákura, bardzo popularnego w Polsce – i pewnie z tego względu pominiętego (Iluzjon prezentował już jego twórczość dwa lata temu wyświetlając Bagno i 101 Reykjavík). Mimo to przegląd dał możliwość analizowania rozwoju islandzkiej kinematografii; widzowie mogli śledzić nie tylko postępy z zakresu techniki i sposobu realizacji filmów, ale też zmiany towarzyszące samym aktorom, bowiem ujmującą cechą wyspiarskiego kina jest stała powtarzalność tych samych twarzy.

Najczęściej można było oglądać Ingvara Eggerta Sigurðssona, o którym można już śmiało powiedzieć, że jest najpopularniejszym aktorem islandzkim, pojawia się zresztą nie tylko w islandzkich produkcjach. Na festiwalu mieliśmy okazję zobaczyć go w jego debiucie, w roli lidera strajkujących robotników przetwórni rybnej (Ingaló, 1992) oraz w późniejszych rolach drugoplanowych: w Nawałnicy (2003) i Zaraz wracam (2008). Po raz pierwszy w głównej roli pokazał się nam w Zimnym świetle (2004) i jest to jedna z jego najlepszych kreacji aktorskich. Jako aktor dojrzalszy i bardziej doświadczony pojawiał się także w Wirze (2010), Metalówie (2013) czy obu częściach Państwa w państwie (2011, 2014). Artysta, amant czy gangster – Ingvar Sigurðsson potrafi zagrać niemal wszystko i w każdej swej roli jest świetny.

Islandia ma też wiele utalentowanych aktorek. Jedną z „weteranek” islandzkiego kina jest Kristbjörg Kjeld, która w najnowszych produkcjach grywa przede wszystkim miłe starsze panie (Śmiech mewy, 2001), ale potrafi zaskoczyć również rolą zagadkowej i nieco przerażającej wiedźmy (Zimne światło), a nawet emerytowanej gwiazdy filmowej (Fíaskó, 2000) – i to właśnie w tej roli urzeka najbardziej. Kilkudziesięcioletnia Helga była kiedyś piękna i rozpoznawalna, wiodła luksusowe życie z mężem-Amerykaninem w Las Vegas, jednak teraz jej uroda przeminęła z wiekiem i monotonię Reykjavíku próbuje przypudrować eleganckimi strojami z lat swojej świetności, czerwoną szminką i podawaniem gościom martini nim zapadnie mrok.

Wiele twarzy ma również Didda Jónsdóttir; w Nawałnicy poznajemy ją jako niemą pacjentkę belgijskiego szpitala cierpiącą na problemy behawioralne – przez 93 minut filmu gra wyłącznie ciałem i jej ekspresja werbalna ogranicza się do kilku słów. Natomiast w Zaraz wracam to czterdziestoletnia dealerka narkotyków i alternatywna poetka, która przeklina, pali marihuanę i załatwia się bez pardonu przy drodze, a wszystko to robi z wdziękiem małej dziewczynki.

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o bardzo obiecującej młodej aktorce Herze Hilmar. Najwcześniejszy film z jej udziałem pokazywany na festiwalu do Veðramót (2007), w którym to nastolatka pokazuje pazur – zarówno jako aktorka, ale również grana przez nią postać. W Życiu na kredycie jest zgoła odmienna; gra młodą matkę, która dorabia jako prostytutka – tu Hera buduje postać pełną sprzeczności, dziewczynę, która jest twarda z zewnątrz, a wrażliwa w środku.

Islandia w ruchomych obrazach

Steven Mayers z Akademii Filmowej w Reykjavíku twierdzi, że około 75% turystów przyciąga na Islandię jej wyidealizowany obraz, który wytworzyli sobie na podstawie oglądanych filmów. Z kolei Christof Wehmeier z Icelandic Film Center (instytucji od 2003 roku wspierającej islandzkich filmowców) na otwarciu warszawskiej odsłony festiwalu „Ultima Thule” wyraził nadzieję, że wybrane do projektu tytuły dadzą właśnie kompleksowy obraz wyspy. Po obejrzeniu kilkudziesięciu islandzkich produkcji zadajmy sobie więc to pytanie: jaka jest Islandia według wypuszczanych przez nią filmów?

Wbrew pozorom wcale nie ma w nich dużo islandzkich krajobrazów. A właściwie z topograficznego punktu widzenia Islandie są trzy: jest Reykjavík ze wszystkimi swoimi zaletami i wadami, głównie prezentowany jako miasto szare, bez perspektyw, nudne, ale z bujnym życiem nocnym (Pilot, 1992). Jest również islandzki interior; według twórców Tak czy siak (2011) jest on odludny, monotonny, cichy. Na koniec islandzka wieś, czy może inaczej: islandzka prowincja, a więc wszystkie miejscowości niebędące Reykjavíkiem. W Nawałnicy będzie to Vestmannaeyjar, w Duszpasterstwie pod lodowcem okolice lodowca Snæfellsjökull, natomiast w Veðramót – tytułowe miasto. Te tła filmów charakteryzują się wyeksponowaniem bliskości z naturą, ale też silnej jedności mieszkańców. Inną bardzo ważną scenerią dla islandzkich filmów jest morze; na morzu rozgrywają się filmy takie jak Wir, ale morze jest też tłem dla Ingaló, gdzie równie istotny jest motyw rybaków – ludzi morza. Ich życie zależy od kaprysów pogody i umiejętności władania naturą, sama zaś nieobliczalność islandzkich żywiołów pojawia się metaforycznie i dosłownie w filmie Wulkan (2011).

