Analysis of Dagur Kári’s “Nói the Albino”

Dagur Kári’s first full lenght film, and at the same time his directorial breakthrough, Nói the Albino (2003) is often regarded as a big internationall success of Icelandic cinema at the beginning of the 21st century (Nordfjörd, 2010:7). Listed as one of the best Icelandic movies ever (Lutton 2016) it both creates and reflects common idea of Icelandic landscape and its inhabitants, being a good example of ‘Icelandicness’. Yet the story of a teen weirdo dreaming of breaking free from the claustrophobic place of his birth can be seen as universal and appreciated by foreigh audiencies unfamiliar with the typical Icelandic conditions of living.

A 17-year-old Nói (Tómas Lemarquis) lives with his grandmother (Anna Friðriksdóttir) and is sometimes visited by his father (Þröstur Leó Gunnarsson). As an exeptionally recalcitrant student, Tómas hardly ever appears in the school, prefering to spend time with his older friend, owner of a local bookstore (Hjalti Rögnvaldsson) or to hide away in a basement den in his house. His melancholic and relatively meaningless life is interrupted by the fact of meeting Íris (Elín Hansdóttir), a girl working in a gas station. The protagonists live in a remote village somewhere in the West Fjords of Iceland, having their everyday routines and occupations, but seemingly fullfiled with melancholic and hopelessness. Nói and Íris decide to run away to Hawaii, but when Nói steals a car and asks his girlfriend to join him, she refuses. The main character becomes arrested for the theft and, when having returned to his house, he goes to his den. There he experiences an avalanche, that kills all the other characters. In the final scene Nói goes to the ruins of the house, takes his View-Master and watches a photo of an exotic beach with palms, a symbol of his unfullfilled dream.

I chose the culminating scene of the avalanche, because it appears as the most relevant one and a turning point of the story. Luckilly, the scene was described as “key” by Björn Nordfjörd (2010:71) and it was also analised in details in his book Dagur Kári’s “Nói the Albino” (2010:96-98). Despite his meticulous examination of the scene, with special focus on editing and camerawork, I decided to extend the analysis to other stylistic devices and my own interpretation of the passage. Yet, I wanted to take advantage of cinematic terminology used by Nordfjörd.

The sequence starts with a view on Nói’s house, with a stately mountain in the background. The simple building of corrugated metal with cement underpinning, typical for Icelandic architecture, is shown „from a low and slightly unbalance angle” (Nordfjörd 2010:96) in a worm’s eye view, making the Bolafjall mountaing bigger than it really is. The winter mise-en-scène is filled up with cold colour pallete (a blue hue that appears in every other outdoor scene, giving a feeling of eternal freeze and twilight of Icelandic winters); probably created by a blue filter. The sound, similar to an engine wirring, is presumably non-diegetic, but can be also made by Kiddi’s car who drove his son back to the house.

Next scene presents Nói opening the hatch and going down to his basement den. It is a medium shot, with natural, but yet blue-like light inside the house. The sound consists of opening and closing the hatch, with a background subtle wailing that continues to the next shot and stops immidiately in 1:16:56. Another medium shot shows Nói sitting in a badly-lit basement filled with simple objects: a bed, a wooden shelf with small objects, a fan. The protagonist lights up a cigarette, making additional sound and lightning. His neutral costume, a pale-blue T-shirt and light jeans, fits the ‘cold’ millieu of the scene and the rest of the movie.

While Nói is smoking his cigarette, a cut takes us to a blue-lit living room, where the grandmother is working on her jigsaw. The sound of putting the elements together is interwoven with silent shaking and the quick cut takes us to Kiddi’s dining room, also cool-lit by a window with a view on the mountain. Kiddi stops eating and starts listening to the increasing sound of shaking. Then we get back to the grandmother, who – shown in a medium close-up – raises her head and listens to the sound. The sound continues and another cut shows Þórarinn (Þorsteinn Gunnarsson), the headmaster of Nói’s school, who is being interupted by the sound while playing with a Rubic’s cube. Another medium long shot shows Íris reading a newspaper and facing to an invisible target, presumably a window. Next cut takes us back to Nói’s den and shows him sitting on the bed and listening to the sound in surprise. In the same medium shot, the basement starts shaking and things are falling down from the shelves.

