Już za niecały miesiąc rusza festiwal Iceland to Poland. W jego ramach polscy fani muzyki islandzkiej będą mogli posłuchać na żywo kilku naprawdę niezwykłych artystów z Islandii.
Po trzyletniej przerwie ten jedyny na świecie podróżujący festiwal znowu dociera do Polski. Projekt Iceland to Poland powstał w 2016 roku i wówczas w największych polskich miastach: Wrocławiu, Gdańsku, Poznaniu i Warszawie, koncertowały cztery zespoły z Islandii i amerykański headliner. Na dodatek towarzyszyły im polskie grupy, które miały potem zagrać na Islandii.
Czy doszło do polskich występów na Islandii? Niestety nie znalazłam takich informacji. W sieci docieram tylko do galerii zdjęć z koncertów w Polsce oraz fotorelacji Bartka Wilka z wrocławskiej odsłony festiwalu. Do polskiej trasy po Islandii pewnie jednak nie doszło. A w tegorocznej edycji festiwalu brakuje informacji o polskich zespołach wspierających islandzkich kolegów na scenie.
Ważne, że po dłuższej przerwie i wielu perypetiach udało się wrócić do organizacji festiwalu. Pomysłodawczynią i główną organizatorką Iceland to Poland jest Wiktoria Joanna Ginter, która już od ponad dekady mieszka na Islandii i współpracuje tam z wieloma lokalnymi artystami, nie tylko muzykami. W wywiadzie udzielonym portalowi Stacja Islandia przyznała, że pomysł stworzenia festiwalu narodził się spontanicznie, a całości projektu przyświecał cel zjednoczenia polskiej i islandzkiej sceny muzycznej. Choć Polacy znają muzykę z Islandii całkiem dobrze, to wciąż brakuje odpowiedniej współpracy w drugą stronę.
Tegoroczny Iceland to Poland odbędzie się z Poznaniu, Krakowie, Warszawie i Gdańsku, a na aktualny line-up składają się wyłącznie islandzcy artyści:
Mr. Silla
aYia
President Bongo
Högni
Zdaniem organizatorki, tegoroczne zespoły można zaliczyć do muzyki elektronicznej, przy której można potańczyć i poszaleć. Taką na pewno gra zespół FM Belfast, na których występ cieszę się najbardziej. *Niestety występ zespołu został odwołany, ale grupę zastąpi Mr. Silla, czyli solowy projekt Sigurlaug Gísladóttir, również związanej z zespołem Múm*. aYia oraz President Bongo to dla mnie zupełne nowości, ale jeśli ktoś dobrze bawi się przy utworach Björk czy Retro Stefson, na pewno polubi twórczość tych artystów. Headlinerem festiwalu jest z kolei dobrze znany w Polsce Högni, choćby za sprawą zespołu GusGus, a od niedawna prowadzący solową karierę. Choć jego muzyka to nie tylko electro, do utworów takich jak Zebra, nagranego z udziałem duetu Kiasmos, na pewno można potańczyć!
Zabraknie niestety gwiazdy tegorocznej Eurowizji, czyli szokującego zespołu Hatari. Decyzja o wycofaniu się trio z Reykjaviku wstrząsnęła polskimi fanami, sama śledziłam falę zniesmaczenia i złości na organizatorów oraz masowe zwracanie biletów. Zespół napisał w oficjalnym oświadczeniu, że współpraca z Iceland to Poland nie ułożyła się pomyślnie dla nich, natomiast organizatorzy festiwalu napisali mniej więcej to samo. Prawa jest pewnie po środku, choć czytając o perypetiach związanych z pierwszą edycją festiwalu myślę, że sytuacja z 2016 roku mogła się powtórzyć:
Organizacja tej trasy zweryfikowała wiele rzeczy i ludzi w moim życiu: pokazała mi, kto jest prawdziwym artystą, a kto tylko rozpieszczonym dzieciakiem albo kolesiem z parciem na kasę. Zweryfikowało to także wielu moich „przyjaciół”, dla których magicznie przestałam istnieć, gdy zabrałam się za organizację festiwalu.
Bardzo cieszę się na warszawski koncert, bo cała idea festiwalu Iceland to Poland bardzo mi się podoba. Nie jest to okazja do obejrzenia gwiazd islandzkiej sceny muzycznej ani artystów, którzy wielokrotnie koncertowali już w polskich miastach, choć zdecydowanie Högni i FM Belfast to artyści dobrze znani nad Wisłą. Stanowią jednak świetny wabik dla tych, którzy chcą poznawać więcej dobrej muzyki islandzkiej bez konieczności ryzykowania, że koncert może być nieudany, a bilety zmarnowane. Sama cieszę się na możliwość poznania nowych zespołów z Islandii, tym bardziej, że moje gusta muzyczne oscylują zawsze wokół tych samych gatunków.
Więc jeśli nie jesteście jeszcze zdecydowani, to koniecznie przemyślcie wypad na Iceland to Poland jeszcze raz! Dlaczego? Kiedyś jeździłam na wszystko, co islandzkie i dostępne w Polsce. Kupowałam niemal każdą książkę, oglądałam każdy film, chodziłam na koncerty. Teraz wybór jest znacznie szerszy i można wybierać to, co się naprawdę lubi. Ale czy nie fajnie jest spróbować też czegoś nowego?
W knajpie, do której często chodzę na pizzę, puszczają różne rodzaje muzyki, ale głównie kawałki dość przewidywalne, modne. Dlatego zdziwiłam się, kiedy ostatnio z głośników popłynęło dobrze znane Underwear.
W roku 2019 to jednak dość naiwne dziwić się na islandzkie zespoły w polskim radiu. Jak każdy hipster roszczę sobie prawo do muzyki, którą uznaję za mało znaną i alternatywną, ale nie dopuszczam myśli, że to, co dla tysięcy hipsterów jest mało znane i alternatywne, staje się spowszedniałe. Wtedy zaczynam bronić się tym, że przecież nie jestem hipsterem. Do rzeczy: czy FM Belfast to zespół hipsterski?
Tak, jeśli nigdy o nim nie słyszałeś
Serio, nigdy nie słyszałeś o FM Belfast? No ale na pewno słyszałeś o Retro Stefson albo o Múm. Może o Borko? W każdym razie wyobraź sobie swoich ulubionych islandzkich muzyków i że właśnie postanowili grać razem. Tak właśnie powstało FM Belfast. Założone przez Lóę Hlín Hjálmtýsdóttir (wykonująca również muzykę dziecięcą) i Árniego Rúnara Hlöðverssona jako duet, nabrało rozpędu po dołączeniu się kolejnych muzyków związanych z innymi zespołami na Wyspie. To zresztą częste zjawisko na Islandii. Gdy jedna grupa nie wystarcza, a grany dotąd rodzaj muzyki zaczyna nudzić, zakłada się po prostu kolejny kolektyw, często nie rezygnując z poprzedniego. Więc jeśli nie znasz jednego zespołu, na pewno kojarzysz jego członków. Nawet giganci islandzkiej sceny muzycznej: Björk, Sigur Rós czy Ólafur Arnalds, rozpoznawalni z twórczości pod jednym szyldem, mają na swoim koncie wiele wyskoków, takich jak solowa kariera Jónsiego czy udział Ólafura w duecie Kiasmos. Ale najbardziej płodni są ci muzycy, którzy angażują się w wiele projektów na raz, tym samym nie można zidentyfikować ich z jednym rodzajem brzmienia, zaklasyfikować i jednoznacznie wypromować. Takim muzykiem jest chociażby mój ulubiony Örvar Þóreyjarson Smárason.
Tak, jeśli nie wiesz kim jest Örvar Þóreyjarson Smárason
W angielskojęzycznej wersji artykułu Wikipedii o zespole FM Belfast Örvar Þóreyjarson Smárason to jedyny podlinkowany artysta. I słusznie, bo koleś ma naprawdę bogaty dorobek; był lub nadal jest częścią grup takich jak Benni Hemm Hemm, Singapore Sling, Slowblow, Andhéri, Skakkamanage czy FM Belfast, ale przede wszystkim to założyciel i tekściarz zespołu Múm.
Múm był jednym z pierwszych islandzkich zespołów, jakie odkryłam, pierwszym, którego płyty kupiłam za odłożone pieniądze, pierwszym, który widziałam na żywo. A że zawsze byłam kochliwą nastolatką, Örvar szybko skradł moje serce. Pamiętam ten zachwyt podczas koncertu w Fabrycie Trzciny, kiedy grał na dziwnych urządzeniach, których nazwy poznałam dopiero niedawno. Na potrzeby posta podzielę się nawet fanartem, który dekorował ściany mojego dziecięcego pokoju jeszcze do niedawna. Jeśli usprawiedliwi mnie fakt, że powstał około roku 2008, to może wybaczycie jego wszystkie wady:
Wracając do FM Belfast, byłam zakochana w Örvarze do tego stopnia, że nie mogłam sobie wybaczyć własnej głupoty związanej z Off Festiwalem w 2010 roku. Pamiętam, że nie poszłam na ich koncert, bo kolidował z występem innej grupy. Niezbyt dobrze znałam zresztą ich muzykę, a w opisie ze strony festiwalu wynikało, że może mi się nie spodobać, bo jest “inna” od “typowo islandzkiej”. Żaden muzyk ze zdjęcia nie wydawał się zresztą znajomy, jednak po jakimś czasie zaatakowała mnie informacja, że Örvar gra w FM Belfast. Wyrzucałam sobie przez kolejne miesiące, ale w sumie nie dowiedziałam się, czy mój ulubiony muzyk występowałna deskach katowickiego festiwalu. Możecie rozwiać moje wątpliwości albo pozwolić mi tkwić w tej stresującej niepewności.
Nie, jeśli nie są “typowo islandzcy”
Na stronie Off Festiwalu czytamy:
grupa FM Belfast to na tamtej scenie wyjątek. Zamiast sennych, gitarowych dłużyzn – nowoczesna, taneczna elektronika. Zamiast dopieszczonych, eterycznych brzmień – szaleństwo instrumentów perkusyjnych.
Znając już dorobek zespołu mogę dodać, że na tamten moment grupę wyróżniało też śpiewanie wyłącznie po angielsku. Moja edukacja wyspiarskiej sceny muzycznej zaczęła się od poznawania zespołów preferujących islandzki, może dlatego FM Belfast nie wydawało się wcale jakieś godne uwagi. Faktem jest, że musiałam “dojrzeć” do tego, żeby docenić optymizm i entuzjazm płyty “How to make friends”, a przede wszystkim dowcip grupy (bo było to już w erze You Tube, a nie – jak wcześniej – na Chomikuj i Torrentach*).