Przyroda i krajobrazy to jedno, ale ważni są także ludzie – z ich specyficznym poczuciem humoru, nieco odmiennymi od naszych zwyczajami i inną hierarchią wartości. Oczywiście wielokrotnie podkreślony jest związek z człowieka z naturą; główną osią Dzieci natury jest właśnie ta silna potrzeba złączenia się z przyrodą, z ziemią. Miejsce przyrody w islandzkim folklorze jest ukazane w Ostatniej farmie w dolinie, gdzie przyroda personifikuje się pod postacią elfów czy trolli, a obecność pogańskich praktyk i wiary w moc Matki Natury staje się przedmiotem pastiszu w Duchowieństwu pod lodowcem. Tak jak przodkowie Islandczyków odnajdywali w naturze postaci o ludzkim kształcie, tam w islandzkim filmie człowiek przejmuje cechy żywiołów natury. We wspomnianym już Wulkanie główny bohater, Hannes (Theódór Júliusson) jest surowym ojcem i nieprzyjemnym mężem. W obliczu choroby żony jego serce jednak mięknie, a może – wrażliwe było przez cały czas, a jedynie schowane w twardym pancerzu. Reżyser filmu, Rúnar Rúnarsson tak właśnie interpretował tę postać, choć oczywiście w filmie mamy bezpośrednie nawiązanie do wybuchu Hekli.

Filmy islandzkie dają nam też pełny obraz islandzkiego społeczeństwa. Ich system wartości wynika z tradycji i historii Islandii jako państwa wolnych chłopów, związanych ze swoim gospodarstwem i trzodą, ale również państwa rybaków i marynarzy, którzy do dzisiaj stanowią jeden z głównych motywów wyspiarskich produkcji. Wiele twórców próbuje jednak przełamać ten schemat lub zmierzyć się ze stereotypami. Zamiast dziarskich wikingów mamy często niesamodzielnych trzydziestolatków bez ambicji (jak Júlli grany przez Jóna Gnarra w Ktoś taki jak ja, 2002).

Są też gangsterzy (Państwo w państwie), ale też ukazani w sposób prześmiewczy (Pilot). W społeczeństwie dumnym z równouprawnienia i dużej samodzielności kobiet od czasów średniowiecza zaskakiwać może często podejmowany problem przemocy domowej czy ojca-tyrana, zarówno jedynie sygnalizowany (Veðramót), jak i stanowczo potępiany (Morðsaga).

Femmes fatales jednak również mają swoje miejsce w islandzkim kinie, czy to będzie dziarska narkomanka (Zaraz wracam), czy demoniczna kokietka (Śmiech mewy). Dużo miejsca poświęcają islandzcy twórcy także ludziom starszym; to oni grają główne role w Dzieciach natury, Wulkanie czy Fíaskó i tak jak ludzie młodzi stać ich na skrajne emocje, odważne marzenia i szalone przygody miłosne. Zresztą tarcia międzypokoleniowe są głównym tematem dylogii Ragnara Bragasona Dzieci (2006) i Rodzice (2007).

A co zaskakuje? Z filmów wynika, że niemal każdy w Islandii, czy w stolicy, czy na prowincji, płynnie posługuje się językiem angielskim (Nawałnica). Bardzo ostro respektuje się też zasady obyczajowe, takie jak zdejmowanie butów przed wejściem do domu (Zaraz wracam).

Kinematografia daje nam też dużą dawkę wiedzy na temat islandzkiej kuchni; gospodyni domowa konsumuje baranią głowę w Fíaskó, podczas eleganckiej kolacji w Morðsaga goście chwalą sarninę upolowaną przez pana domu. Zaś przekąską najczęściej przewijającą się przez filmy islandzkie jest suszona ryba; poznajemy tajniki jej wyrobu w Islandii w obrazach ruchomych, ale też doświadczamy aktu miłosnego wśród suszących się pod gołym niebem ryb (Śmiech mewy).

Bardzo ciekawie prezentuje się też religijność Islandczyków; wbrew stereotypowi wiara w elfy nie jest często wykorzystywanym motywem, choć pomieszanie pogaństwa z chrześcijaństwem zostaje podkreślone w Duszpasterstwie pod lodowcem, a swego rodzaju nadgorliwość religijną oglądamy zarówno w Fíaskó, jak i w Wirze. Nie mamy natomiast obiektywnej wizji islandzkiego protestantyzmu, która wynika z wielu innych skandynawskich filmów. Być może zatem kino potwierdza ogólne przekonanie: Islandczycy nie są zbyt religijnym narodem, ale jeśli już w coś wierzą, to w Jezusa, Odyna i ukrytych ludzi. Zabawną grą ze stereotypami może być też postać tytułowej Metalówy, a raczej reakcja mieszkańców małej miejscowości niepodzielającej sympatii do ciężkiej muzyki.