After that comes complete darkness, which lasts for 22 seconds, accompanied with ‘dead silence’ (Nordfjörd 2010:99) that changes into a slight buzz. Then the darkenss and silence are both cut off by a lighter in Nói’s hands. The only light of the fire reveals the protagonist in a medium shot. As Nordfjörd notices, next scenes seem to be a single one, but they are divided by „the cuts hidden” (2010:97). We see as following: a close-up of Nói’s face heading to the hatch; a medium shot with him presented from the back, trying to push the hatch; a medium close-up in which Nói is knocking the hatch and then returning to his bed; plying with the lighter, the only source of light in those scenes Nói is shown in an extreme close-up, the focus of the camera is on the lighter and his blurred face in the background; next cut shows him „in a close-up from an extremely low angle” (Nordfjörd 2010:97), shouting „Hallo” thrice; last shot shows his face again in extreme close-up with the camera frist focusing on his forehead and then blurring the view (the light of the lighter pulses, giving warmth to the scene, then the screen goes black again).

In the darkness, a slight sound of scratching can be heard, dogs starts barking and we hear the sound of opening the hatch. Camera shows a rescure worker from the worm’s perpective and, with a quick cut, a figure of Nói lying on the bed, shown from another angle than the rescuer would probably see him (Nordfjörd 2010:98) and lit partially by the outside light. He rises up and next shot shows the rescuer from Nói’s perpective, who is calling his colleagues and enters the basement. Then we see him helping the protagonist to get out and another shot with two rescuers putting a blanket on Nói panting from the cold. His pale-blue T-shirt contrasts with orange uniforms of the rescue workers, as to emphasise the difference of temperature. The light is dim but yet stray, produced by lamps in the middle of the night. Next medium long shot shows rescuers warming Nói and next one, an overall long one, depicts other rescuers working in the house’s ruins, lit partially by the lamps. The final shot is a vista on the street with barely-lit houses in the night with a fire enging coming from the right corner and some rescuers crossing the street. The sound in both scenes is diegetic, with their voices and engine’s whirr.

In general conclusion, the ‘tour de fource’, so the avalanche itself, is not depicted even once in the movie. However, Nordfjörd gives several examples of foreshadowings of the catastrophe,, such as a local medium’s prophecy about death or scenes of Nói working as a gravedigger (2010:93). While I agree with Nordfjörd that the opening scene with Nói cleaning the doorway completely blocked with snow is a good ‘ouverture’ to the final tragedy, I am sceptical about other prefigurations of it (splashing blood, Kierkegaard’s philosophy). In my opinion the only direct foreshadowings of the avalanche are the repeating views on a mountain and a scene of Nói shoting to its icicles. Still, the sequence of twenty-five shots, kept in bad lightning and diegetic sound, can have a stronger impact on a viewer than showing an actual avalanche destroying the village.

As stated in the first paragraph, Nói the Albino is a very Icelandic movie. Not only it presents the mise-en-scène characteristic for this remote island in the north but also focuses on a natural phenomenon of the region, especially the West Fjords represented by the mounting in a town of Bolungarvik chosen for the scenography. This sparsely populated part of Iceland has experienced many avalanches, of which two that happened in 1995, in Súðavík and Flateyri (Nordfjörd, 2010:71) are still vivid in Icelanders’ collective memory and therefore the local reception of the movie could be different from the international one (idem, 2010:74). As shown in another Icelandic movie, Cold Light by Hilmar Oddsson (2004), avalanches make Icelanders to live in ‘a state of emergency’. Still, the movie can be regarded as ‘Scandinavian’ for, as indicated by Nordfjörd, it features both ‘Nordic melancholia’ and ‘dark Scandinavian sense of humour’ ( 2010:22-23). The motif of humility towards powerful nature, also avalanches, is present in Scandinavian cinema (shown in Ruben Östlund’s Force Majeure, 2014), likewise the stylistic devises typical for ‘Nordic noir’ can place Nói the Albino among good cinematic representations of Scandinavian culture.