Tak więc wszystkim, którzy muzykę islandzką utożsamiają z somnambuliczną nastrojowością Sigur Rós, polecam ten teledysk:
*Tak, kiedyś nie było Spotify, drogie dzieci.
Nie, jeśli znam tylko Underwear
No dobra, znam więcej piosenek niż Underwear, a jednak takich, które byłabym w stanie zaśpiewać z pamięci, mogę policzyć na palcach jednej ręki. FM Belfast to taki promienny, miły zespół robiący wakacyjną muzykę, ale jakoś nigdy nie zachwycił mnie na tyle, żeby choćby wybrać się na ich koncert. I cieszę się, że w końcu będzie okazja, bo zagrają na tegorocznej edycji Iceland to Poland. Pójdę z wielu powodów: głównym jest oczywiście Örvar (i nie wyprowadzajcie mnie z błędu, jeśli ma go na tym koncercie nie być!), ale przekonuje mnie też zajawka dotycząca zespołu na oficjalnej stronie Festiwalu Iceland to Poland:
This is a band nobody should ever miss live! EVER!
Wniosek? Nie może nas tam zabraknąć! Do zobaczenia w warszawskiej Progresji 🙂
Od dawna staram się dokonywać wyborów, które są bliżej naturze i przyjazne środowisku. Im więcej patrzę na Skandynawię, tym bardziej eko chcę być. Islandia jest jednym z moich wzorów. Może być również wzorem dla Ciebie.
Kilka tygodni temu byłam na inspirującym koncercie Women’s Voices. Podczas występów polskich wokalistek w tle puszczono video z materiałów Greenpeace. Pokazywały one piękno przyrody i zniszczenie, jakie jej serwujemy. Jeden z filmów przedstawiał islandzkie lodowce, które się topią. Na naszych oczach ginie natura, którą tak bardzo chcemy podziwiać. Wydajemy mnóstwo kasy na pobyt na Wyspie, znosimy jej chłody i słoty, nocujemy w samochodzie lub pod namiotem. A wszystko po to, żeby zobaczyć resztki dziewiczej natury, która i tak rocznie jest coraz bardziej zadeptywana przez turystów i zmieniania przez człowieka.
Islandia kojarzy nam się właśnie z naturą. A skoro w 21. wieku nadal możemy w wielu miejscach oglądać ją tak niezmienioną, to znak, że Islandczycy dbają o przyrodę – tak myślimy. Często powtarzam, że sławna wiara Islandczyków w elfy to nic innego jak potrzeba spersonifikowania natury, którą otacza się szacunkiem i opieką. I choć nikt nie jest idealny, Islandczycy robią dużo fajnych rzeczy, żeby dbać o planetę. Oto kilka z inspiracji:
1. Pij wodę z kranu. Taka jest najpyszniejsza
Ostatnio islandzkie media społecznościowe lansują islandzką kranówkę. Do sieci trafił filmik, w którym sympatyczny pan promuje picie wody z kranu na Islandii. Film kończy się dowcipnym sloganem “Drinks are on us”. Faktycznie, pamiętam tabliczki z lotniska, zachęcające do picia wody prosto z kranu. Wówczas chwytem marketingowym było hasło, że woda jest krystalicznie czysta i zimna, bo pochodzi z lodowców. Teraz chodzi też o to, żeby zmniejszyć zużycie plastiku. Sami spójrzcie!
Ale nie trzeba być na Islandii, żeby pić prostu z kranu. Sama od lat piję wyłącznie kranówkę. Noszę ze sobą bidonik, który dostałam w göteborskiej siłowni i to jedyna plastikowa butelka, z której piję wodę. Kranówka jest super! Nie dajcie się zwieść kampaniom o magicznych właściwościach wód butelkowanych, pełnych odżywczych składników. Kranówka też ma w sobie dużo dobra, a do tego idealna na upały, bo zawsze ożywczo zimna! Bądź jak Islandczyk, pij kranówkę!
2. Jedz lokalne produkty. Szczególnie banany
Islandczycy mieszkają na wyspie i dobrze wiedzą, ile kosztuje sprowadzanie produktów z kontynentu. I choć oczywiście importują mnóstwo towarów (z produktów spożywczych najwyżej plasują się kawa i tabaka), starają się produkować żywność dla własnych potrzeb. Oczywiście na ile to możliwe – ale dzięki geotermie możliwe jest całkiem sporo. Dzięki ogrzewaniu prosto z wnętrza ziemi Islandczycy wypracowali system hodowli roślin w licznych szklarniach, wiele z nich oglądać można pod Hafnarfjördur:
To tam hoduje się słynne banany, a także pomidory, paprykę, ogórki czy rośliny ogrodowe. Choć w islandzkich supermarketach wciąż można kupić też produkty sprowadzane spoza Wyspy, wraz z towarami wytworzonymi na Islandii obniża się liczba owoców i warzyw sprowadzanych samolotami. Te hodowane w szklarniach nie tyle przewyższają je świeżością i lokalnością, ale według wielu dumnych Islandczyków – również i smakiem. Geoterma jest zresztą używana w kuchni islandzkiej nie od dziś: najpyszniejszy chleb jaki kupicie na Islandii wypiekany jest właśnie w cieple z wnętrza ziemi.
3. Ubieraj się modnie. Noś rybie łuski i ubrania z lumpeksów
Czy wiesz, że jednym z najbardziej szkodliwych dla przyrody jest przemysł odzieżowy? Produkcja ubrań, które kupujemy w sieciówkach zabiera mnóstwo wody, a także często wykorzystuje tanią siłę roboczą. Jak można z tym walczyć? Kupować mniej. Kupować w second-handach. Przerabiać. Tak jak Bára Hólmgeirsdóttir, twórczyni firmy Aftur, specjalizująca się w upcyklingu, czyli przerabianiu starych ubrań czy dawaniu nowego życia ciuchom znalezionym w second-handach. Jej kreacje zrobiły na Wyspie furorę i wiele z nich noszonych jest przez islandzkich celebrytów.
Islandzki świat mody dawno już zaprzyjaźnił się z pojęciem slow fashion, czyli modą na małą skalę, z produktów dobrej jakości, a przede wszystkim: przyjazną środowisku. Jedną z pierwszych takich marek na świecie była islandzka ELLA, założona przez Elínrós Líndal oraz Katrín María Káradóttir. Celem marki było tworzenie ubrań typu basic, które można nosić niezależnie od sezonu i urozmaicać dodatkami. Dzięki temu można widocznie zmniejszyć liczbę kupowanych ubrań.
Choć dzisiaj marka już nie istnieje, islandzcy projektanci wciąż tworzą dla dobra planety. Najgłośniejszym zjawiskiem ostatniego czasu jest Atlantic Leather, czyli produkty ze skór rybnych. Ten rodzinny biznes z północy Islandii przerodził się w szeroko nagradzany fenomen. Rybia skóra zastępuje bowiem skóry innych zwierząt, przy tym jest bardzo trwała i o efektownym połysku. Do produkcji używa się skór-odpadów z przemysłu rybnego – tym samym wykorzystuje się naturę do maksimum, bez zbędnego zabijania dodatkowych istnień.
4. Szanuj prąd! Albo używaj energii odnawialnych
Islandia aż kipi od wód geotermalnych, które zasilają krany, ogrzewają domy, ale przede wszystkim przyczyniają się do produkcji energii odnawialnej. I uczy świat jak wykorzystywać podobne dary natury, które – choć w mniejszej skali – można znaleźć w wielu miejscach na świecie, nawet w Polsce. Warto jednak podkreślić, że tylko jakieś 27% procent energii produkowanej na Wyspie pochodzi z geotermy. Pozostała (73%) to efekt działalności elektrowni wodnych, a więc wynikałoby, że 100% energii produkowanej na Islandii jest odnawialna. Czy na pewno?
Polecam tutaj lekturę nowego artykułu na Iceland News Polska: “Czy Islandia nadal jest krajem energii odnawialnej?”. Jakiś czas temu Islandczycy myśleli nad rozwiązaniem problemu nadwyżki energii i sprzedawania jej innym krajom, ale tutaj przeszkodą była odległość i techniczne komplikacje przewozu energii. Ostatecznie sprzedaż okazała się możliwa i wielu partnerów zagranicznych robi interesy z Islandczykami, co budzi wiele kontrowersji i sprzeczności, głównie związane z transportem i interpretacją jakości tej energii.
Drugą przyczyną dla protestów i krytyki jest wykorzystywanie nadwyżki energii do gałęzi przemysłowych: huty aluminium i fabryki żelazokrzemu pożerają większą część islandzkiej energii, ale też duże połacie ziemi. To właśnie kwestie zmiany krajobrazu Islandii ze względu na rozwijający się przemysł ciężki trapią wielu Islandczyków, a temat też stał się również inspiracją dla filmu.
5. Szanuj przyrodę. Po prostu
Najważniejsza, i wydawałoby się: najprostsza, zasada to po prostu: szanuj przyrodę. I choć może dla samych Islandczyków wydaje się oczywistą, nie rozumieją jej przyjezdni. Niedawno wandale zniszczyli skały na wzgórzu Helgafell, pewnie dobiegła Was też już informacja o Instagramerze, który pochwalił się swoją brawurową jazdą na Islandii, za co niestety przyszło mu gorzko zapłacić. Nie tylko mandatem, ale dużą dezaprobatą internetów, a to dla zjadaczy lajków cios w samo serce. Nie chcę podlinkować tej historii, żeby nie promować samego “influencera”, ale jego wyczyn – i reakcja Islandczyków – to kolejny dowód na to, jak wielką energię wkładają w walkę z turystami wyjeżdżającymi off-road.
Najnowszym pomysłem jest akcja Inspired by Iceland, zachęcająca turystów do złożenia tzw. The Icelandic Pledge, czyli Islandzkiej Przysięgi. Została ona przygotowana w kilku wersjach językowych i znaleźć ją można w internecie, hostelach i wielu punktach często odwiedzanych przez turystów. Jej pełną treść znajdziecie tu i sami możecie za pośrednictwem tej witryny złożyć taką przysięgę. Może warto zastanowić się nad złożeniem obietnicy nie tylko Islandii, ale całemu światu?
Interesujesz się Islandią i szukasz ludzi lub miejsc, które pozwolą Ci obcować z Wyspą w polskich realiach? Jeśli akurat mieszkasz w Warszawie, znajdziesz tu to, czego szukasz!
