It’s easier to be an artist here

Iceland is attractive not only to the Polish people. Many, even from much warmer and nicer places, choose to live on this moody but wonderful island.

For unknowns reasons, I keep meeting all the most positive weirdos, whose stories are much stunning than mine. Although I haven’t met Mak Jürgen in person yet, we had one chat on-line and it clicked immediately. We contacted due to his exhibition “I miss the days chasing lights”, photography and poetry show in HART Hostel and Art Gallery in Wrocław. It started on the 22nd of March and will last untill the 5th of April. (This is Part 2 of the Interview with Mak Jürgen).

UT: Would you say that you don’t just take pictures, but a portrait of Icelandic lighthouses? Your own soul painted in this tiny piece of the Icelandic scenery?

This particular moment is very important. That’s also why I love photography, but I chose the analogue technique, though digital would have been closer to my education (laughter). You can take pictures of well-known waterfalls for hundreds of times, places you already know, like Kirkjufell. Those pictures you scroll on Instagram don’t make Iceland less beautiful, however I wanted to do different photography. When I go to the lighthouses, I absorb the surroundings: wind, rain. Once I went to the northernmost point of ‘inland’ Iceland. On that day, there was an orange alert in the south-east, but I thought it’s going to be fine in the north-east, it wasn’t. The road there was awful because of the weather, but shortly after I arrived, the rain stopped and the wind turned out not that bad. It was a very special moment. What I tried is to capture or reflect this feelings in photographs and words This is also where my poems come from. I take the phone, write down my thoughts and sometimes I like what I write, sometimes – back at home, I just think it’s not enough, but there is always the essence of what I lived this day.

Bilden kan innehålla: en eller flera personer, personer som står och inomhus
Z wystawy “I miss the days chasing lights” we Wrocławiu, źródło: ROK tímarit / magazyn

UT: Emotional comment to your particular state of mind in the particular time and particular moment. You write in English, although it’s usually easier to put feelings in words of a native language. How do you deal with that?

MJ: I would find it too complicated to write in Basque/Spanish and then translate. My life in Iceland is based on English – I use it at work, I use it in conversations with friends, I rarely use my native language apart from calls with family and friends or talks with Spaniards living here. But it is a part of my being here. It comes therefore naturally, of course it’s not the same, but I try to write how I can, I do my best to express myself. Also, I have some help, a friend in Akureyri who studied English literature and she plays a role of some sort of an editor. She proofreads, comments what I write.

UT: I bet you know about Icelandic-Basque relation from the past. Both nations were related with the sea, fishery. When in Iceland, do you feel like there is something alike between your two homes?

MJ: I feel the distance, although Iceland is my new home. Basque people, or Spanish people are of course different from the Icelanders: open, direct, sociable, friendly. In Basque Country, however, it is hard to cross the line of making friends, but then you become real friends. I feel something similar in Nordic countries is not the easiest connection between people, but I don’t mean they are cold or unfriendly – I had very welcoming hosts and friends in Akureyri – but they won’t make friendships with you at once neither. If I say that I’m a Basque, a lot of people, especially the old, would react “Ay yes, Baskelandi!” and it makes me so happy because usually people from Europe don’t know what the Basque Country is. Here, on Iceland, almost everyone knows. They tell the stories, they have connections.

UT: Getting back to Instagram pictures. On your Instagram you post mostly clouds and skies, almost no lighthouses.

MJ: That was another project. I wanted to take pictures of the skies every single day, not only in Iceland but also of other places, and make an exhibition/ a show about it. But this comes later. I have plenty of projects, I can’t just stop on one idea. As for a creative person, continuity is sometimes hard. I start many things in the same time and don’t finish many of them. But I hope one day I’ll get back to them.

UT: Many projects, many ideas. Are you up for collaborations? Do you know some Icelandic photographers you think you’d like to work with?