fot. Danuta Matłoch

Einangrun

Jak wynika z jednej z etiud filmowych prezentowanych na towarzyszącej festiwalowi wystawie IS (not)przygotowanej przez polski kolektyw Sputnik Photos, izolacja dla Islandczyków to interesujące pojęcie. Ten internacjonalizm pochodzi od greckiego słowa „isola” oznaczającego wyspę. Tym samym w Europie kontynentalnej izolacja kojarzy się z wyspiarskością, natomiast na Ultimie Thule – z naszej perspektywy najbardziej odizolowanej, to słowo brzmi zupełnie inaczej. „Einagrun” – dosłownie „smutek samotności” to dla Islandczyków istota izolacji – jest ona nacechowana pejoratywnie. Czy Islandczycy czują się odizolowani od reszty świata i, jeśli tak, czy możemy to zobaczyć w filmach? Choć społeczeństwo to jest bardzo charakterystyczne i mamy to podkreślone w kinematografii, również istotne były wpływy zachodnie, a raczej – zza oceanu. Islandczycy lat 50. i 60. mieli zrealizować swój „amerykański sen” – młodzież prezentowana w Morðsaga, Islandzkim marzeniu (2000) czy Pilocie zasłuchuje się w amerykańskiej muzyce, nosi się „po amerykańsku”, ogląda amerykańskie filmy. Powrót kuzynki Anny z Ameryki w Śmiechu mewy wzbudza wiele emocji, a ona sama w rodzinnym miasteczku traktowana jest zupełnie inaczej odkąd została „napiętnowana” amerykańskością. Warto podkreślić też ilość wypijanej na srebrnym ekranie Coca Coli (Tak czy siak), chociaż i nasze Prince Polo miało niewielki angaż w Duszpasterstwie pod lodowcem.

Islandczykom udzielił się również kontynentalny styl życia; seks, alkohol, narkotyki, imprezy to „nowy” obraz Islandii prezentowany w filmach z naszego stulecia. Skutki wynikające z mieszania lub nadużywania powyższych mogą mieć w kinie funkcję gorzkiej nauczki (XL, 2013) lub satyry na młodzież (Pilot, Veðramót). Mogłoby się zatem wydawać, że Islandczycy wcale nie są odizolowani, są tacy jak my. Choć w filmach islandzkich więcej jest czarnego humoru i umiejętności wyśmiewania samych siebie, są to filmy, które polskiemu widzowi ogląda się z wielką przyjemnością. Być może festiwal „Ultima Thule – na krańcu świata” sprawił, że ów kraniec stał się nam bliższy, nie tylko mentalnie, ale również geograficznie – zbawieni islandzką kinematografią na wyspę pojadą kolejni turyści.

Zdjęcia zamieszczone w artykule wykorzystano dzięki uprzejmości organizatorów Festiwalu „Ultima Thule – na krańcu świata” (strona internetowa TUTAJ). Ich autorami są Danuta Matłoch i Jacek Łagowski.

Ten tekst został napisany dla strony Stacja Północ.

20 marca, 20166 marca, 2020

Islandia w ruchomych obrazach

Warszawska odsłona festiwalu Ultima Thule – na krańcu świata, a tym samym cały projekt, zakończył się dzisiaj przepięknym koncertem polsko-austriackiego tria TRZASKA/HARNIK/BRANDLMAYR do niemego filmu “Islandia w ruchomych obrazach” z 1925 roku. Zakończenie było zdecydowanie pięknym zamknięciem całej naszej dwutygodniowej przygody z kinem i kulturą islandzką. Liczne spotkania i dyskusje prowadzone między wyświetlanymi filmami przybliżyły nam jeszcze bardziej tę uroczą wyspę.

Z około 30 tytułów naszemu Klubowi udało się obejrzeć niemal wszystkie. Byliśmy dzielni, ale wysiadywanie w ciemnej sali kinowej kilku godzin z rzędu może wykończyć nawet największego pasjonata! Wiemy, że nie byliśmy jedynymi stałymi bywalcami festiwalu – pozdrawiamy wszystkie znajome twarze i także gratulujemy wytrwałości! Wielokrotnie mowa była o wznowieniu projektu za jakiś czas, ale my na razie krzyczymy: dajcie nam odetchnąć i przetrawić te wszystkie piękne obrazy i dźwięki, z którymi stykaliśmy się w ostatnim czasie.

Poza wspaniałymi filmami, bardzo podobały nam się właśnie wydarzenia towarzyszące festiwalowi. O “Islandii okiem przybysza” już pisaliśmy; uczestniczyliśmy także w spotkaniach z islandzkimi reżyserami i aktorami. Naszym ulubionym gościem był chyba Árni Ásgeirsson, reżyser “Wiru”, który jest nota bene pierwszą koprodukcją islandzko-polską. Árni studiował w Łodzi i pięknie mówi po polsku (zna różne przekleństwa i swobodnie ich używa w publicznej dyskusji ;)). Opowiadał o dziejach produkcji samego “Wiru”, ale też o czasach studenckich w Polsce. Przyjechał tu zaraz po zburzeniu muru berlińskiego, skuszony z jednej strony egzotyzmem naszego kraju, ale też przepięknymi filmami Kieślowskiego, które miał okazję oglądać jeszcze na Islandii. Zaraz po przyjeździe poszedł na zapewniany przez Akademię Filmową kurs języka polskiego, ale najbardziej na tym kursie podobało mu się to, że nie sprawdzano obecności, więc sporo podróżował po Polsce. Potem zaczęły się już zajęcia, a nauka języka przychodziła naturalnie. Filmy Árni kręci jednak na Islandii; “Wir” to produkcja typowo islandzka, z najlepszymi gwiazdami wyspiarskiego kina. Tworzenie tego filmu w koprodukcji z Polską wiązało się przede wszystkim z aspektem marketingowym – na Islandii tylko kilkanaście tysięcy ludzi chodzi do kina, a to jednak za mało.