Po polskich wątkach w Reykjaviku, chciałabym zaprezentować islandzkie akcenty w Warszawie. Choć mieszka tu o wiele mniej Islandczyków, niż Polaków żyje w islandzkiej stolicy, to jednak współpraca i zainteresowanie Wyspą zaowocowało tu kilkoma instytucjami lub miejscami związanymi z Islandią. Niektóre z nich są mniej aktywne niż kiedyś, inne miejsca stanowią już tylko przeszłość, ale Islandia była i jest obecna wśród warszawskich budynków, trzeba jej tylko poszukać.
Ślady Islandczyków
Zacznijmy od tego, że pierwsze islandzkie ślady zostawił tu już Bertel Thorvaldsen w połowie XIX wieku. Ten duńsko-islandzki rzeźbiarz (jego ojciec przeprowadził się z Islandii do Kopenhagi) wykonał dwa bardzo dobrze znane warszawiakom pomniki: księcia Józefa Poniatowskiego przy Pałacu Prezydenckim oraz Mikołaja Kopernika przed Pałacem Staszica. Prace tego najważniejszego po Canovie rzeźbiarza Europy doby klasycyzmu znaleźć można również w Łańcucie i Krakowie.
Drugi ślad zostawił tu również rzeźbiarz, również Islandczyk, ale pracujący głównie na kontynencie. Mowa o Ólafurze Eliassonie, jednym z najbardziej interesujących artystów naszych czasów. Jego prace można było oglądać w warszawskiej przestrzeni dwukrotnie: w 2009 rzeźba Negative Glacier Kaleidoscope stała się elementem bródnowskiego Parku Rzeźb, natomiast w 2011 pawilon Your reality machine stanął przy Krakowskim Przedmieściu.
Podczas gdy prace Thorvaldsena zawierały mało cech islandzkich, bo powstały w momencie, kiedy sztuka Wyspy była jeszcze w powijakach, dzieła jego młodszego o 200 lat rodaka można włączyć w nurt islandzkiej ochrony przyrody. Eliasson słynie z prac ekologicznych, w których próbuje naśladować przyrodę (300-kilogramowy kalejdoskop w Bródnie miał przypominać szczelinę w ziemi, w której odbiła się spadająca w to miejsce geometryczna gwiazda) czy konstrukcji architektonicznych (jak Harpa, czy wspomniany już czerwono-biały pawilon wyłoniony w konkursie na projekt z okazji Europejskiego Kongresu Kultury).
Młodsze pokolenie miłośników Islandii
Ale przy Krakowskim Przedmieściu znaleźć można ślad polski, istotny dla zainteresowania Islandią w ostatnich latach. Chodzi mi oczywiście o Studencki Klub Islandzki, założony w 2005 roku przez studentów kulturoznawstwa w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. To właśnie w ścianach budynku znajdującego się na Kampusie Głównym UW spotykali się studenci zakochani w Islandii, tu też odbyły się konferencje organizowane przez SKI: pierwsza w Pałacu Kazimierzowskim, a druga w Dawnym Szpitalu św. Rocha. Wiele ze spotkać organizowanych przez SKI rozeszło się też na okoliczne klubokawiarnie, w tym nieistniejącą już Grawitację przy ul. Browarnej czy Chłodną 25.
Z archiwum SKI: po prawej Łukasz Bukowiecki, długoletni prezes Klubu.
Działalność Klubu obecna była również w miejscach poza Kampusem: Dni Islandzkie organizowano w Chmurach (2013), Świetlicy przy ul. Marszałkowskiej (2014), w BalBarze przy Ząbkowskiej, w Domkach Fińskich na Jazdowie (2016, 2017), kinie Elektronik (2018), oraz w Klubokawiarni Kicia Kocia (2019). Ta ostatnia lokalizacja gościła też wiele innych prelekcji, w tym cykl “Jedź, zwiedź, i… w Islandii”.
W 2020 Studencki Klub Islandzki obchodzić będzie swoje 15 urodziny. Choć w tym roku jego działalność została uśpiona w wyniku braku aktywnych członków (większość pokończyła studia na Uniwersytecie…), mamy nadzieje, że wśród młodszych roczników znajdą się osoby zainteresowane ożywieniem działalności tego zasłużonego koła naukowego. Zapraszamy do kontaktu!
Starsze pokolenie miłośników Islandii
Nie wolno jednak zapomnieć, że pierwszą grupą miłośników Islandii, która zawiązała się w Polsce, było Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Islandzkiej. TPPI powstało w 1959 roku, a więc obchodzi w tym roku swoje 60. urodziny! Jego stworzenie wiąże się z potrzebą funkcjonowania w Polsce odpowiednika Islandzko-Polskiego Stowarzyszenia Wymiany Kulturalnej, działającego w Reykjaviku. Założycielami TPPI byli profesorowie i przedstawiciele świata nauki oraz kultury, dzięki czemu przez lata Towarzystwo stanowiło główne źródło wiedzy na temat przyrody, kultury i historii Islandii. W wydawanych przez TPPI tzw. Materiałach o Islandii pisano na różne tematy (również o sztuce), natomiast późniejsze Biuletyny rozszerzone były o kroniki i wiadomości z Wyspy.
Członkowie TPPI: Henryk Binkowski i Joanna Trzcińska-Mejor.
Legitymacja członkowska TPPI.
Siedziba Towarzystwa mieściła się przy ul. Senatorskiej – w tym samym budynku miały swoje dyżury podobne Towarzystwa dotyczące innych państw skandynawskich, a dyżur TPPI przypadał na wtorki. Jak wspomina Henryk Binkowski, działalność opierała się na dyżurach telefonicznych i przyjmowaniu interesantów zadających pytania o Islandię. Chodziło też o przygotowywanie wspomnianych biuletynów i rozsyłanie ich do wszystkich członków (a było ich nawet około 200!). Ze względu na duży rozmiar i międzymiastowy charakter Towarzystwa, otwarto oddziały w Trójmieście i Rzeszowie, spotkania członków również odbywały się w różnych miejscach, ale głównie w Warszawie. Przy Senatorskiej znajdowała się również obszerna biblioteka literatury islandzkiej.
Towarzystwo powstało jeszcze w komunistycznej Polsce, a po transformacji i odejściu większości członków, jego działalność niestety wygasła. Z uwagi na wysokie koszty utrzymania w Śródmieściu, TPPI miało swoją tymczasową siedzibą na Natolinie. Legendarny księgozbiór liczący setki woluminów spoczywa podobno w rękach prywatnych.
Placówka dyplomatyczna z prawdziwego zdarzenia
Przez dziesięciolecia TPPI pełniło rolę najważniejszej (a właściwie: jedynej) placówki przyjmującej oficjalne delegacje z Islandii w Warszawie. Takie wizyty relacjonowane były na bieżąco na stronie internetowej Towarzystwa, a wśród zaproszonych polityków byli prezydenci i premierzy Islandii. Brakowało jednak placówki dyplomatycznej, która mogłaby zająć się niewielką (ale jednak istniejącą) grupą Islandczyków sprowadzonych do Polski z różnych względów. Oficjalnym ambasadorem Republiki Islandii w Polsce jest Martin Eyjólfsson, przebywający jednak na co dzień w Berlinie.
Dlatego ważnym wydarzeniem w historii islandzko-polskich relacji było utworzenie Konsulatu Honorowego w Warszawie. Choć istniała już podobna placówka w Gdańsku (z panem Stanisławem Laskowskim jako Konsulem), stolica również potrzebowała Konsulatu. Ten został oficjalnie otwarty 14 maja 2014 roku.
W polskim Sejmie istnieje polsko-islandzka grupa parlamentarna, czyli grupa bilateralna skupiona na współpracy z Islandią. W obecnej kadencji (a zawiązana została już po raz drugi), składa się z 14 posłów, którzy są zorientowani na działania w sprawie Polaków mieszkających na Islandii, oraz delegacje służbowe i zapraszanie islandzkich przedstawicieli do Warszawy. Szczególne zainteresowanie posłów Islandią miało swoje źródło w wyjeździe reprezentacji Komisji Łączności z Polakami za granicą (LPG) na Wyspę. Członkowie Komisji spotkali się wówczas w islandzką Polonią, odwiedzili miejsca w sposób szczególny działające na rzecz integracji Polaków na Wyspie, jak też Zakon Sióstr Karmelitanek w Hafnarfjörður.
Spotkanie z polsko-islandzką grupą parlamentarną w Sejmie 13 czerwca 2019, zdjęcie: Kancelaria Sejmu.
Ze względu na krótki staż obecnej grupy (została założona w kwietniu), jej cele i plany na przeszłość nie są wyraziste. Podczas spotkania dowiedziałam się od przewodniczącego grupy, Posła Andrzeja Kryja o różnych pomysłach na zacieśnienie więzi z islandzką Polonią, jednak na ten moment niektóre z informacji wymagają jeszcze potwierdzenia.
Islandia do wzięcia i/ lub utulenia, czyli post scriptum
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego oraz wiele bibliotek publicznych oferują dość szeroki wybór literatury islandzkiej. W BUW można znaleźć pozycje naukowe, mitologię nordycką i sagi, a także tytuły popularne oraz przewodniki.
Jeszcze do niedawna naukę języka islandzkiego w Warszawie proponowała zamknięta już szkoła języków skandynawskich, Stacja Północ. Były też takie czasy, gdy istniał lektorat islandzki na UW, ale z uwagi na brak chętnych (a raczej zmotywowanych do nauki), lektorat zdjęto z programu. Można jednak uczyć się staroislandzkiego w ramach skandynawistyki na Uniwersytecie SWPS. Istniałt podobno różne próby uruchomienia kursu języka islandzkiego w tamtejszej Szkole Języków Obcych lub nauki islandzkiego w ramach studiów magisterskich na Katedrze Skandynawistyki, jednak oba spaliły na panewce.
Są też oczywiście w stolicy miejsca, w których można kupić sobie namiastkę Islandii. Mam na myśli przede wszystkim polskie “podróby” islandzkiego skyru, bo ten prawdziwy, islandzki nie jest do kupienia w żadnym sklepie. Jest też pewna firma odzieżowa, która wybrała sobie kształt Islandii na logo, ale poza nim niewiele ma wspólnego z Wyspą – przyznam jednak, że sama posiadam czapkę, ze względu na Islandię w logo właśnie. Ostatnio pojawiają się też produkty z maskonurem, tak jak kupione przeze mnie ostatnio suszone kawałki mango. Brzuch mnie jednak po nich bolał, a i z Islandią mango się chyba nikomu nie kojarzy. Poza rozszalałym rynkiem wydawniczym, który w ostatnich latach wydaje sporo książek i przewodników po Islandii, nie ma w Warszawie tak naprawdę okazji na “Islandię do wzięcia”.