MJ: As an artist, I was never used to work with other photographers. I’d rather be a bit aside, I don’t want to be in the middle of attention neither. Some Icelanders are also difficult to work with, they are kind of moody (I wouldn’t say that) maybe instead; I’m not quite sure how the Icelandic art scene works. There was a professor, for example, who shown us his studio very vividly and openly, naturally, friendly. Then we went to an exhibition in the Photography School in Reykjavik, the feeling there was quite elitist and close. Some people became famous, others are just nice and just normal nice people, doing what they do, I would say that the latest is my kind and Icelanders sometimes are quite like that, something I really like. I don’t know entirely if I am an artist or a photographer. Too big words to say.

UT: Would you say that Iceland is the land of photographers? Some say it has special filters already, whether it’s colour or the fog, that make it so photogenic and beautiful that you can’t take a bad picture in Iceland. You are more a landscape photographer, not thus interested in “typical” views of Iceland. Is it so that Icelandic photographers are already fed up with all these postcards landscapes and they’d rather make documentary photos instead? To tell the story about the place? Lighthouses as a figure of solitude. There is only one lighthouse and nothing else usually on your pictures.

MJ: I think it’s about the light. This is what Iceland has special. From the very dark to the very bright. I don’t know if it’s a matter of the latitude, but Iceland is special, on pictures. Iceland taught me about the attitude: it doesn’t matter if you’re and artist or not, you take pictures of what you see. It’s easier to be an artist here. What I mean is that here the sentence “I’m an artist” seems to be easily pronounced; from my point of view or understanding an artistic expression and therefore the self-definition as an artist – compared with other places I’ve been to, in Iceland is just easier and more openly accepted. Iceland is very inspiring. from the ground to the skies.

UT: Is Iceland your home now?

I don’t think I’d end up living the rest of my live in my hometown (UT: in the Basque Country). Iceland had been my home before I ever stepped on this island, or at least that’s how I feel. And it’s not that I have any kind of rejection towards the Basque Country (or any other place) – quite the opposite. Usually you realise that you love a place only when you leave or lose it; I do love my homeland, it’s just a feeling, and I let myself guided by feelings a lot. It’s hard to say that I will stay here forever, but I miss Iceland every time I’m away for a while. The future is untold, but I can say one thing: at the moment it’s hard to imagine me leaving heima.

This is part 2. Click here for part 1 of the interview with Mak Jürgen.

Lighthouses are alive to me

Iceland is attractive not only to the Polish people. Many, even from much warmer and nicer places, choose to live on this moody but wonderful island.

For unknowns reasons, I keep meeting all the most positive weirdos, whose stories are much stunning than mine. Although I haven’t met Mak Jürgen in person yet, we had one chat on-line and it clicked immediately. We contacted due to his exhibition “I miss the days chasing lights”, photography and poetry show in HART Hostel and Art Gallery in Wrocław. It started on the 22nd of March and will last untill the 5th of April.

Utulę Thule: How was the vernissage?

Mak Jürgen: It was a bunch of people. More than I expected, kind of surprising. I thought that younger people might come, but not all of them were young. Maybe young in the inside, but definitely not from the outside! (laughter). I’d say around their 50-60s. Very nice.

UT: There are many Polish people interested in Iceland. Wrocław is especially close to Reykjavik, as both cities are partners. There are also many Wrocław inhabitants involved in a Polish-Icelandic “ROK” magazine. How did you end up here?

MJ: It was a friend’s initiative. Adrian Siegle is a good friend of mine, we met in Iceland. He is from Portugal, but have lived in Wrocław for about 10 years.

UT: Tell me something about the whole project. Why Iceland? I know it’s a cliché question, at the end people don’t usually need reasons to move there, because it’s just amazing.  Is there anything particular that stroke you?

MJ: Usually a lot of people ask me this question. Most of them are like: you come from Spain, where it’s so sunny and warm, many people want to live there, why Iceland then? Well, I come from the Basque Country, where it is not that hot as they think, of course not as cold as in Iceland either, but it was not the weather that brought me here (laughter). I have always been attracted by Nordic countries in general and Iceland in particular, so, one day I just took my car and I drove to Iceland,  I took the ferry from Hirtshals in Denmark to Seyðisfjörður. This was three years ago, since then I worked in different places, and after spending two years in Akureyri, I moved to Reykjavik in October.