References:

Nordfjörd, B. (2010), Dagur Kári’s “Nói the Albino”, Copenhagen, Museum Tusculanum Press
Lutton, S. (2016), “10 great Icelandic films”, BFI, 9 February, http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/10-great-icelandic-films Accessed 26 September 2017

27 października, 201710 maja, 2019

O potędze lawiny

Nói Albinoi

reżyseria: Dagur Kári
rok: 2003
kraj: Islandia, Dania

Nói odsuwa dywanik, otwiera drzwi do piwniczki i wślizguje się do swojej podziemnej kryjówki. Zamykając zasuwę nie wie jeszcze, że w tym momencie żegna się z tym, co zostawił na powierzchni. Kiedy rozkoszuje się papierosem w swoim oszczędnie umeblowanym i słabo oświetlonym królestwie, jego rodzina zajmuje się swoimi sprawami. Babcia układa puzzle, ojciec je obiad. Codzienna melancholia zostaje przerwana przez dziwne dźwięki i nasilające się drżenie budynków. Dyrektor lokalnej szkoły podnosi wzrok znad kostki rubika, a była-niedoszła dziewczyna Nóiego przerywa lekturę gazety. Wszyscy zdają się patrzeć w jednym kierunku, i choć kamera nie podąża za ich spojrzeniami, możemy się domyślić, że wyglądają za okno, z którego roztacza się widok na potężny szczyt Bolafjall. Nói przysłuchuje się dziwnym dźwiękom ze swojej kryjówki, nagle pokój zaczyna się trząść, a rzeczy spadać z półek. Ciemność. Po około 20 sekundach całkowitej ciszy znów widzimy głównego bohatera, który zaczyna próbować otworzyć wieko i wydostać się z piwnicy. Siłowanie się z drzwiczkami i wołanie o pomoc kończy się pełną rezygnacji zabawą zapalniczką. Po dłuższym czasie do piwnicy dociera ratownik, który pomaga Nóiemu wydostać się na powierzchnię. Dopiero w tym momencie widz dowiaduje się, co się stało: lawina zdemolowała dom oraz pół rodzinnej wioski Nóiego. A wraz z budynkami zabrała też jego najbliższych.

Filmu „Noi albinoi” z 2003 roku nie trzeba nikomu przedstawiać. Jako jedna z pierwszych islandzkich produkcji szeroko dystrybuowana w Polsce, stała się obowiązkową pozycją dla wszystkich islandofilii, ale też (co potwierdza kasus samej autorki tekstu) dla wielu była istotnym elementem wyimaginowanego obrazu Wyspy, której się jeszcze nie odwiedziło. Debiut Dagura Káriego był wielokrotnie nagradzany na zagranicznych festiwalach i konkursach, głównie z uwagi na estetykę Nordic Noir i melancholijną postać tytułowego bohatera. W samej Islandii film przyciągnął do kin 20 000 widzów, ale możliwe, że lokalnie był on odczytany zupełnie inaczej niż przez zagraniczną publiczność. Każdy z nas pamięta scenę, w której Nói wylewa cały gar krwi na swoją rodzinę, pamiętamy też niebieski filtr i przeszywający nas chłód na widok wiecznie zaśnieżonych ulic małego miasteczka gdzieś na północy Islandii. Ale pewnie zdziwiła nas lawina, która ni stąd, ni zowąd niszczy wszystko w kulminacyjnej scenie. Dla polskiego widza mogło być to odczytane jako nieoczekiwany zwrot akcji, intrygujący element scenariusza, potwierdzający „dziwność” dalekiej północy. Jednak w Islandii, a szczególnie w niektórych jej partiach, scena ta była odczytana zupełnie inaczej, a widzowie z pewnością uronili na jej widok niejedną łzę.

Scenariusze współczesnych filmów islandzkich często nawiązują do traum i ważnych wydarzeń, które na stałe zapisały się w pamięci zbiorowej Islandczyków lub znacznie wpłynęły na ich życie. Do tych najczęściej wspominanych należą z pewnością: wybuch wulkanu na wyspach Vestmannaeyjar w 1973 roku, będący punktem wyjścia dla losów bohaterów filmu Wulkan (2011) Rúnara Rúnarssona; oraz kryzys ekonomiczny z 2008, którego społeczny kontekst pokazuje obraz Baldvina Zophoníassona Życie na kredycie (2014). I choć wybuchy wulkanów i kryzys na stałe wpisały się w repertuar powszechnej wiedzy na temat strat islandzkich, wydaje się, że na samej Wyspie nie są aż tak bardzo rozpamiętywane. Na pewno nie tak jak lawiny, które w 1995 roku zabrały 34 mieszkańców dwóch miejscowości w Fiordach Zachodnich. Zdaniem dziennikarzy żadna inna współczesna tragedia nie była tak często wspominana w mediach, natomiast badacze zgadzają się co do tego, że przez ostatnich 1100 lat historii Wyspy lawiny spowodowały więcej zniszczeń niż pozostałe katastrofy naturalne.