Jest za to Islandia do utulenia. To wszyscy miłośnicy Islandii mieszkający w Warszawie. Znam ich zarówno z działalności w SKI, jak i organizowanych Dni Islandzkich, a przede wszystkim przy okazji różnych, coraz popularniejszych, wydarzeń z Islandią w tle: pokazów filmowych i prelekcji podróżniczych. Obecnie Islandię znajdziecie w Warszawie naprawdę w wielu miejscach, ale żeby móc ją porządnie utulić, musicie chyba wpadać na imprezy organizowane przeze mnie 😉 I nie piszę tego z wrodzonego braku skromności, ale powtarzam słowa innych!
zdjęcie: Ewelina Leśniewska, fanka Islandii do niedawna mieszkająca w Warszawie. Dzięki, Ewelina!
Nie spodziewałam się, że uda mi się w pojedynkę zorganizować coś takiego. Ale tegoroczny, pierwszy samodzielnie organizowany przeze mnie jako Utulę Thule, Dzień Islandzki potwierdził przede wszystkim moje przekonanie o tym, że Islandia przyciąga wyłącznie niesamowitych ludzi.
Takimi właśnie ludźmi po brzegi zapełniła się sala klubokawiarni Kicia Kocia. Choć schodzili się do nas nieśmiało i wolno, to jednak islandzki chłód (i klimatyzacja w sali) przyciągnęła wielu fanów Islandii. Jedni z kilkoma już podróżami na Wyspę w bagażu emocjonalnym, inni jeszcze planujący przygodę życia. Wszyscy tęskniący za tym miejscem i marzący o rychłym wyjeździe. Każdy z nas zainteresował się Islandią z innego powodu, ale wszystkich połączyło niezwykłe przyciąganie do tej malutkiej wysepki na Atlantyku. Islandia to więcej niż destynacja turystyczna, to miejsce spełnionych marzeń, wielkich przemian, zawartych znajomości, wylanego potu i łez.
Taką właśnie Islandię chciałam pokazać swojej publiczności. Dlatego zaprosiłam gości, którzy podzielą się swoim osobistym stosunkiem do Wyspy. Choć niektórych z nich nie poznałam jeszcze nigdy na żywo, islandzka więź internetowa trwała od dłuższego czasu. Więc może nieco egoistycznie, ale zaprosiłam tych, których sama z wielką ochotą chciałam posłuchać. Osób, od których chciałam się dowiedzieć nie tyle o Islandii, ale o jej miejscu w pamięci i sercu. O pasji Islandią, która trzyma w swoich objęciach przez lata, niektórzy mają z nią już przygodę liczącą pół wieku!
Moim pierwszym gościem była Vaka Hafþórsdóttir, Islandka od kilku lat mieszkająca w Polsce. Choć przeprowadziła się do naszego kraju ze względów osobistych, zawsze cieszy się na spotkanie z grupą ludzi tak bardzo zainteresowanych jej krajem. Specjalnie dla nas przygotowała krótki kurs/wykład o języku islandzkim, przedstawiając trudne słowa islandzkie, które czasem są wręcz nieprzetłumaczalne na język polski. Nie był to jednak zwykły wykład o języku! Vaka włożyła w to całe swoje poczucie humoru i przeplatała swoją wypowiedź w języku angielskim słówkami polskimi.
Następnym punktem programu było spotkanie z Martyną Zastrożną (W międzyczasie na Islandii), która wraz ze mną opowiadała o swoim subiektywnym spojrzeniu na Wyspę. Ostatni raz była na Islandii kilka lat temu, a mimo to wciąż intensywnie prowadzi swoją stronę, niedawno reaktywowała też bloga O północy. Martyna wspomniała, że interesowała się Skandynawią od dawna, a jej pierwszą pasją była Finlandia, wkrótce jednak zawładnęła nią Islandia. Wszystko zaczęło się od muzyki, ale jej prawdziwa miłość do Islandii ma związek – jak twierdzi sama Martyna – z prezydentem Trumpem, kiełbaskami i chlorkiem amonu. O co chodzi? O humor Hugleikura Dagssona, protest Islandek z 1975 roku, oraz islandzkie słodycze. Te ostatnie, czyli lukrecję, Martyna mogłaby jeść i jeść. Ale potrafi też piec islandzkie specjały, bo przygotowała dla nas ciasto rabarbarowe według przepisu z jej strony.
zdjęcie: Magda Bobryk
Trzeci w kolejce do podzielenia się swoją islandzką pasją był Bartek Wilk, dziennikarz portalu muzykaislandzka.pl oraz twórca audycji Tónlist. Bardzo możliwe, że to właśnie Bartek zaraził wielu z nas pasją do Islandii, w końcu w przypadku Wyspy droga do serca często prowadzi przez muzykę. Bartek mówił o swoim zauroczeniu zespołem Sigur Rós, mówił też o początkach popularności tej grupy w Polsce i wymiany wrażeń fanów na stronie sigur-ros.art.pl. Bartek czytał nam nawet losowe wypowiedzi fanów, a wielu z nich przyznawało się do tego, że Sigury zaprowadziły ich na Islandię. Bartka z kolei zaprowadziły do pomysłu stworzenia strony muzykaislandzka.pl, na której mógłby pisać nie tylko o Sigurach, ale też innych wykonawcach z Islandii. Od lat wyszukuje najciekawszych piosenek, podsłuchanych w islandzkich sklepach muzycznych czy otrzymywanych bezpośrednio od Islandczyków, ma kontakt z wieloma artystami, organizuje koncerty i zdaje relacje z wydarzeń muzycznych na Islandii. Wiedzą dzieli się na portalu oraz w audycji Tónlist.
zdjęcie: Magda Bobrykzdjęcie: Magda Bobryk
Potem przyszła kolej na Mariusza Wolskiego (My Life Challenge), który o swojej samotnej wyprawie rowerowej po Islandii opowiadał już chociażby w ramach festiwalu Nordic Talking. Niestety nie mogłam go wysłuchać, więc z wielką przyjemnością zaprosiłam Mariusza najpierw na prywatne spotkanie (nie mogliśmy się nagadać!), a potem na Dzień Islandzki. Mariusz to ta osoba, która z Islandią ma bardzo osobisty związek. Nie pojechał tam turystyczne, nie zwiedzał Wyspy tak jak większość z nas. Pojechał na Islandię rowerem, i to zimą. Mówi, że to, co przeżył, zmieniło jego stosunek do wielu rzeczy i bardzo dużo Wyspie zawdzięcza. Podkreślił też, że miał naprawdę dużo szczęścia: nie zamarzł (mimo kilkunastostopniowych mrozów), nie padł ze zmęczenia (choć czasami było blisko), nie zmiótł go wiatr ani śnieżyca. Fragmenty swojej wyprawy pokazał na filmie stworzonym we współpracy z Kubą Witkiem.
A na koniec odlot, czyli wystąpienie pani Joanny Trzcińskiej-Mejor, która urzekła nas energią, pasją, uśmiechem i swoim zainteresowaniem Islandią od 50 lat! Już jako studentka weszła w szeregi Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Islandzkiej, a potem złączyła się z Wyspą organizacją wycieczek. I nie byle jakich wycieczek, bo po raz pierwszy pojechała z grupą na Islandię w roku 1998 (podobno była to pierwsza zorganizowana wycieczka z Polski). Nie samolotem, a autokarem. Trzy tygodnie: przez Norwegię, promem, a w drodze powrotnej przez Wyspy Owcze i Danię. Z autokarem pełnym ludzi oraz prowiantu. Podobno na granicy musiała przekonać islandzkich celników, żeby wyjątkowo zgodzili się na wwiezienie na Islandię obcego jedzenia, czyli setek puszek z konserwami i chlebów. Ale udało się, dzięki czemu grupa nie musiała jeść potwornie drogiego jedzenia na Wyspie i miała trzy posiłki przygotowywane przez przywiezionych ze sobą kucharzy. W tamtych czasach wszystko było drogie, ale atrakcje były za darmo i całkowicie na dziko. Błękitna Laguna bez przebieralni i opłacanych wejściówek, droga do wodospadów nieogrodzona, praktycznie brak ludzi przy gejzerze czy w Thingvellir. A mimo to pani Joanna, zapytana o zmiany na Islandii w ciągu ostatnich 30 lat, odparła, że nic się nie zmieniło.
Pani Joanna przywiozła ze sobą stare materiały o Islandii. zdjęcie: Ewelina Leśniewska
W tym również foldery i mapy sprzed lat. zdjęcie: Magda Bobryk
Z kolei o zmianach na Islandii opowiedział ostatni gość, Henryk Binkowski. Pełnił on chwilowo funkcję prezesa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Islandzkiej i przyniósł ze sobą stare biuletyny wydawane niegdyś przez TPPI oraz legitymację członkowską. Opowiedział o dziejach Towarzystwa i wszystkich jego zasługach oraz przyczynach obecnego wygaśnięcia TPPI. Dzielił się też wiedzą o starej Islandii, a przede wszystkim o pierwszych relacjach polsko-islandzkich: wizytach islandzkich prezydentów w Warszawie i wyjazdach na Islandię reprezentantów z Polski.
Dzień Islandzki zakończył się integracją najbardziej wytrwałych fanów Islandii. Rozmawialiśmy o podróżach, planach na przyszłość, ulubionych elementach islandzkiej kultury. A przede wszystkim dzieliliśmy się sobą, swoją pasją i różnymi doświadczeniami. To było naprawdę niezapomniane spotkanie i bardzo dziękuję wszystkim, od których mogłam nauczyć się tak wiele na temat mojego ulubionego kraju!
Dziękuję również Klubokawiarni Kicia Kocia za przyjęcie mojego wydarzenia! Kto wie, być może do zobaczenia za rok!