Zdjęcie z wernisażu wystawy “I miss the days chasing lights”, źródło: ROK tímarit / magazyn. Drugi od prawej: Mak Jürgen.

UT: How did your artistic career start? You say you have been creative since you were a child, but you can’t just be an artist on Iceland. Everybody needs to have at least two professions there.

MJ: I’m a graphic designer. Of course you can’t just make a living with art here. There is a place in Reykjavik called Andrými, It’s not a creative/art place persé but arts and creativity are a part of it. It’s truly more like a social place, an open house available for any kind of activity or event, where everyone is welcome and whoever can join and develop their inquisitiveness on any field. From social help and participation till more actively anticapitalist/anticonsumist aims or more creative related initiatives. Is a lot of things and everybody who is involved can have their perception and definition of this place. In the house there are different workshops or ateliers and one of them is a darkroom where I started my advantage with photography.

UT: Yes, you’re not a professional photographer, you use very artistic technique: analogue. Did you get the inspiration in Andrými?

MJ:  I’m not a professional photographer but I rediscovered this media. I met a few friends and among them, Kordian, from somewhere between Katowice and Kraków, who is a former professor in the School of Photography in Kraków. He helped me, I learned a lot with him and with some other people that I’m grateful I’ve met in the dark room.

UT: So the project? Was it born in Reykjavik?

MJ: No, I had had the idea much earlier, I wanted to do it but didn’t have time at first. No real studio neither, so the project got a bit of stuck. I was travelling around Europe and the moment when I came back to Iceland, was when I got more and more inspired. Travelling, taking pictures and writing – all happened  in a very organic natural way. The idea grew and I started taking it more deeply and working on it. Finally, I realised that I gathered some material, so I thought of publishing a book – which became much of a longer project.

UT: As for now, it’s a collection of analogue pictures of lighthouses with some examples of your poetry, written by hand and developed just like photos. When will the book be ready then?

MJ: The book will hopefully get published by the end of the year.

UT: But taking pictures is a thing that people usually do on Iceland. You know, there are thousands of accounts on Instagram, people just want to take similar pictures, to have their own “postcards”. But you decided to take pictures of lighthouses, which is both unexpected and characteristic for the Icelandic landscape.

Both in visual and practical way, I think lighthouses are very Icelandic. We have them everywhere, we are used to them in towns, harbours, but in Iceland they seem very special. For me they have a poetic and metaphorical value. They can inspire in so many ways, and I tend to have very emotional attachment to them.

UT: So you don’t see them as one of millions, some random buildings outstanding from the Icelandic skyline? Do you then own your own, favourite one?

MJ: Each of them has different, but evenly intense impact on me. Depending on the moment or the day, the same one can reflect on my (or it’s me reflecting on them) different feelings or emotion. That is why lighthouses are alive to me.

This is part 1. Click here for part 2 of the interview with Mak Jürgen.

Książka musi być lepsza od Internetu

W dniach 29-31 marca w budynku Polskiej Filharmonii Bałtyckiej przy Ołowianka 1 miały miejsce Gdańskie Targi Książki ze specjalnym udziałem Islandii jako gościa honorowego.

Nie mogło mnie tam zabraknąć, choć długo się wahałam, czy mogę sobie pozwolić na wyjazd do Trójmiasta na tydzień przed planowanym od dawna Festiwalem Nordic Talking. Ciekawość, jak również chęć poznania wielu nowych miłośników Islandii, zwyciężyły. I choć jeszcze w wieczornym pociągu do Gdańska żałowałam swojej decyzji, następnego dnia rano podekscytowana dreptałam w pięknym słońcu na miejsce targów. Od dawna wyczekiwana przeze mnie wiosna pewnie zatrzymałaby mnie na zewnątrz, a jednak w środku czekało na mnie wiele interesujących wydarzeń. 