Nieoczekiwana śmierć kilkudziesięciu obywateli wstrząsnęła wszystkimi mieszkańcami Wyspy, a do dziś żywo wspominana jest przez mieszkańców Fiordów Zachodnich. Tego lata zupełnym przypadkiem znalazłam się w Súðavíku, jednej z dwóch miejscowości dotkniętych tragedią. Nie miałam jeszcze wówczas pojęcia o tym, co się tam stało, ale intrygowała mnie spora pusta przestrzeń pomiędzy domami. Dzięki jednemu z mieszkańców dowiedziałam się o ogromnej masie śniegu, która spadła na miasto 16 stycznia 1995 roku. Lawina zniszczyła kilka budynków mieszkalnych i przygniotła kilkanaście osób, z których 14 zginęło. Ich nazwiska można przeczytać na tablicach postawionych na miejscu budynków, które wraz ze śniegiem spłynęły do morza. Poza memoriałem i kilkoma ławkami nie można obecnie niczego w tym miejscu postawić; ocalałe budynki przeniesiono w bezpieczniejsze miejsce, a zgodnie z prawem islandzkim można w nich mieszkać tylko latem. O tej porze roku można wręcz zapomnieć o czającym się niebezpieczeństwie, bo pięknie położone miasteczko żyje swoim życiem. Nikt jednak nie zapomniał o ofiarach, a wspomnienie tragedii wciąż porusza mieszkańców, o czym świadczyło załamanie głosu mojego przewodnika, kiedy pokazywał mi znane mu nazwiska wyryte na tablicach.

Lawina nawiedziła również miasto Flateyri, położone po drugiej stronie fiordu. W nocy z 26 na 27 października 1995 śnieg przykrył 29 domów i zabił 20 osób. Ograniczony dostęp do miejscowości, a także brak prądu (lawina przygniotła główny generator) znacznie utrudniły prace ratowników nadciągających z Ísafjörður i Reykjavíku. Mimo pomocy wolontariuszy, siły ratunkowe były bardzo ograniczone, a warunki pogodowe utrudniały i spowalniały pracę. Choć władze miały doświadczenie po wcześniejszej lawinie, cała akcja ratunkowa trwała bardzo długo. Stopniowo odkrywano kolejne domy i wykopywano ofiary lub rannych. Możemy się tego dowiedzieć dzięki dokumentowi Einara Gunnlaugssona “66°23 North West, The Day of The Avalanche” (“Norð Vestur, björgunarsaga”, 2010) zrealizowanemu przy okazji 15. rocznicy tragedii. Jedna z ocalonych przyznaje przed kamerą, że długo nie mogła pogodzić się z faktem, że przeżyła na miejscu swojej koleżanki, pozostali pytani również wspominają zmarłych bliskich, których zdjęcia pojawiły się na okładkach najważniejszych gazet w dniu następującym po katastrofie.

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi dziesięć tygodni po ataku lawiny, wśród około 100 mieszkańców miasta zdiagnozowano zaburzenia psychiczne i objawy posttraumatyczne. Informacje o ocalonych i ofiarach były śledzone przez wszystkich Islandczyków, a władze wprowadziły żałobę narodową. Walka o życie mieszkańców obu miasteczek, o których istnieniu lub położeniu często dowiadywano się w innych regionach Islandii po raz pierwszy, była tematem poruszanym w mediach przed kolejne tygodnie. Po latach pracuje się nad tym, aby nie zapomnieć o wydarzeniach z 1995; świadczy o tym choćby realizacja wyżej wspomnianego dokumentu czy słuchowiska radiowego “Flóð”, wystawionego także na deskach islandzkich teatrów. Z kolei wykorzystanie ogólnego motywu lawiny w popkulturze, w tym filmie czy w telewizji, może być ważnym elementem oswajania się z tragedią, która dotknęła niewielką populację nieprzyzwyczajoną do tak gwałtownych i niespodziewanych strat w ludziach.