Fińskie domki mają charakterystyczny zapach i klimat. Dodatkowo ten oświetlony jest tysiącem ślicznych lampek, a na drewnianych deskach rozłożone są poduchy i paski pociętego tekstu. Zaraz zaczyna się OT!warte czytania…
Uczestniczyłam wczoraj w inspirującym wydarzeniu. Kolektyw Gdzie są wszyscy?, czyli polsko-szwedzka grupa aktorska zaprezentowała sztukę „TRUE LOVE WILL FIND YOU IN THE END” Kristiana Hallberga w tłumaczeniu Dominiki Góreckiej, jednej z członkiń grupy. Występ odbył się w ramach festiwalu LABA, organizowanego przez Fundację Przekrój i Otwarty Jazdów. To konkretne wydarzenie odbyło się w czterech ścianach Chaty Numinosum. Nie ma lepszej przestrzeni do takich nastrojowych wydarzeń jak domki fińskie na Jazdowie. W końcu tam odbył się aż dwukrotnie Dzień Islandzki organizowany przez Studencki Klub Islandzki 😉
Co zostaje, kiedy się rozstajemy i rozchodzimy w różnych kierunkach? Może właśnie słowa? Zwłaszcza te wypowiedziane w pośpiechu, mechanicznie, jak gotowe kwestie: „jesteśmy z dwóch różnych światów” albo „zostańmy przyjaciółmi”? Czy wypowiedziane i usłyszane tyle razy cokolwiek jeszcze znaczą?
Tak sztuka promowana była na Facebooku. Na miejscu widzów powitała podłoga zasłana słowami, oraz pięć krzeseł, na których wkrótce zasiadły aktorki kolektywu. Występ opierał się na dialogach. Wypowiadanych po kolei kwestiach “Kochałam cię, bo”, “Powiedziałem”, “Nie powiedziałam”, “Za rok”. Każde zdanie kończyło się tym, co mówimy lub słyszymy w związkach. Nie ma tu miejsca na poetyckie zwierzenia, jest za to codzienność i towarzyszące jej emocje. Są przekleństwa, jest bolesna szczerość, jest naiwność, nadzieja i smutek. Jest pożądanie, ekscytacja, nienawiść i rozstanie. Wykrzykujemy sobie wzajemnie te słowa albo wypowiadamy je w myślach, doświadczając syndromu klatki schodowej już po zakończeniu ostrej wymiany zdań.
Jak zauważył jeden z uczestników wydarzenia już po zakończeniu sztuki, w tych rozmowach nie ma miłości. Są słowa “kochałam”, ale wypowiadane są tak samo bezwiednie jak wszystkie inne, mniej lub bardziej trywialne, slogany, którymi opisujemy nasze związki każdego dnia. Ale właśnie dlatego ta sztuka, a przede wszystkim sposób jej zagrania przez Kolektyw, jest tak przejmująco znajoma, wsadza nam palec w od dawna już zagojone rany i odświeża wspomnienia, o których chcielibyśmy już zapomnieć. Każdy widz znajdzie w treści sztuki przynajmniej kilka kwestii, które zna z autopsji. Autor inspirował się rozmowami przytaczanymi przez przyjaciół, zasłyszanymi w miejscach publicznych, usłyszanymi we własnych związkach. A Kolektyw Gdzie są wszyscy? zagrał go właśnie na zasadzie dialogu – słów rzucanych do aktorki siedzącej na przeciwko, wypowiadanych do ściany, mówionych razem, przekrzykiwanych. Nie ma tu znaczenia rodzaj gramatyczny ani płeć aktorek. Kwestie te mógłby wypowiedzieć każdy, a znamy je ze wszystkich typów relacji: tych damsko-męskich, damsko-damskich i męsko-męskich.
Po występie tłumaczka sztuki, Dominika Górecka, wypowiedziała kilka słów na temat samej sztuki. Napisana przez Kristiana Hallberga, szwedzkiego autora urodzonego w Malmö, początkowo grana była w ramach projektu “teatr na telefon”, a także w radiu oraz na Instagramie. We współpracy z Anną Sóley Tryggvadóttir, Islandką z Reykjaviku, sztukę grano też w prywatnych mieszkaniach w Sztokholmie w 2011 roku.
To właśnie postać Anny Sóley Tryggvadóttir skusiła mnie do udziału w OT!wartym czytaniu. Ta islandzka artystka ma na swoim koncie imponującą liczbę projektów. Jako kompozytorka współpracowała z producentami wielu spektakli teatralnych i tanecznych w całej Skandynawii, a za swoją twórczość otrzymała nagrodę SKAP’s Scenic Music Prize w 2017 roku. Niektórym z Was może być też znana jako wokalistka zespołu Eter.
Na swojej stronie wspomina performance “True Love Will Find You In The End” jako interakcję z widzami oraz bawienie się echem i światłem dla uwypuklenia treści wypowiadanych słów i eskalacji napięcia. Publiczność, tak jak podczas warszawskiej wersji sztuki, odnajdywała w wypowiadanych przez Annę i autora sztuki słowach treści znajome, przez co zacieśniała się więź między występującymi a publicznością. Te kameralne wystąpienia kończyły się subtelną grą na gitarze i zaśpiewaniem piosenki Daniel Johnston – True Love Will Find You In The End.
ze strony Anny Sóley Tryggvadóttir, http://www.annasoley.com/
Czy prawdziwa miłość faktycznie w końcu nas dopadnie? Jak widać Islandia dopada mnie często, szczególnie w najmniej spodziewanych okolicznościach. Sztuka odegrana na deskach warszawskiego domku na Jazdowie przybliżyła mnie znowu do mojego letniego wyjazdu na Wyspę. To było już niemal dwa lata temu! Do słów rozłożonych na podłodze domku dodałabym więc “Powiedziałam, że będę odwiedzać się regularnie”. Kolejne kłamstwo w mojej relacji z Islandią.
To właśnie od szwedzkiej sztuki rozpoczęłam moją przygodę ze Skandynawią.
Wiele lat temu pojechałam odwiedzić w Szwecji mojego wujka i w ramach tej wizyty wybrałam się z kuzynką do sztokholmskiego Nationalmuseum. Tam olśniła mnie przede wszystkim malarska dekoracja ścian muzeum oraz piękne akwarele Carla Larssona. Kolejne wizyty w szwedzkich muzeach pozwoliły mi odkryć wspaniałych szwedzkich malarzy, z których 10 ulubionych prezentuję w tym tekście.
1. Carl Larsson (1853 – 1919)
Miejsce pierwsze zajmuje właśnie Carl Larsson, bo jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych artystów w Szwecji, jeśli nie najpopularniejszy. Gadżety z reprodukcjami jego akwareli można znaleźć w każdym sklepie z pamiątkami, ja sama pamiętam z dzieciństwa piękną walizkę na sztućce, którą wujek podarował babci na święta. Widnieje na niej fragment obrazu Śniadanie na świeżym powietrzu, który tak jak wiele innych obrazków życia codziennego rodziny Larssonów wżarł się w szwedzkie wyobrażenie idealnej domowej sielanki. To głównie za sprawą Lilla Hyttnäs, domu artysty, który przez lata projektował wraz z żoną i gromadką swoich dzieci. Kilka albumów z kolorowymi ilustracjami życia w Sundborn (Dalarna) rozpowszechniło rozwiązania i własny styl projektowania wnętrz, a także zagwarantowało Larssonowi sławę międzynarodową. Warto jednak podkreślić, że poza akwarelami artysta ten zajmował się także malarstwem ściennym; przygotował dekoracje ścian wielu budynków publicznych, w tym sztokholmskiego Nationalmuseum. Na klatce schodowej można podziwiać historię sztuki szwedzkiej (1891-1896), natomiast w dwóch dużych przestrzeniach na piętrze – późniejszą scenę wjazdu Gustawa Wazy do Sztokholmu (1908) i Ofiarę w przesilenie zimowe (szw.: Midvinterblot, 1915), której realizacji towarzyszył ogromny skandal. Wielka scena ilustrująca czasy przedwikińskie i odwołująca się do legendarnego króla Domalda (i złożonej z niego ofiary) była nie do przyjęcia przez ówczesną radę Muzeum, ale szczęśliwie znalazła się na swoim miejscu wiele lat po śmierci artysty.
Śniadanie na świeżym powietrzu (szw. Frukost i det gröna), 1913, Lilla Hyttäs, Sundborn
Wjazd Gustawa Wazy do Sztokholmu (szw. Gustav Vasas intåg i Stockholm 1523), 1908, Nationalmuseum, Sztokholm
2. Bruno Liljefors (1860-1939)
Twórczość Brunona Liljeforsa to przede wszystkim sceny animalistyczne. Chorujący w dzieciństwie artysta „nadrobił” stracony czas i młodość spędzał głównie na zewnątrz, polując i podglądając dzikie zwierzęta. Choć wiele z jego obrazów bazuje na pracy z wypchanymi egzemplarzami szwedzkiej fauny, bliskie spotkania z lisami, ptakami i zającami oraz szkice z natury wpłynęły na styl i naturalistyczny sposób malowania zwierząt. Liljefors interesował się darwinizmem, dlatego na jego płótnach często pojawiają się walczące zwierzęta lub drapieżniki pokonujące swoje ofiary. W tym „łańcuchu pokarmowym” sowy polują na myszy, lisy na sowy, psy myśliwskie na lisy, a naczelną pozycję często zajmuje człowiek. Swoje poglądy na temat ekologii i roli malarza w „tropieniu” zwierzyny wyraził w książce Królestwo dzikich („Det vildas rike”) wydanej w 1934 roku. Choć malarz interesował się głównie leśnym mikroświatem, malował również sceny myśliwskie. Największą sławę przyniosła mu jednak seria tzw. Lisin rodzin, w których to artysta opanował do perfekcji techniczne wyzwania dotyczące oddania miękkości i połysku lisich futer. W dość monochromatycznej i realistycznej twórczości Liljeforsa wyróżnia się późna, nosząca już ślady symbolizmu kompozycja. To znajdujące się w Thielska Galleriet w Sztokholmie płótno Wieczór, dzikie kaczki (szw. Afton, vildänder, 1901), które ze względu na wzór fal mącących wody jeziora w wieczornym półmroku potoczne nazywane jest Skórą pantery (Panterfällen).
W sztokholmskiej Thielska Galleriet, kolekcji Ernesta Thiela z przełomu XIX i XX wieku, znaleźć można największą reprezentację twórczości bliskiego przyjaciela kolekcjonera – Eugène’a Janssona. Podobnie jak wielu szwedzkich artystów w tamtym czasie, Jansson udał się do Paryża i studiował malarstwo współczesnych „rewolucjonistów” sztuki. W latach 1890-1904 powstały jego bodaj najpopularniejsze obrazy, niebieskie nokturny Sztokholmu, dzięki którym malarz został nazwany przez krytyków „niebieskim malarzem” (czasem nawet malarzem miast – “den blå stadens målare”). Ekspresyjna linia wody i dźwięczne, intensywnie pomarańczowe światła latarni oraz kontrastowe bliki świetlne na tafli często przywołują twórczość van Gogha czy Cézanne’a, jednak źródła wskazują na bezpośrednie uleganie wpływom Edvarda Muncha. Najlepszym przykładem jest chyba obraz Riddarfjärden (1898), pokazujący nocny Sztokholm z perspektywy dzielnicy Södermalm, w której mieszkał artysta. Szwedzki malarz jest jednak znany również z drugiej fazy swojej twórczości, mianowicie męskich aktów malowanych w duchu witalizmu. Jako starzejący się już mężczyzna, Jansson często odwiedzał sztokholmskie sauny dla zdrowia. Tam oglądał piękne, pełne sił, nagie męskie ciała, które z upodobaniem odtwarzał na swoich płótnach do końca swoich dni. Pozował mu również jego przyjaciel, Knut Nyman, z którym mieszkał do 1912 roku. Ze względu na kary za homoseksualizm, brat Jonssona spalił całą korespondencję artysty, aby zatuszować jego ewentualny związek z młodszym modelem. Homoseksualizm Janssona jest zatem tylko spekulacją współczesnych historyków sztuki.