O byciu Wyspą

Pierwsze z nich to spotkanie z Sigríður Hagalín Björnsdóttir, autorką “Wyspy”. Pisarka z przepięknym uśmiechem opowiadała o inspiracjach  dla swojego literackiego debiutu. Jako dziennikarka, interesuje się sprawami z Islandii i ze świata, ale od dawna zastanawiało ją, dlaczego nikt nigdy nie napisał książki o czymś, co właściwie mogłoby się stać. “Wyspa” to bowiem dystopia, w której mieszkańcy Islandii zostają całkowicie odizolowani od świata. Niby przed samolotami i Internetem taka sytuacja panowała tam od dawna, a jednak trudno sobie wyobrazić, jak przyszłoby Islandczykom żyć bez dostaw jedzenia i innych towarów spoza wyspy. Sigríður przyznała, że jej książka wzbudziła ogromne zainteresowanie na samej Islandii, a politycy wydzwaniali do niej z pytaniami, jak mieliby reagować gdyby kraj faktycznie znalazł się w takiej sytuacji. Tak dziennikarka stała się ekspertką od kryzysu.

Na zdjęciu: Adam Szaja, Jacek Godek, Sigríður Hagalín Björnsdóttir.

Była też mowa o tym, jak cienka może być granica między dystopią a utopią, i że niektórzy właśnie tak odczytali jej książkę. Autorka ze śmiechem potwierdziła, że islandzcy rolnicy tylko zacieraliby ręce na brak dostaw żywności z Unii Europejskiej, choć na dłuższą metę nikt nie chciałby, aby sytuacja opisana w książce wydarzyła się naprawdę… Prowadzący, Adam Szaja, zwrócił uwagę, że powieść napisana była przed Trumpem i rosnącym w Europie nacjonalizmem, a jednak trzy lata po premierze jest bardzo aktualna.

Książka musi być lepsza od Internetu

Kolejnym wydarzeniem w islandzkiej części programu towarzyszącego Targom była dyskusja “Kultura czytelnicza – tkanka łącząca w demokracji?” z udziałem prezydent Gdańska, Aleksandry Dulkiewicz, literaturoznawcy prof. Tomasza Swobody oraz pisarza Hallgrímura Helgasona. Najbardziej cieszyłam się oczywiście z obecności tego ostatniego, autora najpopularniejszych powieści z Islandii, w tym kultowej już “101 Reykjavik”. Podczas dyskusji wypowiedział on wiele interesujących spostrzeżeń i bardzo zabawnych “złotych myśli” dotyczących pisania na Islandii. Zapytany o udział książek w islandzkiej demokracji odpowiedział, że tak jak zachodnie pokolenia wychowywały się na kolejnych częściach “Gwiezdnych Wojen”, tak Islandczycy wychowywali się na sagach. Nie było w tym jednak cienia wyższości, bo ironicznie dodał, że “połowa Islandczyków pisze, a druga połowa chce, aby o nich pisano”. Tym sposobem pisarz nie zajmuje jakiegoś zaszczytnego miejsca w islandzkim społeczeństwie, choć – nagabywany przez potencjalnych bohaterów swoich książek – często załapuje się na darmowe drinki w knajpach. Helgason przyznał też, że za każdym razem gdy zabiera się do pisania, mówi sobie, że nowa książka musi być lepsza od Internetu.

Od lewej: Agnieszka Michajłow, Prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, prof. Tomasz Swoboda, pisarz Hallgrímur Helgason oraz tłumacz Łukasz Kotyński.