Drugim wydarzeniem, którego nie mogliśmy przegapić, był koncert dziecięcego kwartetu smyczkowego w ramach projektu Efterkids. Czworo uzdolnionych dzieciaków uzupełniało utwory duńskiego zespołu Efterklang oraz islandzkiej wokalistki Soley na żywo do rzucanych na ekran teledysków. Choć zagrano tylko 6 utworów i występ trwał niecałą godzinę, to było naprawdę wzruszające doświadczenie. Smyczki przepięknie uzupełniały kawałki muzyki alternatywnej, ale też w kinie panowała świetna, wręcz rodzinna atmosfera. Wraz z zespołem ze Śląska przyjechały ich rodziny oraz twórcy projektu, chociażby autorzy pięknych wizualizacji, które zastanawiały widzów festiwalu przez długie dni, bo przed każdym seansem w sali Stolica puszczana była zapowiedź koncertu z pięknym obrazem ślizgających się po lodowisku dzieci widzianych z lotu ptaka. Na sali było pełno dzieci, które same z siebie stanęły pod sceną i zaczęły tańczyć. A muzyka sama w sobie była piękna. Myślę, że wszyscy wyszli z tego koncertu z szerokimi uśmiechami.

Ale muzyczne wrażenia dopełniła jeszcze niedzielna dawka koncertów. O 16:30 Marcin Dymiter zagrał swój Sound(E)Scape Set – zestaw dźwięków z Reykjaviky i Warszawy, które uczestnicy festiwalu otrzymali na pamiątkowych płytach. Dźwięki te są bardzo różnorodne; od krzyków bawiących się dzieci na islandzkim wybrzeżu po komunikaty na Dworcu Centralnym w Warszawie. Wydarzeniem wieczoru był jednak koncert tria TRZASKA/HARNIK/BRANDLMAYR, który uświetnił projekcję najstarszego filmu prezentowanego na festiwalu – jedynego zachowanego dokumentu Islandii z lat 20. Obraz, a raczej “Islandia w ruchomych obrazach”, jest sam w sobie przeuroczy. Czarno-białe sceny z życia wyspy i jej piękne krajobrazy okraszone były zabawnymi opisami promującymi gospodarkę i kulturę Islandii. Niesamowitym jest to, że w ciągu tych niespełna 100 lat niewiele się zmieniło; no może poza liczbą ludności, bo wzrosła trzykrotnie. Muzyka grana na żywo do tego niemego obrazu była improwizacją trzech zdolnych muzyków: niecodzienne, wręcz elfie, dźwięki wydobywane były z instrumentów, również tych niekonwencjonalnych jak plastikowa butelka, ale również z aparatu gębowego. Audio świetnie uzupełniało wideo i na odwrót. To było piękne zamknięcie festiwalu, również trochę przewrotne – skończyliśmy na chronologicznie najwcześniejszym islandzkim filmie, ale być może nauczeni i doświadczeni jej obrazami z ostatnich 50 lat mogliśmy inaczej docenić tę “debiutancką” produkcję.

Warto wspomnieć jeszcze o tym, co każdy z nas omijał spiesząc się na filmy pełnometrażowe w obu salach kinowych, a co jednak było świetnym wypełnieniem czasu w ramach przerw między filmami, a mianowicie o wystawie IS (not) w rotundzie kina Iluzjon zrealizowanej przez kolektyw Sputnik Photos. Na krótkich filmach możemy oglądać wywiady z Islandczykami o ukrytych ludziach, albo o tym, czym jest “izolacja” na wyspie (od gr. isola – wyspa). Trudno mówić o izolacji, jeśli na wyspie się mieszka, dlatego w języku islandzkim używa się innego słowa: einangrun, który oznacza mniej więcej “smutek samotności”.

Chcielibyśmy najserdeczniej podziękować organizatorom festiwalu za możliwość uczestniczenia w projekcie i obejrzenia wielu wspaniałych produkcji islandzkich. Gratulujemy tego przedsięwzięcia i sukcesu, który gromadził pełną salę widzów spragnionych wrażeń z krańca świata.

Ten post został napisany dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

15 marca, 20166 marca, 2020

Kino drogi

Tak czy siak

tytuł oryginalny: Á annan veg (ang: Either way)
reżyseria: Hafsteinn Gunnar Sigurðsson
rok produkcji: 2011
kraj: Islandia

Akcja toczy się w roku “1980 something” i już ta informacja pokazuje, że film będzie o sprawach niekonkretnych, mogących przytrafić się każdemu, ale – jak to w kinie islandzkim – opowiedzianych w niecodzienny sposób. Dwaj młodzi mężczyźni, Finnbogi i Alfred spędzają lato na islandzkim pustkowiu oznaczając asfaltową drogę. O celowości ich zajęcia świadczy frekwencja samochodów w okolicy – spotykamy kilkakrotnie tego samego kierowcę ciężarówki, który przywozi robotnikom zimną Colę i bimber domowej roboty. Poza tym wiemy też, że miasto znajduje się w miarę niedaleko, bo można tam dojechać w kilka godzin (na przykład na piątkową imprezę). Obu bohaterów nie łączą jedynie relacje zawodowe; Finnbogi spotyka się ze starszą siostrą Alfreda, która została na lato z córką w Wiedniu. Mężczyzna nie może doczekać się powtórnego spotkania, uczy się niemieckiego i pisze romantyczne listy do kobiety swojego życia. O dekadę młodszy Alfred marzy raczej o dziewczynie, która “przytuliłaby jego małego”, a samotne noce spędza na masturbowaniu. Pączkująca przyjaźń pomiędzy bohaterami zostanie gwałtownie zerwana, kiedy z Austrii przyjdzie list informujący Finnbogiego o zerwaniu…

