Tego norweskiego artysty pewnie nikomu nie trzeba przedstawiać, jednak postaram się udowodnić, że twórczość Muncha to znacznie więcej niż Krzyk.
Edvard pochodził z inteligenckiej rodziny norweskiej. Jego ojciec Christian był uznanym lekarzem, natomiast stryj – Peter Andreas Munch (1810-1863) – historykiem i geografem, postacią niezwykle istotną dla kształtowania się norweskiej tożsamości narodowej w XIX wieku. Munch od dzieciństwa przejawiał dwie cechy: chorowitość i talent malarski. Choć tego pierwszego nie udało się złagodzić nawet jego ojcu, który zresztą poległ również z chorobą jego córki, oraz żony – Edvard doświadczył obu śmierci na wczesnym etapie życia – Christian postanowił przynajmniej sfinansować synowi wykształcenie. I tym sposobem 17-letni Edvard wyjechał do Kristianii (ówczesne Oslo) i w 1880 roku rozpoczął naukę w
Królewskiej Norweskiej Szkole Rysunku i Sztuki (Den Kongelige Norske Tegne- og Kunstskole).
Nauczycielem Edvarda Muncha został Christian Krohg, kluczowa postać przełomu nowoczesności i przewodniczący Bohemy Kristiańskiej. Krohg był zaangażowany m.in. w powstanie Salonu Jesiennego w 1882 roku, alternatywy do pokazów kontrolowanych przez zachowawcze Stowarzyszenie Sztyki Kristianii. Młody Munch zadebiutował na Salonie Jesiennym już w 1883 roku, ale nauczyciel wciągnął go również w szeregi kontrowersyjnej Bohemy Kristiańskiej. To właśnie w tym środowisku rozwijał się pozytywizm, a w sztuce – naturalizm i zainteresowanie społecznymi tematami malarskimi. Z pewnością motyw chorego dziecka, przedstawiany też przez Krohga, pojawił się w repertuarze Muncha właśnie za sprawą tego towarzystwa. Od tego momentu temat choroby i śmierci, znany mu bezpośrednio z dzieciństwa, będzie często powracał w jego własnej twórczości.
Droga Muncha do jego dystynktywnego, własnego stylu prowadzi jednak przez Paryż, dokąd malarz wyjechał po raz pierwszy w 1885 roku. Oglądane wówczas, oraz podczas drugiego pobytu, w 1898 roku, dzieła impresjonistów i van Gogha zrobiły na nim ogromne wrażenie. W 1890 roku w podparyskim St. Cloud Munch napisał manifest głoszący nowe podejście do sztuki:
Nie można już malować ludzi, którzy czytają i kobiet robiących na drutach. Powinni być żywymi ludźmi, którzy oddychają i czują, cierpią i kochają. (…). Ciało powinno mieć objętość, a kolory – żywość.
Takie właśnie obrazy zaprezentował w Berlinie w 1892. Wystawa wzbudziła mieszane uczucia, ale artyści z kręgu Zum Schwarzen Ferkel, w tym Stanisław Przybyszewski, byli nimi zachwyceni. To właśnie polski pisarz wypromował twórczość Muncha, piszcząc o niej w rozprawie Psychologischer Naturalismus, opublikowanej w 1894 roku. Od lat dziewięćdziesiątych Munch wielokrotnie powracał do tych samych motywów, zaczerpniętych z szargających człowiekiem silnymi emocjami, za co najbardziej cenił go Przybyszewski. W tym czasie powstały najsłynniejsze cykle malarskie Muncha, takie jak Krzyk.
Większość tych obrazów miało źródło w doświadczeniach Muncha i jego własnych emocjach. Miłość, zazdrość, choroba, śmierć, lęk i pożądanie stanowiły też program najważniejszego projektu Muncha – nieukończonego Fryzu Życia. Wiele kluczowych dla serii dzieł, takich jak Taniec życia, powstało w letniej posiadłości Muncha w Åsgårdstrand. Malarz spędził tam pierwsze letnie wakacje w 1889 roku, a dziewięć lat później kupił dom zbudowany pod koniec XVIII wieku. Charakterystyczna bryła czerwonej, drewnianej chaty pojawia się w wielu obrazach artysty, tak jak chociażby w Domu w blasku księżyca.
W Tańcu życia, jak i w ogóle twórczości Muncha przełomu XIX i XX wieku często pojawiają się motyw nieszczęśliwej miłości i femme fatale, kobiety-demona prowadzącego mężczyzn na pokuszenie. Wątek ten, podsycany również dzięki znajomości ze Stanisławem Przybyszewskim i podkreślany w tekstach Polaka na temat norweskiego malarza, ma maskę zabójczyni Marata, ale wyraża się również w kontraście z nieskalanymi Madonnami.
Więcej o kobietach Muncha czytaj:
Te dekadenckie nastroje związane z wieloma prywatnymi niepowodzeniami zaczęły jednak znikać na początku XX wieku, kiedy dojrzały, odnoszący międzynarodowe sukcesy Munch postanowił wrócić do rodzinnej Norwegii po długim pobycie w Berlinie. Jeszcze w 1908 roku malarz przebywał w niemieckim uzdrowisku Warnemünde, gdzie zainteresował się motywem kąpiących się mężczyzn. Silne, muskularne, zdrowe nagie męskie ciała wpisywały się w nurt witalizmu, kierunku w filozofii i sztuce odnoszącego się do sił witalnych, afirmującego życie.
Witalizm widoczny jest również w jego szkicach do dekoracji Auli, reprezentacyjnej sali Uniwersytetu Kristianii. Munch zgłosił się do konkursu na zespół malowideł ściennych i przygotował program podkreślający optymizm i nadzieję, rezonujące z nastrojami panującymi w Norwegii po zerwaniu unii ze Szwecją w 1905 roku i całkowitym odzyskaniu niezależności po setkach lat. Prace nad malowidłami trwały latami – od zgłoszenia do konkursu i pierwszych propozycji malarskich w 1908 roku po realizację w 1916 roku. Część dzieł w pełnej skali artysta wykonał w Kragerø, dokąd sprowadził się tymczasowo artysta po powrocie do kraju, aż w 1916 roku zakupił dom w Ekely. Kompozycje do Auli, poza symbolicznym Słońcem i alegoriami poszczególnych dziedzin nauki, pokazywały również nowoczesną wizję norweskiego narodu. Wykonane przez niego w latach 1909–1916 Historia i Alma Mater, ukazują bowiem autorską interpretację historii Norwegii: przekazywane z pokolenia na pokolenie tradycja i wiedza umacniały nie tylko rozumienie narodu jako wielką rodzinę, ale wygląd postaci i ich stroje ludowe podkreślały znaczenie chłopstwa w zachowaniu norweskości. Obrazy można oglądać po dziś dzień w Auli Uniwersytetu, otwartej dla zwiedzających tylko kilka dni w roku.
Twórczość i życie Muncha to znacznie więcej niż informacje, które udało mi się zawrzeć w tym krótkim tekście. Zainteresowanym polecam wysłuchać mój wykład dla UMK w Toruniu.
No responses yet