Sama dyskusja była dla mnie jednak sporym rozczarowaniem. Pomijam już polityczny wkład pani Prezydent, która zupełnie niepotrzebnie przemycała w swoich odpowiedziach krytykę  opozycji i próbowała przekonać wszystkich (wraz z prowadzącą, Agnieszką Michajłow), że Gdańsk to “najfajniejsze” miasto w Polsce, bo tutaj najwięcej się czyta. Zapał ten gasił prof. Swoboda, który nie raz podkreślał, że kultura czytelnicza niewiele musi mieć wspólnego z dobrą demokracją. Choć – moim zdaniem – zadaniem dyskusji było uwypuklenie różnic między Islandią a Polską, jako krajem czytającym i nieczytającym, a Helgasonowi zadawano pytania o “receptę” na islandzką demokrację, ani razu nie padły ważne kwestie, takie jak wpływ protestantyzmu na wysokie czytelnictwo w krajach skandynawskich czy tamtejszą politykę kulturalną, wraz ze świąteczną tradycją obdarowywania się książkami pod choinkę na Islandii. Nie było nawet szansy na zaangażowanie publiczności w dyskusję, słowem: wydarzenie niewiele miało wspólnego z demokracją.

O Islandii bez Islandki

Małym zaskoczeniem było też spotkanie ze Steinunn Sigurðardóttir, które odbyło się bez autorki. I choć Islandka nie dotarła do Gdańska z powodu choroby, dr Jakub Konefał, tłumacz Jacek Godek oraz aktorka Karolina Gruszka świetnie wypełnili przeznaczoną im w programie godzinę. Prowadzący, który jest specjalistą od kina islandzkiego, zaczął od zapytania gości o ich związki z Islandią. Podczas gdy Jacka Godka nie muszę chyba nikomu przedstawiać (dotąd przetłumaczył 30 książek islandzkich, a licząc z pozycjami niewydrukowanymi byłoby to aż 50 tytułów!), Karolina Gruszka przyznała się, że od czerwca zaczyna zdjęcia do islandzkiego filmu, w którym zagra… po islandzku! W ramach przygotowania uczy się teraz tego trudnego języka, co udowodniła podczas lektury fragmentów prozy Steinunn Sigurðardóttir, przetłumaczonej oczywiście przez Godka.

Od lewej: Karolina Gruszka, Jacek Godek, dr Jakub Konefał.

Oprócz dyskusji nad nową książką Islandki, która ukaże się jesienią tego roku dzięki nakładowi wydawnictwa Kobiece, rozmawiano też o islandzkim chłodzie, izolacji, ale też islandzkich kobietach, jako że one będą bohaterkami nowej książki. Wspomniano, że powieść opierać się będzie na historii prawdziwej Islandki, która w swojej karierze była modelką, policjantką, farmerką i aktywistką ekologiczną. Szczegóły poznamy jednak po premierze.

Morskie opowieści

Dzień zakończył się spotkaniem z Einarem Kárasonem, autorem “Wyspy Diabła”, która niedługo zostanie wydana ponownie. Jednak bohaterką rozmowy była nowa książka islandzkiego pisarza, “Sztormowe ptaki”, które ukażą się jeszcze w tym roku nakładem wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W dyskusji udział wzięli: sam autor, tłumacz książki Jacek Godek, reprezentująca WUJ Anna Świerczyńska oraz Fabian Cieślik z Marpress, wydawnictwa zajmującego się literaturą marynistyczną. Jak bowiem podkreślał prowadzący spotkanie, prof. Dariusz Rott, twórczość Kárasona ściśle związana jest z morzem.

Od lewej: prof. Dariusz Rott, Jacek Godek, Einar Kárason, Fabian Cieślik, Anna Świerczyńska.