Zdawałoby się, że film, w którym akcja toczy się w jednym miejscu i głównie pomiędzy dwiema postaciami, w dodatku mało rozmownymi, to idealny przepis na klapę. Trzeba jednak przyznać, że momenty ciszy służą obrazowi – budują napięcie, bo widz wielokrotnie musi długo czekać na rozwój sytuacji; rozmowy zawiązują się, ale za odpowiedzi muszą starczyć nam półsłówka i późniejsze pociągnięcie narracji. Cisza islandzkiego interioru (czasem wypełniona muzyką disco lub kasetą z niemieckimi rozmówkami) to jakby główny środek ekspresji filmu. Jeśli chodzi o scenariusz, mamy tu do czynienia z typowo “męskimi” problemami rozwiązywanymi w typowo męski sposób. Momentami przypomina “Tajemnicę Brokeback Mountain”, ale bez wątku homoseksualnego.

13 marca, 20166 marca, 2020

Życiowe fiasko?

Fíaskó

tytuł oryginalny: Fíaskó
reżyseria: Ragnar Bragason
rok produkcji: 2000
kraj: Islandia, Dania, Niemcy

“Fíaskó” to film z gatunku wielowątkowych opowieści, opowiadający oddzielne historie postaci powiązanych więzami pokrewieństwa i mieszkających pod jednym dachem. Najpierw poznajemy Karla, rezolutnego emeryta, który podkrada córce pieniądze i zakochuje się w wygasłej już gwieździe filmowej z problemami z pamięcią, Heldze (fenomenalna Kristbjörg Kjeld). Druga historia dotyczy Júlíi, jego wnuczki, która samotność po swoim chłopaku wyjeżdżającym często na morze wypełnia nocnymi schadzkami z zamężnym mężczyzną, obaj zresztą są w niej szaleńczo zakochani. Jej matka, Steingerdur, nie może jednak pochwalić się równym powodzeniem u mężczyzn; podkochuje się w charyzmatycznym pastorze Samuelu, który z kolei chętnie wydaje pieniądze na luksusowe samochody i uprawianie nierządu ku chwale Bożej.

Film ten na tyle wyróżnia się od innych obrazów z tego gatunku, że punkty styczne opowieści nie są sztuczne ani nachalne; mamy tutaj tak naprawdę opowiedzianą tę samą historię, ale z trzech różnych punktów widzenia. Z początku niejasne sceny w drugiej lub trzeciej odsłonie zostają wyjaśnione, najczęściej z typowo islandzkim komizmem. Nierzadko zresztą całość ociera się o prześmiewczość, chociażby z (nad)gorliwej religijności prostych ludzi czy postaci pastora-erotomana. Naprawdę warto obejrzeć.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

12 marca, 20166 marca, 2020

Kraina dziecięcych snów

Ostania farma w dolinie

tytuł oryginalny: Siðasti bærinn í dalnum
reżyseria: Óskar Gíslason, Ævar Kvaran
rok produkcji: 1950
kraj: Islandia

Film z gatunku “familijne” to opowieść o rodzeństwie mieszkającym na tytułowej farmie z ojcem i babcią. Borgur spędza beztroskie dzieciństwo nad rzeką lub budując mały domek dla lalek (ale bez lalek) oraz na zabawach z siostrą i gospodarskimi zwierzętami. Pewnego dnia spotyka nad potokiem karła, który zgubił w nurtach rzeki czapkę niewidkę… Pomoc krasnalowi sprawi, że chłopiec będzie mógł liczyć na wsparcie Królowej Elfów w trudnych momentach. Okaże się, że pomoc wkrótce się przyda – para trollów próbuje pozbyć się ostatniej rodziny z opustoszałej już doliny i pod postacią ludzką dostają się do domostwa, aby wykraść chroniący rodzinę amulet.

To jeden z najstarszych filmów w kinematografii islandzkiej i trzeba przyznać, że ówczesne możliwości i stan wiedzy na temat produkcji filmów dodają temu obrazowi mnóstwo uroku. Jest to oczywiście opowieść dla dzieci, pełna magicznych stworów z islandzkiego folkloru, ale dorosły odnajdzie tu to, czego kino islandzkie stara się unikać – właśnie tego mitycznego świata “ukrytych ludzi”. Proste efekty specjalne, głównie polegające na znikaniu lub pojawianiu się postaci i przedmiotów poprzez mniej lub bardziej udany montaż, czy fakt, że dźwięk często nie pokrywa się z obrazem nie przeszkadzają widzowi, bo film jak na lata 50. jest naprawdę bardzo dobry, choć być może za długi, nużący. Wielkim atutem jest piękna ścieżka dźwiękowa.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

12 marca, 201629 września, 2019

8. Sæglópur: Maskonury i inne stworzenia

Chciałabym powiedzieć, że maskonury nie potrafią latać, bo wówczas miałyby coś wspólnego z kurami.