Wszyscy znamy Augusta Strindberga – dramaturga, być może niektórym znany jest również August Strindberg – fotograf, ale czy wiecie, że szwedzki pisarz był również malarzem? Ten uzdolniony w wielu kierunkach artysta malował naprawdę nieźle, choć malarstwo było tylko marginalnym zajęciem, wykonywanym w ramach hobby. Strindberg obracał się jednak w środowisku artystycznym i przyjaźnił z wieloma artystami, np. Larssonem, Munchem, Gauguinem, w Paryżu poznał nawet Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Ślewińskiego. W jego twórczości zauważalne są dwa dłuższe momenty aktywności malarskiej, związane z brakiem weny na pisanie – w latach 70. oraz latach 90. XIX wieku (tzw. “kryzys Inferno”, z którego obrazy są zauważalnie ciemniejsze i mroczniejsze, choć podobno malarz polewał je parafiną dla wzmożenia tego efektu). Strindberg wracał do malarstwa również na początku XX wieku. Interesowały go głównie pejzaże, w 1892 malował chętnie archipelag sztokholmski ze swojej chatki na Dalarö. Jako amator nie dbający o salony i akademie, eksperymentował, a często jego kompozycje są dziełem przypadku. Zdarzało się, że polewał farbę bezpośrednio na płótno, malował gestem, na długo przed Jacksonem Pollockiem i rozwojem ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Mistrzami Strindberga byli Turner i Claude Monet, stąd jego patrzenie na świat przypominało wczesny impresjonizm, jednak z o wiele grubszym impastem i szybszym pociągnięciem pędzla. Obraz taki jak Noc zazdrości (szw. Svartjukans natt, 1893) pokazuje, że malarstwo było dla autora również sposobem na wyładowanie negatywnych emocji, zmaganie się z problemami natury psychologicznej, brakiem weny na pisanie. Tutaj sztorm na morzu i wybrana paleta barwna reprezentują stan ducha malarza, pejzaż jest jednak niemal abstrakcyjną plamą farby na płótnie. Podobny efekt ma nieco jaśniejszy i bardziej pozytywny obraz Kraina czarów (szw. Underlandet, 1897), w którym widać największą inspirację francuskim malarstwem.
Noc zazdrości (szw. Svartjukans natt), 1893, Muzeum Strindberga, Sztokholm
Książę (wśród) malarzy, Eugen Napoleon Nicholas Bernadotte, był najmłodszym synem króla Szwecji Oskara II, ale nigdy nie interesowało go przejęcie tronu. Swoje pieniądze i wpływy wykorzystał do wspierania szwedzkiej sztuki i choć z uwagi na królewskie pochodzenie nigdy oficjalnie nie został członkiem „Opponenterna”, czyli grupy młodych malarzy buntujących się zasadom akademickim, pomagał kolegom po fachu, kupując ich obrazy lub posyłając pieniądze. Był więc czołowym mecenasem nowej sztuki i ważnym kolekcjonerem przełomu wieków, ale też świetnym malarzem. Książę Eugeniusz interesował się głównie malarstwem nastrojowym i pejzażami, które malował podczas swoich wakacyjnych wyjazdów na Tyresö pod Sztokholmem, był też przez krótki czas związany z kolonią malarską w Varberg. Do jego ulubionych tematów należą chmury, zjawiska atmosferyczne, malowanie natury o różnych porach dnia to ulubione motywy tego malarza. Początkowo ujmował niebo na sposób realistyczny, potem jednak stopniowo przechodził w stronę symbolizmu, czego dobrym wyrazem mogą być późne kompozycje nacechowane mistycyzmem, takie jak Święty Gaj (szw. Det Helida Lunden, 1912), obraz ołtarzowy dla kościoła w Kirunie. Z kolei najlepszym chyba przykładem symbolizmu w twórczości Eugena jest obraz Las (szw. Skogen), który interpretowano na różne sposoby, nawet łącząc go z twórczością Pieta Mondriana. W Waldemarsudde, prywatnej rezydencji na Djurgården, w której obecnie znajduje się muzeum, prezentowane są zarówno dzieła pędzla księcia, ale też piękne wnętrza z epoki oraz zaprojektowane przez Eugeniusza donice, które produkowane są do dziś. Jest to też zbiór szwedzkiego malarstwa końca XIX i pierwszych dekad XX wieku.
Las (szw. Skogen), 1892, Konstmuseum, Göteborg
Spokojna woda (szw. Det stilla vattnet), 1901, Waldemarsudde, Sztokholm
Ernst Josephson (1851-1906)
W Waldemarsudde znajduje się najsłynniejszy obraz Ernsta Josephsona – Wodnik (szw. Näcken, 1882). Płótno to wzbudziło duże kontrowersje w kraju i uznawane jest za jeden z pierwszych przykładów symbolizmu w sztuce szwedzkiej. Ernst Josephson był wiodącym „oponentem” i założycielem Konstnärsförbundet, związku artystów sprzeciwiających się Akademii. W latach 80. młode pokolenie szwedzkich malarzy wyjechało do Paryża by uczyć się od najlepszych – poprzez obserwacje impresjonistów, realistów i symbolistów odrzucić skostniałe zasady akademizmu i malarstwo historyczne, tradycyjne. Młodzi skłaniali się bardziej ku fantazyjności, czerpaniu z własnej wyobraźni lub bogactwa folkloru, a także chcieli malować z natury i przedstawiać rzeczywistość poprzez nastrój, emocje, kolory. „Wodnik” jest przykładem na zainteresowanie folklorem szwedzkim, przedstawia bowiem postać młodego, nagiego chłopca, który grą na skrzypach wodził ludzi na pokuszenie i zgubę. Do tej postaci nawiązała nawet Astrid Lindgren, bowiem w „Dzieciach z Bullerbyn” Olle straszy pozostałych, pod osłoną nocy przyjmując pozę Wodnika nad strumieniem i naśladując ruchy gry na instrumencie. Obraz Josephsona wydawał się jednak jak na lata 80. zbyt odważny, szczególnie z racji na nagość i erotyzm chłopca. Książę Eugeniusz zakupił jedną z wersji obrazu, ale skandal zaszkodził pozycji malarza, który postanowił na dobre opuścić Szwecję. Jego malarstwo jest bardzo dźwięczne, uproszczone, inspirowane wielkimi kolorystami: Tycjanem, Velasquezem, Rembrandtem.
Książę Eugeniusz był kolekcjonerem, malarzem, ale również modelem. Pojawia się na najsłynniejszym obrazie pędzla Richarda Bergh, czyli Skandynawskim letnim wieczorze (szw. Nordisk sommarkväll, 1899). Na tym dużym płótnie widzimy księcia swobodnie opartego o balustradę posiadłości Ekholmsnäs na Lidingö pod Sztokholmem. W towarzystwie śpiewaczki Karin Pyk spokojnie chłonie nastrój letniego wieczoru i widok na jezioro. Podobno Bergh nigdy nie namalował tej sceny z natury, bo śpiewaczkę sportretował w Asyżu, a pierwotnie na miejscu księcia stał Per Hallström, pisarz i przyjaciel malarza. Obraz wszedł jednak do kanonu szwedzkiego stämmningsmåleri, czyli malarstwa nastrojowego. Bergh natomiast był mocno związany z grupą Opponenterna, wraz z Josephsonem tworzył Konstnärsförbundet. W latach 1893-1896 należał również, wraz z Nilsem Kreugerem i Karlem Nordströmem, do kolonii artystycznej w Varberg niedaleko Göteborga. Malarze ci tworzyli obrazy na wzór gauguinowskiego syntetyzmu, niektóre obrazy przypominają nawet neoimpresjonizm, tyle że bardziej ożywiony kolorystycznie. W tym Bergh tworzył obrazy baśniowe, dźwięcznie kolorystyczne i nastrojowe wizje (Wizja, motyw z Visby, 1894), a później również kompozycje nawiązujące do średniowiecza (Rycerz i panna, 1897). W jego twórczości widoczne są również echa symbolizmu. Warto podkreślić, że w latach 1915–1919 piastował stanowisko dyrektora Nationalmuseum w Sztokholmie, co miało również wpływ na przebieg wydarzeń związanych z powieszeniem Midvinterblot Carla Larssona w hallu muzeum.
Rycerz i panna (szw. Riddaren och jungfrun), 1897, Thielska Galleriet, Sztokholm
Skandynawski letni wieczór (szw. Nordisk sommarkväll), 1889-1900, Konstmuseum, Göteborg
8. Anders Zorn (1860 – 1920)
Jeśli Carl Larsson jest najpopularniejszym malarzem szwedzkim w Szwecji, to Zorn prawdopodobnie jest najbardziej znanym za granicą. Tak przynajmniej było do lat 80. XX wieku, czyli pierwszych międzynarodowych wystaw skandynawskiego malarstwa, które rozpowszechniły mniej znane nazwiska w Stanach i większych ośrodkach sztuki w Europie. Do tego czasu rozpoznawalna była jednak dość szeroko twórczość Andersa Zorna, którego portrety można oglądać w galeriach amerykańskich, jak również dużych muzeach paryskich. Międzynarodową sławę przyniosła Zornowi podróż do USA i portrety malowane dla prezydentów i ważnych polityków. Portretował także szwedzką rodzinę królewską, malarzy, śpiewaczki operowe i innych celebrytów. Znany jest również z grafik, których kompozycje powielał również w malarstwie, oraz fotografii (dzięki nim możemy chociażby dowieść obecności Zorna w Krakowie). Poza impresjonistycznie malowanymi portretami, malarska twórczość Zorna składa się również na sceny życia rodzinnego (np. kąpiel jego żony i dzieci w jeziorze) oraz scenki rodzajowe szwedzkiej wsi. Paradoksalnie najbardziej rozpoznawalnym w Szwecji obrazem Zorna nie jest portret, ale scena Midsommar, święta związanego z przesileniem letnim. Taniec na Midsommar (szw. Midsommarsdans, 1897), przedstawia szwedzkich chłopów tańczących polkę w długi letni wieczór, w tle majaczą tradycyjne drewniane chaty i majstången, zdobiony zielonymi gałązkami i wieńcami kwiatów pal, wokół którego do dzisiaj tańczy się w noc przesilenia letniego. Pejzaż przedstawiony na tym płótnie wiążę się z regionem Dalarna, w którym malarz zbudował sobie bogatą rezydencję inspirowaną chatami ludowymi. Dom artysty w Mora można zwiedzać do dzisiaj, znajduje się tam muzeum Zorna i kolekcja tak obrazów, jak i pamiątek po malarzu.