Zadałam autorowi pytanie o jego związek z morzem. Odpowiedział, że przez dwa lata pracował jako rybak, a sama książka czekała na spisanie około 20 lat! Jako twórca nie przejmuje się specjalnie rutyną pisarską, zaczyna pisać późnym rankiem, a kończy przed obiadem. Żeby tworzyć, potrzebuje skupienia i energii, dlatego do klawiatury siada po wykonaniu wszystkich niezbędnych obowiązków. Od niedawna pełni też funkcję w islandzkiej polityce, i choć – jak sam podkreślał – jest to bardzo nudne, wierzy, że praca w parlamencie przysporzy mu nowych tematów na książki. Podczas spotkania dowiedzieliśmy się, że marynarze z Fiordów Zachodnich mają w zwyczaju zabierać na statek skrzynki pełne książek, żeby wypełnić jakoś czas przed dopłynięciem na łowisko. Choć Kárason zaznaczył, że dziś na pokładzie jest też dostęp do Internetu, wielu umila sobie czas islandzkimi klasykami lub tytułami literatury światowej. Tym samym czytelnictwo na Islandii niezależne jest od klas i hierarchii społecznej: czyta każdy, od rybaka po premiera.

Islandzkie zbliżenia

Miałam przyjemność porozmawiać z autorem przed spotkaniem, bowiem złapałam go przy stoisku Islandii, żeby wręczyć naklejkę z logo Utulę Thule. Potem nosił ją podczas całego dnia Targów, a nawet na wieńczącej sobotnie wydarzenia dyskusji. Spotkałam też wielu innych islandzkich pisarzy: Sigríður Hagalín Björnsdóttir podpisała mój egzemplarz “Wyspy”, poetka Elísabet Jökulsdóttir podarowała mi swój tomik poezji, natomiast Hallgrímur Helgason na moich oczach wkleił tulisową naklejkę do etui swojego telefonu!

Wielokrotnie odwiedzałam Stoisko Islandii, na którym można było porozmawiać z pisarzami, jak również reprezentantkami Miðstöð Íslenska Bókmennta (Icelandic Literature Center). Hrefna Haraldsdóttir oraz Gréta María Bergsdóttir z uśmiechem i bardzo kompetentnie opowiadały o islandzkich wydaniach tłumaczonych na język polski oraz pozycjach, które warto znać. Choć niestety nie można było na stoisku niczego kupić, inni wystawcy oferowali pozycje islandzkich autorów: “Pułapkę” i “Śmierć” Lilji Sigurdardóttir, kryminały Arnaldura Indriðasona oraz Yrsy Sigurdardóttir, “Miasteczko w Islandii” Guðmundura Andriego Thorssona, a także polskie książki poświęcone Islandii, w tym “Szepty kamieni” Piotra i Bereniki z Ice Story oraz “Islandię…” Piotra Milewskiego.

Hrefna Haraldsdóttir oraz Gréta María Bergsdóttir z Miðstöð Íslenska Bókmennta (Icelandic Literature Center)

Z ogromnym żalem opuściłam Targi przed ich zakończeniem. W niedzielnym programie znalazło się bowiem spotkanie z Elísabet Jökulsdóttir połączone z czytaniem fragmentów jej poezji przez Małgorzatę Brajner oraz czytanie Eddy Poetyckiej w przekładzie Apolonii Załuskiej-Strömberg, jak również wspólne tłumaczenie piosenki Björk z udziałem Jacka Godka, Olgi Knasiak (Polka na Islandii) i Anny Karen.

Na koniec chciałabym podziękować wszystkim, których miałam okazję spotkać i poznać na Targach. Przede wszystkim niektórych z Was, którzy w miłych słowach wypowiadali się o mnie i mojej działalności; mówiliście, że piszę ciekawie i merytorycznie i jestem dumna, że tak chętnie wchodzicie na moją stronę! Ślę też uściski w stronę Olgi Knasiak, Olgi Szelc oraz Aleksandry Cieślińskiej, z którymi tworzymy zespół czterech kobiet z czterech różnych zakątków Polski, które jednak w jakiś sposób dotarły na Islandię i swoją pasją dzielą się na łamach czasopisma ROK. Do zobaczenia, dziewczyny!

Sztuka islandzka w Göteborgu

Czy byliście kiedyś w Göteborgu? Ja spędziłam tam rok i bardzo chętnie wracam. Również dlatego, że jak to w dużym mieście skandynawskim, można znaleźć tu bardzo bogatą ofertę kulturalną. Również wystawy artystów islandzkich.