W moim przekonaniu braciszek arktyczny, czyli po łacinie Fratercula arctica, czyli po angielsku „puffin” (pękatek), czyli po islandzku lundi, nic wspólnego z kurą nie ma. To słodziutkie stworzonko zamieszkujące wyspy i wybrzeża północnego Atlantyku, bardzo popularne na Islandii i uważane za gatunek chroniony, według Islandczyków coś wspólnego z kurą jednak ma, bo gotuje się z niego rosół. Nie wiem czy akurat rosół, ale mięso maskonura tak czy siak jest lokalnym specjałem. W świetle dawnych dyskusji na temat jedzenia koniny moje rozwlekanie się nad losem ptaków o wielkości niespełna 40 cm wydaje się żałosne, jednak zastanawia mnie podejście mieszkańców do jedzenia zwierząt, które wedle ludowego przekonania są inkarnacją marynarzy i rybaków, którzy ZGINĘLI NA MORZU.

Ochrona przyrody

Ochrona fauny nie jest mocną stroną Islandczyków. Zaczynając od jedzenia maskonurów, przez zabijanie wielorybów po maksymalne połowy ryb – Islandczycy zawsze znajdą powód, by wytłumaczyć się ze swojego zachowania. Maskonury były nierzadko podstawowym pożywieniem pierwszych mieszkańców wyspy, stąd ich miejsce w dzisiejszym tradycyjnym islandzkim menu. Polowania na wieloryby w Islandii rozpoczęto już w XII wieku i do dzisiaj zwierzęta te wykorzystywane są to produkcji tranu i mięsa, które pojawia się w kebabie [sic!] i jest zjadane również przez turystów. Od wielu lat rządy różnych państw oraz organizacje międzynarodowe próbują wpłynąć na Islandię, aby zaprzestała połowów. WWF i Greenpeace prowadzą intensywne kampanie przeciwko działaniom myśliwych, doprowadzając nawet ponad 70 tysięcy osób z całego świata do podpisania swoistej deklaracji, że odwiedzą Islandię tylko jeśli państwo zaprzestanie połowu wielorybów. Choć można by przypuszczać, że kraj ma kłopoty z tego tytułu, jego opinia na arenie międzynarodowej ma się dobrze.

Bo poza bestialskim wedle ekologów traktowaniem zwierząt wodnych, Islandia chwalona jest za generalną ochronę przyrody nieożywionej. Mogą tego dowieść obiekty, które udało nam się już oglądać: gejzery, wodospady, jeziora wulkaniczne, lodowce, utrzymywane głównie z powodów turystycznych. Na terenie wyspy znajduje się pięć parków narodowych, z których trzy połączono niedawno w jeden Vatnajökulsþjóðgarður, uważany za największy park narodowy w Europie, bo obejmuje niemal całą wschodnią część wyspy. Warto zatrzymać się na dłużej w okolicach parku Jökulsárgljúfur, uważanego za najpiękniejszy na Islandii, a stanowiący obecnie fragment parku Vatnajökull.

W obrębie tego rezerwatu można zobaczyć dwie bardzo ciekawe kaskady: najpotężniejszy wodospad Europy, Dettifoss, którego moc wynosi średnio 85 megawatów oraz Selfoss, mniej okazały, ale oryginalny, bo spadający w poprzek rzeki. Natomiast nieco dalej znajduje się Goðafoss, wodospad bogów, bowiem wedle średniowiecznej kroniki Íslendingabók (Księgi Islandczyków), po przyjęciu chrztu lögsögumaður ówczesnego Althingu wrzucił do wodospadu posągi pogańskich bóstw.

Te biedne wieloryby

Znajdujemy się na północnym wschodzie Islandii. Udamy się teraz do portowej miejscowości Húsavík, której podstawową atrakcją są morskie ssaki. Delfiny i wieloryby chętnie podpływają do samej zatoki, można także wybrać się na wycieczkę statkiem, wówczas prawdopodobieństwo ujrzenia wieloryba jest naprawdę wysokie – o ile ktoś wcześniej nie zaatakuje go harpunem. W tym samym miejscu można też oglądać maskonury na wyspie Lundey, która jest terenem chronionym i przeznaczonym do wylęgu ptaków. Dzięki takiej wycieczce mogę się wreszcie przekonać, że maskonury nie budują gniazd, ale wydłubują nory wysoko w skałach (a więc po to im te grube dzioby!) drążąc nawet metrowe tunele w ziemi. Po takim standardowym, trwającym około trzy godziny rejsie warto się osuszyć i ogrzać, bo morska bryza w tym kraju nie wpływa korzystnie na moje zdrowie. Czas na małe zwiedzanie okolicy. Zaraz po wielorybim rejsie drugim hitem miasta jest Hvalasafnið á Húsavík (Muzeum Wielorybnicze), ale omijam je szerokim łukiem, bo obawiam się najgorszego. Przed wejściem niespodzianka: wypchany niedźwiedź polarny, czyli jesteśmy w temacie. Okazuje się, że na Islandii zamordowanie niedźwiedzia jest świetną okazją do wykazania się męstwem i odwagą, więc ten nieszczęsny miś, który przypłynął sobie w 1969 roku na krze aż z Grenlandii do wyspy Grímsey (leżącej idealnie na kole podbiegunowym) został z miejsca zabity i wypchany. Ale to nie koniec żartów. Otóż znajduję się w najdziwniejszym muzeum na świecie – Íslenska Reðasafn, czyli Muzeum Fallusów, szczycącym się kolekcją 150 penisów ssaków – od wielorybów po misia polarnego (nie sprawdzałam, czy to ten wypchany). Co ciekawe, w zbiorach brakuje jedynie ludzkiego członka, ale właściciele muzeum mogą spać spokojnie, bo znalazł się pewien szaleniec, który obiecał, że po śmierci jego penis trafi do kolekcji.