Portret Williama Tafta, prezydenta USA, 1911
Taniec na Midsommar (szw. Midsommarsdans), 1897, Nationalmuseum, Sztokholm
John Bauer (1882-1918)
O Johnie Bauerze napisałam kiedyś dłuższy artykuł, ale zasługuje on na miejsce w pierwszej 10 szwedzkich malarzy, szczególnie, że jego małych formatów ilustracje zrobiły na mnie wielkie wrażenie w muzeum w Jönköping. Norwegia ma Kittelsena, a Szwecja Bauera – obaj ilustrowali rodzimy folklor według własnych wyobrażeń. Podczas gdy trolle i wodniki Kittelsena są bardziej niż przerażające, Bauer maluje je często jako nieporadne, trochę głupiutkie stworzenia o dobrych sercach. W jego twórczości często pojawiają się również piękne blondwłose księżniczki oraz szwedzkie zwierzęta, takie jak dorodne łosie. Poza opowieściami o trollach i krasnoludkach (Bland tomtar och troll to jego najpopularniejsza publikacja), ilustrował również nordycką mitologię i jest autorem bardzo interesującej interpretacji skandynawskich bogów, takich jak Idun czy Loki. Bauer, choć kojarzy się głównie z ilustracjami do książek dla dzieci, działał również prężnie jako karykaturzysta i współpracował z ówczesną prasą. W muzeum w Jönköping prezentowane są również jego szkice i akwarele z natury, często przypominające szczegółowe rysunki botaników, z uwzględnieniem każdego listka i pojedynczego płatka malowanej rośliny. Żyjący wśród baśniowych stworów swojej wyobraźni, prywatnie był mało pragmatyczny i nowoczesny, za co przypłacił życiem. Młody artysta z żoną i synkiem zginął bowiem w wodach wielkiego jeziora Vättern, bo zamiast nowoczesnym pociągiem wolał podróżować tradycyjnym statkiem.
Tuvstarr, 1913
Loki i Idun, 1911
10. Elsa Beskow (1874-1953)
Jedyna kobieta w zestawieniu, ale unieśmiertelniona dzięki swoim ilustracjom, znanym dzieciom na całym świecie. Nawet starsze pokolenia Polaków miały szansę czytać bajki z jej obrazkami lub pracami mocno nawiązującymi do twórczości tej szwedzkiej ilustratorki. Elsa Beskow nazywana jest „skandynawską Beatrix Potter” i uznaje się ją za wiodącą emancypantkę wśród artystek. Była bowiem matką szóstki dzieci, ale obowiązki macierzyńskie łączyła z pracą na tyle imponująco, że złośliwsi mówili o niej, że jej nowe książki i dzieci przychodziły na świat w równych, rocznych odstępach – raz książka, raz dziecko. Ale to właśnie macierzyństwu i przebywaniu wśród dzieci Beskow zawdzięcza swoją bogatą wyobraźnię i wrażliwość na małego czytelnika, celnie odgadując pragnienia i potrzeby najmłodszych. Karierę rozpoczęła od współpracy z czasopismem „Julltomten”, ale potem głównie publikowała własne teksty ilustrowane rysunkami. Zgodnie z duchem czasu i postulatami głoszonymi przez jej rodaczkę, Ellen Key, chciała swoimi pracami bawić i uczyć dzieci. Wykonywała też ilustracje do elementarzy i zbiorów piosenek używanych przez dzieci w szkole. Te pierwsze były bardzo popularne i wielu artystów proponowało swoje abecadła z ilustracją dla każdej literki. Spośród wielu narracji znanych szwedzkim dzieciom, międzynarodową sławę przyniosły autorce ilustracje, w których dzieci „przebierają się” za owoce i kwiaty, a akcja opowieści rozgrywa się na łące lub w lesie, wśród zwierząt i roślin (np. Blomsterfesten i täppan, 1914). Ostatnio gadżety z reprodukcjami jej prac odnajdują mnie przy każdej wizycie w Szwecji – na lotniskach, w sklepach z pamiątkami, w księgarniach. Tym samym zamyka się klamra artystów szwedzkich znanych z kolorowych reprodukcji…
Zapraszamy na Dzień Islandzki, coroczną imprezę dotąd organizowaną przez Studencki Klub Islandzki UW, podczas której promowaliśmy kulturę Islandii przy okazji 17 czerwca, narodowego święta islandzkiego.
Kiedy? 15 czerwca
Gdzie? Klubokawiarnia Kicia Kocia (Al. Stanów Zjednoczonych 68, Warszawa)
Wstęp? Bezpłatny
W tym roku Utulę THULE wraz z zaproszonymi gośćmi – m. in. Martyną Zastrożną (W międzyczasie na Islandii, O północy), Bartkiem Wilkiem z muzykaislandzka.pl i oraz Mariuszem Wolskim (My Life Challenge) zabiorą Was w podróż na Wyspę sprzed lat, tzn. Islandię sprzed wielkiego zainteresowania ze strony turystów.
Oto wstępny program wydarzenia:
Wydarzenie jest także okazją do integracji wszystkich miłośników Islandii oraz poznania Wyspy z innej strony.
Wstęp bezpłatny!
Więcej szczegółów oraz bieżących informacji znajdziecie tutaj.
Kto interesuje się Islandią od lat, pewnie swoją wiedzę opiera na treściach znalezionych w Internecie. Już od dawna można w sieci znaleźć także blogi i strony w języku polskim. Niektóre znamy bardzo dobrze, inne zniknęły w odmętach internetu i gąszczu lajków.
Dlatego postanowiłam przypomnieć kilka stron, do których być może nie mieliście okazji jeszcze dotrzeć. W czasach doskonałego pozycjonowania treści w przeglądarkach kończymy zawsze na tych samych stronach, tymczasem jest jeszcze w sieci kilka perełek, których autorzy nie wzięli sobie promocji własnych treści aż tak na poważnie 😉
Największym zainteresowaniem wśród polskich czytelników cieszą się strony prowadzone przez Polaków mieszkających na Islandii. Z oczywistych względów od nich możemy dowiedzieć się najwięcej o życiu na Wyspie, jak chociażby z Icestory, którego pewnie nikomu nie trzeba przedstawiać. Często blogi polonijne przyjmują jednak charakter bardzo subiektywnych relacji z prywatnych perypetii piszących., jak w przypadku Pani Dorci. Szczególną kategorię stanowią tu blogi parentingowe, jak np. Nasz Mały Świat, na których znajdziecie sporo informacji dotyczących podróżowania z dziećmi czy wychowywania milusińskich na emigracji.
Moim ulubionym blogiem islandzkim z tej puli jest bez wątpienia Polka na Islandii, blog prowadzony przez Olgę Knasiak. Olga rozpoczęła prowadzenie bloga w 2014 roku, ale na Islandii pojawiła się o wiele wcześniej. Jak pisze w jednym z pierwszych postów, prawdziwa islandzka przygoda rozpoczęła się wraz z przyjściem na świat synka Vincenta, który to jest głównym bohaterem strony, fanpage’a oraz konta na Instagramie. Mimo charyzmatycznej osobowości kilkulatka, blog traktuje nie tylko o wychowywaniu dziecka na Islandii (choć znaleźć tu można poradnik dla kobiet w ciąży czy informacje o islandzkich przedszkolach), ale też bardziej ogólne informacje o Wyspie. To właśnie to czyni stronę ciekawą również dla osób przyjeżdżających na Islandię czysto turystycznie: można poczytać choćby o mandatach czy potrzebnych dokumentach.
Swoją obecność na Islandii można też przekuć na blog kulinarny. Takim jest właśnie stosunkowo niedawno otwarta strona Agi, która od kilku już lat zamieszkuje Akureyri. Vikingaland to innymi słowami “Islandia na talerzu” i znaleźć tu możecie wiele smacznych przepisów, jak i postów dotyczących islandzkiej kultury kulinarnej.
Z jej prywatnego Instagrama oraz Facebooka można dowiedzieć się, ile czasu Aga spędza w kuchni i jak bardzo lubi gotować, nie tylko ciasta, ale też zdrowe posiłki. Wiele z tych inspiracji z pewnością będziecie mogli odnaleźć na jej blogu, podobnie jak dzięki jej postom poznacie niecodzienne tradycje żywieniowe Islandczyków. Blog ten polecam szczególnie tym, którzy myślą, że kuchnia islandzka to tylko rekin i baran 😉
Coraz większą popularnością cieszą się jednak także strony prowadzone przez miłośników Islandii, którzy Wyspę znają tylko z wyjazdów. Ta zewnętrzna perspektywa jest jednak niemniej ciekawa, bo pozwala zachować ten zachwyt, którego często nie znajdziemy już na stronach prowadzonych przez emigrantów z wieloletnim stażem.
Znacie już bardzo dobrze Utulę Thule, ale polecam Wam również stronę Martyny, która publikuje również pod nazwą W międzyczasie na Islandii na Facebooku. Na jej fanpage’u znajdziecie przede wszystkim dużo odnośników do innych stron oraz ciekawych artykułów i znalezisk poświęconych Islandii, natomiast blog O północy poświęcony jest również innym miejscom na Północy. Znajdziecie tu galerię zdjęć w wyjazdów Martyny, oraz teksty o różnorodnej tematyce. Choć Martyna dopiero zaczyna, warto się tą stroną zainteresować! Myślę, że jednak najbliższa jej sercu jest wciąż Islandia, bo to właśnie jej poświęciła jak dotąd wiele tekstów, w tym loppapeysom oraz językowi islandzkiemu.