W krajach nordyckich bardzo wysoko stawia się współpracę artystów, organizowanie wystaw przedstawicieli pozostałych krajów Północy, jest też szereg projektów i dofinansowań ułatwiających wymianę inspiracji. Skandynawowie płynnie przekraczają granice w poszukiwaniu pracy (od lat szefową podgöteborskiego Nordiska Akvarellmuset jest pochodząca z Islandii Bera Nordal). W grudniu 2017 roku byłam natomiast na intrygującym przedstawieniu teatralnym w Atalante. Był to gotycko-erotyczny performens islandzko-szwedzkiego duetu Amandy Apetrea i Halli Ólafsdóttir. Niezapomniane wrażenia!

Skandynawskie muzea oferują również przestrzeń wystawienniczą dla artystów z krajów nordyckich. Podczas jednej tylko wizyty w szwedzkim mieście udało mi się uczestniczyć w dwóch pokazach z udziałem Islandczyków. Pierwsze z wydarzeń to wystawa fotograficzna w Hasselblad Center przy Muzeum Sztuki w Göteborgu, drugie zaś było samodzielnym pokazem całokształtu twórczości islandzkiego projektanta w (nowo) otwartym Röhsska (Muzeum Designu).

Encounters: Bára Kristinsdóttir

Wystawa w Hasselblad Center, zatytułowana Encounters. Nordic photography beyond borders (23.02-5.05.2019) to prezentacja dzieł pięciu fotografów z pięciu krajów nordyckich. Fundacja Hasselblada już od 2004 wspiera młodych skandynawskich fotografików, finansując stypendia do Wielkiej Brytanii czy USA oraz organizując pokazy ich dzieł. Tegoroczna wystawa jest nie tylko prezentacją pięciu punktów widzenia, ale też wynikiem współpracy kuratorów z pięciu krajów nordyckich: z Islandii jest to Jóhanna Guðrún Árnadóttir z Muzeum Fotografii w Reykjaviku.

Tytuł wystawy ma zwrócić uwagę na przekraczanie granic administracyjnych na dzisiejszym rynku sztuki, ale też skupia się na etymologii słowa “encounters” (spotkanie, najczęściej jednak nieplanowane, nagłe, zaskakujące). Przekraczanie granic można natomiast traktować metaforycznie, gdyż w pracach mamy do czynienia z różnymi ograniczeniami: społecznymi, osobistymi, warsztatowymi.

W tym roku Islandię reprezentuje Bára Kristinsdóttir. Artystka studiowała fotografię w Szwecji, stąd też zainteresowanie fotografią dokumentalną. Prezentowane na wystawie prace są wynikiem dłuższego projektu It All Has a Story, rozciągniętego na lata 2013-2017. Jej “spotkanie” dotyczy starej fabryki na Islandii, która powoli odchodzi w zapomnienie i ulega destrukcji. Przy rozwoju globalnego przemysłu takie miejsca nie mają już racji bytu, pozostają po nich tylko puste przestrzenie i stare, nieużywane już narzędzia pracy. Choć ten zakład pracy jeszcze funkcjonuje, ostatnimi pracownikami są dwaj sportretowani starsi mężczyźni, lecz wraz z ich śmiercią umrze też cała fabryka. “Spotykają” się więc tutaj lokalna przedsiębiorczość ze światowym kapitalizmem, stare, rzemieślnicze rozwiązania z nowymi technologiami, prywatne zakłady pracy z wielkimi firmami. Fotografowana fabryka jest zapiskiem przemijającej epoki, ale też zwraca uwagę na wiele takich miejsc na Islandii, porzuconych, opustoszałych, przegrywających z nowoczesnością.

Wystawa będzie “podróżowała” po obszarze nordyckim. W reykjawickim Muzeum Fotografii będzie można ją oglądać od 14 września 2019 do połowy stycznia 2020.