Wkurzające muszki

Lepiej mi zrobi, jeśli opuszczę to dziwne miejsce. Zdążę jeszcze cofnąć się do autostrady, a raczej nad jezioro Mývatn, które leży stosunkowo niedaleko. Znajdujące się pod ścisłą ochroną od roku 1974 „jezioro komarów” (mý to po islandzku „muszka, komar”) jest raczej ostoją ptaków, szczególnie łabędzi, niż komarów. Chociaż sami Islandczycy przeczą, jakoby nad jeziorem można było spotkać miliony owadów, można zaobserwować przy dobrej pogodzie całe chmary komarów unoszące się nad wodą. Widok jeziora jest piękny, ale dźwięk bzyczenia nie do zniesienia. Dlatego na koniec dnia wybiorę się jeszcze dalej, żeby zwiedzić dwa miejsca. Po pierwsze zaraz obok jeziora znajduje się laguna Jarðböðin, która śmiało może konkurować z Błękitną Laguną, znajdująca się tu woda ma identyczne właściwości, a i ceny są niższe i mniej tu nachalnych turystów. Warto wybrać się jeszcze w jedno niezwykłe miejsce, bo przywodzące krajobraz księżycowy. Pole Hverarönd słynie z tego, że nieustannie kipi i wrze. Pełne jest dymiących kopczyków i bulgocących błotnych oczek, a wszystko pachnie siarką, którą wydobywano tutaj aż przez 400 lat. W związku z wysoką temperaturą ziemi i nagminnymi oparzeniami turystów wybudowano tutaj skomplikowany system drewnianych podestów, przez co wygląd całego miejsca jest co najmniej kosmiczny.

Czas na odpoczynek i sen. Pytanie: gdzie można spać podczas wędrówki po islandzkim interiorze? Ze względu na atrakcyjne turystycznie punkty w niektórych miejscach łatwo znaleźć hotele, ale też skromniejsze hosteliki czy schroniska. Bardzo wygodną i oszczędną formą zakwaterowania są namioty, bowiem na Islandii biwakować można niemal wszędzie. Lepiej jednak nie stawiać namiotu na ternie parku narodowego. No i na polach Hverarönd.

11 marca, 20166 marca, 2020

Powrót do początków

Dzieci natury

tytuł oryginalny: Börn náttúrunnar (ang: Children of nature)
reżyseria: Fridrik Thor Fridriksson
rok produkcji: 1991
kraj: Islandia, Niemcy, Norwegia

Tytułowe “dzieci natury” prawdziwe dzieciństwo od dawna mają za sobą. Bohaterami obrazu Fridrika Thora Fridrikssona są Thorgeir i Stella, przyjaciele z tej samej wioski, którzy przypadkiem po wielu, wielu latach spotykają się w tym samym domu starców. Thorgeir jest świeżym podopiecznym; kilka dni temu zostawił swój rodzinny dom na północnym wybrzeżu i z fotografią swojej zmarłej żony oraz zabytkowym zegarem wprowadził się do dawno niewidzianej córki mieszkającej w Reykjaviku. Szybko jednak okazuje się, że nie ma tam dla niego miejsca i córka wysyła ojca do ośrodka. Stella jest natomiast pensjonarką z długim stażem, wciąż jednak nie może pogodzić się z myślą, że miałaby zostać pochowana tu, “ze śmieciami”, zamiast na swoim rodzinnym cmentarzu. Dlatego obaj 70-latkowie obmyślają plan ucieczki; kupują adidasy cichobiegi i pod osłoną nocy uprowadzają stojącego obok domu starców jeepa.

Scenariusz ich podróży jest pełen przeszkód: poszukiwani przez policję, zaskoczeni usterką w samochodzie, będą musieli zdać się na własne nogi – wszystko to brzmi jak ucieczki rodem z amerykańskich filmów, ale głównym ośrodkiem komizmu jest właśnie wiek bohaterów. Zresztą “Dzieci natury” to pod żadnym pozorem nie jest komedia. Jak zwykle w islandzkim kinie nie brak tu subtelnego, ale stanowczego humoru, jednak widz wychodzi z kina poruszony. To piękny film o samotności starszych osób, ale też o umierającej islandzkiej wsi. Wraz z tym pokoleniem zdają się wymierać stare tradycje: wspólne śpiewy przy pędzeniu owiec, przywiązanie do przyrody, ale też potrzeba kontaktu z drugim człowiekiem. Ważnym problemem jest tu też wolność człowieka: tracimy ją wraz z procesem starzenia się, kiedy zaczynają decydować za nas własne dzieci i pielęgniarki, ale tracimy ją także wtedy, kiedy odłączymy się od Matki Natury.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