Nói traci swoich bliskich w lawinie, ale w filmie Káriego nie widzimy katastrofy jako takiej. Można zastanawiać się nad licznymi prefiguracjami nadchodzącej tragedii; badacz kina islandzkiego Björn Nordfjörd wskazuje chociażby na wspomnianą już scenę oblania babci i ojca krwią czy scenę, w której lokalny wróżbita przepowiada Nóiemu śmierć. Mniej dosłownymi, a jednak bardziej poruszającymi oznakami zbliżającej się lawiny mogą być natomiast te sceny, w których Nói odśnieża wejście do domu (na początku filmu), czy strzela w sople wiszące na skale (kiedy zostaje wyrzucony ze szkoły). Często powtarzający się obraz Bolafjall górującej nad miasteczkiem (większość scen kręcono w Bolungarvik w Fiordach Zachodnich) także może być zapowiedzią potęgi natury. I choć nie dostajemy obrazu samej „tour de force”, widzimy jej następstwa: zniszczone domy oraz zdjęcia ofiar w lokalnej telewizji. Reakcja Nóiego na śmierć wszystkich bliskich nie należy do wylewnych; zapewne ze względu na jego introwertyczny charakter nie zamierza modlić się za ich dusze czy ronić łez na ich wspomnienie.

Zupełnie inaczej zachowuje się w tej sytuacji główny bohater filmu Hilmara Oddssona Zimne światło (Kaldaljós, Cold Light, 2004). Grímur (Ingvar Eggert Sigurðsson) wspomina tragedię z dzieciństwa, która wpłynęła na jego wycofanie i niepewności w dorosłym życiu. Motyw lawiny jest tutaj główną osią całej akcji; liczne retrospekcje pokazują okoliczności, w których bohater ocalał przed lawiną miażdżącą jego dom i zabijającą rodziców i rodzeństwo. Sama tragedia jest nie tylko przedstawiona wprost, ale wprowadzona już na początku filmu i zapowiadana w trakcie rozwoju akcji, w scenach takich jak rozlanie mleka na górę namalowaną przez dorosłego Grímura (co pokazuje też, jak trudno bohaterowi pozbyć się trudnych wspomnień). Scenariusz do filmu został oparty na powieści Vigdís Grímsdóttir o tym samym tytule, która została wydana w 1987 roku i dwukrotnie zaadaptowana w sztukach teatralnych. Sama powieść nie może być wiązana z tragediami z 1995, ale to tylko dowód na to, jak obecne są w świadomości Islandczyków wspomnienia związane z lawinami, obecnymi nie tylko w Fiordach Zachodnich, ale też na wschodzie (akcja filmu dzieje się w Fiordach Wschodnich).

Pamięć o zmarłych zabranych przez lawinę, a szczególnie wspomnienie większych tragedii spowodowanych obsunięciem mas śniegu to kolejny dowód na to, że Islandczycy muszą liczyć się z potęgą przyrody, która ich otacza. Nauczka i doświadczenie pozwala na uniknięcie podobnych strat w przyszłości, a także udoskonalenie sposobu zabezpieczenia domów, dróg i zwierząt domowych przed podobnymi wydarzeniami. Choć lawiny śnieżne nie pozwalają o sobie zapomnieć, szczególnie w okresie między grudniem a lutym, kiedy śnieg kumuluje się na szczytach, a u podnóża gór przejeżdża więcej samochodów, sami Islandczycy tym bardziej próbują przypominać o ostrożności i pokorze w stosunku do natury. W jednym z odcinków pierwszego sezonu serialu Baltasara Kormákura W pułapce ( 2015) starszy, doświadczony mieszkaniec małej miejscowości chce przyspieszyć spadek lawiny i zmienić jej kierunek przy pomocy dynamitu, jednak staje się ofiarą własnych obliczeń i ginie w śniegu. Wspomnienia lawin pojawiają się już w trzynastowiecznych kronikach, a wiedza o tym zjawisku i eksploatowanie motywu w (pop)kulturze nie słabnie, podobnie jak potencjał islandzkich szczytów.

Ten tekst powstał dla strony Stacja Islandia.