Jeszcze à propos blogów fotograficznych, bo te również cieszą się zainteresowaniem internautów, szczególnie z uwagi na piękno islandzkich krajobrazów. Choć kwadratowe widoczki Islandii znaleźć można na tysiącach podobnych kont na Instagramie, bardzo lubię strony, które udostępniają autorskie zdjęcia w ramach ilustracji relacji z podróży czy wpisu informacyjnego. Tak jest w przypadku zdjęć i tekstów Ewy Biernackiej dla Na Ogrodowej, w których autorka dzieli się swoją wiedzą na temat islandzkiej flory. W jej tekstach możecie poczytać o łubinach czy islandzkich ogrodach botanicznych.
Z kolei na stronie Markowe zwierzęta znajdziecie posty poświęcone islandzkim zwierzętom, głównie ptakom. Znajdziecie tu relacje z podglądania ostrygojadów, rybitw, maskonurów czy alk, ale też fotorelacje z wycieczek w interior i zdjęcia fok oraz wielorybów. Marek pracuje na Islandii i jak sam pisze na swojej stronie, jego ulubionym sposobem na spędzanie wolnego czasu jest fotografowanie. Na blogu znajdziecie także subiektywne spostrzeżenia dotyczące Wyspy oraz krótkie filmiki przedstawiające okoliczności pracy autora.
Kolejnym sposobem na “ugryzienie” Islandii jest stworzenie strony poświęconej islandzkim sagom. Wspaniały portal zawierający autorskie tłumaczenia sag założył już Jacek Godek (e-sagi.pl), a różne perypetie związane z manuskryptami staroislandzkimi możecie śledzić również na Galdrabók, której autor Bartłomiej
postawił sobie za cel przełożenie na język polski Ksiąg Galdarbók czyli Grimuarów Islandzkich.
Podobne marzenia miała również Patrycja, autorka bloga Lisia Kita. Możecie na nim znaleźć próbki tłumaczeń sag i fragmentów mitów, ale przede wszystkim bardzo ciekawe interpretacje mitologii nordyckiej. Autorka jest z wykształcenia psycholożką, dlatego skupia się na psychoanalizie bohaterów baśni i sag, a swoją wiedzą dzieli się również poza sferą internetu: na spotkaniach organizowanych w ramach Wieczorów z mitologią nordycką oraz O kulturze psychoanalitycznie. Polecam Waszej uwadze szczególnie nadchodzące wydarzenia, szczególnie spotkanie poświęcone Pieśni o Harbardzie.
Jest jeszcze kilka blogów, które przedstawiają Islandię z nietypowej strony. To na przykład witryna niedawno jeszcze bardzo prężnie działającego Studenckiego Klubu Islandzkiego, ale też liczne strony na Facebooku, jak Piłkarska Islandia. Nie licząc znanych bardzo dobrze portali takich jak muzykaislandzka.pl czy Stacja Islandia, oraz serwisu informacyjnego dla Polonii: Iceland News Polska, w internecie aż roi się od polskojęzycznych stron firm oferujących wycieczki, pośrednictwo pracy na Islandii czy inne produkty z nią związane. Warto jednak pogrzebać w sieci i poklikać się do 6-10 strony wyszukiwań, aby znaleźć Islandię z innego punktu widzenia. Miłego tulenia!
Szwedzkie media donoszą, że minister sprawiedliwości Morgan Johansson wniósł do Riksdagu propozycję zakazania run. Jego zdaniem staronordycki alfabet został zawłaszczony przez środowiska neonazistowskie i nie powinien pojawiać się w przestrzeni publicznej. Propozycji sprzeciwiają się jednak wyznawcy Ásatrú oraz fani epoki wikingów.
Z tym, że alfabet runiczny przywodzi najróżniejsze skojarzenia, spotkałam się już dawno, wnikając w problem w trakcie przygotowań do spotkania dla Studenckiego Klubu Islandzkiego. Wówczas podkreślałam już, że magiczne funkcje run, o czym możemy poczytać w internecie, to tylko bardzo uproszczone zrozumienie użycia futharku przez przodków Skandynawów. Ale to właśnie ich egzotyczny wygląd został wykorzystany przez kolegów po fachu Wróżbity Macieja, a ich germańskie korzenie zawłaszczyli sobie zwolennicy Hitlera. Współcześnie runy znajdziemy również w sklepach z pamiątkami oraz na okładkach płyt zespołów heavy-metalowych. To być może właśnie te ostatnie wpłynęły na popularność tych znaków w dzisiejszych czasach.
Runy znaleźć można także w Warszawie. Ten napis często mijam w drodze rowerem do pracy, natomiast kto bywa czasem w Hybrydach zauważył pewnie tamtejszy wystrój. Choć wątpię, że pomysłodawcy tego ostatniego mają wiele wspólnego ze Skandynawią (tamtejsze runy nie układają się w żaden tekst), autor zilustrowanego graffiti musiał tę treść skądś przepisać. Chcecie ją odczytać? Nic prostszego!
Futhark
Ale najpierw: czym właściwie jest fuþark? To odmiana alfabetu runicznego znana w Skandynawii w co najmniej dwóch wersjach: starszym i młodszym futharku. Wbrew popularnej opinii runy nie były używane jedynie w Skandynawii, bowiem jedna z odmian futharku – fuþork – znany był chociażby na Wyspach Brytyjskich. Runy używane były również przez niektóre plemiona tureckie oraz Madziarów, a wywodzą się najprawdopodobniej z alfabetu fenickiego, choć niektórzy badacze zwracają uwagę na to, że podobne znaki istniały wcześniej również w Azji*.
W Skandynawii najpopularniejszy był właśnie futhark, szczególnie futhark starszy. Inskrypcje pisane tym alfabetem znaleźć można na kamieniach runicznych w południowej Szwecji i Danii. Wiele zapisów znaleziono również w Norwegii i na Islandii. Kształt liter wynika przede wszystkim ze sposobu ich rycia w kamieniu lub drewnie. Na starszy futhark składa się 24 znaków-liter:
Źródło: pl.depositphotos.com
Spróbujmy więc porównać powyższe znaki z tymi zapisanymi na jednym z warszawskich budynków: toten-fur-wotan. Przekładając to na niemiecki dostaniemy Töten für Wotan, gdzie Wotan to jedno z wielu imion Odyna. Śmierć dla Odyna? Ofiara dla Odyna? Wystarczy wygooglować i otrzymujemy w wynikach album zespołu Wolfnacht, który – jak wynika z dalszych poszukiwań – sympatyzuje z neonazizmem. Chciałabym wiedzieć czy autor warszawskiego graffiti zdaje sobie z tego sprawę. Mam jednak nadzieję, że po prostu zafascynował się muzyką niemieckiego zespołu heavy-metalowego, ale nie znał jej przesłania.
Tu jednak dochodzimy do głównego problemu. Przypadkowy zapis runiczny znaleziony w przestrzeni miejskiej okazuje się pochwałą od dawna zakazanych ideologii. Niezależnie od intencji autora utrwalona została konotacja run z faszyzmem. Być może właśnie to miał na myśli szwedzki polityk, proponując zakazanie alfabetu. Cóż jednak można tym osiągnąć? Czy runy podzielą los swastyki, niegdyś symbolu religijnego, dziś kojarzonego niemal wyłącznie z Hitlerem?
Znaczenie run
Mam nadzieję, że nie. Pracują nad tym skandynawiści, miłośnicy kultury staronordyckiej i wyznawcy Ásatrú, czyli bogów nordyckich. Ci ostatni bronią run właśnie jako symboli religijnych, nie nazistowskich. Zgodnie z mitologią skandynawską, runy były właśnie darem bogów, podarowane przez samego Odyna (Wodana, Wotana), który posiadł magiczną wiedzę o runach dzięki zawiśnięciu na Yggdrasill (nordyckie axis mundi, Drzewo Życia) oraz poświęceniu jednego oka w zamian za możliwość napicia się ze studni wiedzy, strzeżonej przez olbrzyma Mimira. Od tego czasu Odyn uznawany był za najmądrzejszego z bogów, który podzielił się częścią swej wiedzy z ludźmi.
Na czym polega magiczność run? Jeśli zerkniemy na futhark, pod znakami znajdziemy nie tylko łacińskie odpowiedniki tych liter, ale również ich nazwy. Każda runa niesie ze sobą symboliczną, magiczną wartość. Zapisanie ich w odpowiedni sposób mogło przynosić więc pomyślność, ale też nieszczęście. Runy ryto w różnych miejscach, również w przedmiotach, czyniąc z nich talizmany albo źródło czyjejś zguby. Jak twierdzą badacze, inskrypcje często barwiono krwią**, aby wyryte zaklęcie spełniło się. Zdarzało się, że runy ryto jedna na drugiej, aby wzmocnić ich znaczenie, stąd tzw. bindruny, czyli runy podwójne, znane mam bardzo dobrze choćby z symbolu Bluetootha.
Z uwagi na symboliczną wartość run, stały się one często używane we współczesnej ezoteryce oraz wróżbiarstwie. Badacze podkreślają jednak, że magiczna funkcja run była tylko marginalnym użyciem tych znaków. Alfabet runiczny był podstawą zapisu informacji każdego rodzaju, również tych najbardziej trywialnych, a nawet romantycznych (jak słynne “smsy” z wyznaniem miłości oraz “telegrafy” od żony oczekującej rychłego powrotu męża z tawerny). Te znajduje się na terenie Skandynawii i stanowią one przedmiot zainteresowań badaczy, podobnie jak wspomniane już kamienie runiczne, których treść skupiała się najczęściej na upamiętnieniu jakiegoś wikinga lub ważnego wydarzenia. Zaklęcia i klątwy zapisane runami stanowią więc tylko niewielką część kilkuset znanych nam obecnie inskrypcji runicznych.
Czy można więc zakazać run? Korzystał z nich Tolkien, a przede wszystkim są bardzo ważnym elementem jednoczącym Skandynawów i identyfikującym kulturę wikingów. Choć wyparty przez alfabet łaciński, stanowi ważną część rozwoju języków skandynawskich i kolebkę nordyckiej literatury. Jeśli potraktujemy runy jako litery, a więc znaki służące do zapisu i pozwalające na pisanie długich tekstów, nie będziemy kojarzyć ich wyłącznie z symboliką nazistowską. Tak jak nie kojarzymy w ten sposób alfabetu łacińskiego, którym spisana była przecież Mein Kampf…
* Paulina Horbowicz, Gert Kreutzer, Witold Maciejewski, Dominika Skrzypek: Runy. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2011
** Współcześnie inskrypcje na kamieniach runicznych zostały pociągnięte czerwoną farbą, głównie dla łatwiejszego ich odczytania.