10 marca, 20166 marca, 2020

Wiek wybuchów

Wulkan

tytuł oryginalny: Eldfjall (ang: Volcano)
reżyseria: Rúnar Rúnarsson
rok produkcji: 2011
kraj: Islandia, Dania

Hannesa (Theódór Júliusson) poznajemy w chwili, gdy odchodzi na emeryturę. Jego życie, dotąd całkowicie poświęcone pracy, traci sens. Dom zdaje się nie być jego ulubionym miejscem; skłócony z dziećmi, wiecznie krytykujący żonę, woli spędzać czas najdłuższych wakacji życia na połowie ryb i majsterkowaniu. Jednak gdy podczas jednej z wypraw na pełne morze jego ukochana łódź zaczyna przeciekać, Hannes zdaje sobie sprawę, że tak jak ona jest już bezużyteczny. Kiedy wraca do domu uświadamia sobie rzecz jeszcze ważniejszą – że łódź, choć stara, warta jest naprawy. I sam dąży do naprawiania siebie. Nagle znajduje w sobie czułość i ochotę na pocałowanie żony przed snem. Następnego dnia sprawia jej piękny prezent: świeżego halibuta, aby mogła ugotować swoją ulubioną zupę… Jednak tego wieczoru życie stawia Hannesa przed trudnym testem: Anna (Margrét Helga Jóhannsdóttir) dostaje udaru i tak jak dotąd ona zajmowała się nim, Hannes decyduje się sam zaopiekować sparaliżowaną żoną.

Rúnar Rúnarsson nie ucieka od trudnych tematów, jak sam mówi: chce w filmach szczerości, a film tworzy raczej sercem, a nie umysłem. Jego historia jest uniwersalna, mogłaby wydarzyć się w każdym innym miejscu na świecie, a jednak mamy tu wiele odniesień do islandzkiej rzeczywistości; wybuch wulkanu, który zmusił rodzinę do przeprowadzki, podkreślenie tradycji rybackich, a także konflikt pokoleń: Hannes nie docenia awansu córki w firmie udzielającej pożyczek, bo przez takich jak ona ludzie kupują bezsensowne terenówki na kredyt. Ale zdecydowanie jest to przede wszystkim film o emocjonalnym dojrzewaniu, o wydobywaniu gorącej lawy uczuć z lodowego pancerza zgorzkniałego człowieka. Choć momentami film dłuży się, otrzymujemy piękną opowieść zadającą widzowi pytania o sens naszych codziennych działań: czy nasze dobre uczynki wynikają z odpowiedzialności za drugą osobę, a może są próbą pozbycia się wyrzutów sumienia wynikających z tych złych?

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.

10 marca, 20166 marca, 2020

Ktoś taki jak Gnarr

Ktoś taki jak ja

tytuł oryginalny: Maður eins og ég (ang: A Man Like Me)
reżyseria: Róbert I. Douglas
rok produkcji: 2002
kraj: Islandia, Hong Kong

Ten film sprawia wiele kłopotów widzowi z 2016 roku. Dzisiaj już nie robi się takich filmów, a 10 lat to ciągle za mało, aby popatrzeć na techniczne niedociągnięcia z przymrużeniem oka. Nieporadne kadry, niewygodne zbliżenia, ogółem: bardzo kulawa reżyserka to tylko jeden z wielu zarzutów przeciwko tego filmowi. Drugim jest ścieżka dźwiękowa: ckliwe, kiczowate skrzypce typowe dla komedii romantycznych. Trzecim jest wszystko to, na co realizatorzy filmu nie mieli wpływu: to, co wydarzyło się po 2002 roku. Czyli np. fakt, że aktor grający główną postać został najpopularniejszym islandzkim politykiem znanym za granicą. Dzisiejszy widz zna Jóna Gnarra jako charyzmatycznego burmistrza Reykjaviku, więc w roli nieradzącego sobie z życiem uczuciowym (i z życiem w ogóle) rudego okularnika dostrzegamy jedynie pastisz. I chcielibyśmy, aby cały ten obraz był jednym wielkim pastiszem na komedie romantyczne, ale niestety nim nie jest.

Júlli (Gnarr) bierze udział w telewizyjnej randce w ciemno. Wiemy, że bez powodzenia, a w następnej scenie widzimy go w chińskiej restauracji w towarzystwie młodej Azjatki. W dość szybki sposób zawiązuje się cukierkowe love story: on przychodzi pomalować jej ściany w mieszkaniu, ale ostatecznie proponuje, by wprowadziła się do niego ze swoją córeczką, potem się oświadcza. Ona odmawia – i tutaj widz oczekuje jakiegoś ciekawego zwrotu akcji, ale niestety otrzymuje historię nieszczęśliwie zakochanego nieboraka, który za miłością swojego życia pojedzie nawet do Hong Kongu. W filmie tym pełno jest “scen przeskoków”, niezrozumiałych skrótów myślowych, nagromadzenia retrospekcji, szybkich przejść od sceny do sceny – sami już gubimy chronologię, ale w sumie odliczamy czas do zakończenia filmu, tak jest nieznośny. Film ratuje tylko humor (taki naprawdę): kilka udanych żartów sytuacyjnych i tzw. “sucharów”.

Ta recenzja została napisana dla strony Studenckiego Klubu Islandzkiego.