Röhsska: Brynjar Sigurðarson

Röhsska, göteborskie Muzeum Designu i Rzemiosła, otwarte po wieloletnim remoncie, prezentuje twórczość Brynjara Sigurðarsona. Pokaz związany jest z nagrodą Söderberga, której laureatem w 2018 roku został islandzki projektant. Nagrodę im. Torstena Söderberga otrzymują wyróżniający się nordyccy projektanci i jest to największa nagroda tego typu w Skandynawii (w wysokości 1 miliona koron szwedzkich). W uzasadnieniu komisji tegoroczny wybór twórczości Sigurðarsona wiązał się przede wszystkim z obecną w jego pracach widoczną inspiracją tradycjami islandzkimi, które ważne są również dla całej kultury skandynawskiej: rybołówstwa i opowiadania historii. Komisja określiła projekty Islandczyka jako przykład “Nordic take” we współczesnym designie europejskim.

Na czym polega fenomen twórczości Islandczyka? Za pomocą projektowanych obiektów i różnych mediów opowiada on historie. Na wystawie można oglądać tak fotografie, jak i krótkie pokazy będące właściwie etiudami filmowymi niż typowym video-arts.  Do tego wiele przedmiotów: fantazyjnych mebli, tapiserii przypominających sieci rybackie czy sfilcowaną owczą sierść, kamienie, narzędzia pracy przerobione na instrumenty muzyczne (jak szczotka do zamiatania, której trzon wyrzeźbiony jest w kształt fletu). Sigurðarson “tka” więc historie, przyglądając się życiu Islandczyków niczym antropolog. Przy tym artysta pozostaje z zewnątrz, do czego przyznaje się w podzielonym na akty filmie; “I haven’t lived in Iceland for a while, which makes me even more Icelandic. I’m a translator” – mówi w filmie. Z Islandii wyprowadził się mając 23 lata, a po 9 latach powraca na Wyspę, traktując ją jako źródło fascynujących historii oraz obszar zainteresowań dla geologa czy antropologa właśnie.

Artysta jest więc tłumaczem; przybliża nam życie Borgþóra, islandzkiego eremity żyjącego z dala od ludzi (video-art Borgþór Sveinsson, 2012) czy muzyczne życie Wyspy, współpracując z flecistą Jean-Yves Roosenem, który skonstruował flet-okrąg, na którym może grać jednocześnie czterech muzyków, a stojąca w środku osoba ma szansę przeżyć niesamowite doświadczenie dźwiękowe (Circle flute, 2016). Są też obiekty, opowiadające historię Wyspy: 53 kamieni wykonanych z porcelany czy szklane formy o zielonkawym zabarwieniu kojarzące się z islandzką przyrodą. Są też słynne “świece lodowcowe” (Glacier candles, 2015), w przepiękny sposób uświadamiające topnienie lodowców i poważne zmiany klimatyczne.

Meble, sieci rybackie, owcza wełna, zdjęcia i filmowe obrazy islandzkiej przyrody, jej skały i lodowce, to niemal Islandia w pigułce. Do niej dodaje jednak artysta pojedyncze historie, przypominając, że każdy najdrobniejszy obiekt i głaz ma swoją opowieść. Całość opiera się na czterech żywiołach, bowiem jak podkreśla projektant, “The elements here in Iceland influence our imagination”. Jest więc woda jako źródło utrzymania rybaków, powietrze, jako potężna siła, z którą walczy eremita na islandzkim pustkowiu, jest ogień wulkanów i ziemia, reprezentowana przez kamienie i zdjęcia mchu. Proste, ale piękne.

Wystawę można oglądać do 12 maja 2019 roku.

Carl Larsson

Jeśli wskazać jednego artystę szwedzkiego, który znany jest w Polsce, będzie to na pewno Carl Larsson.

 

Artysta urodził się 28 maja 1853 w sztokholmskiej dzielnicy Gamla Stan. Dzisiaj w miejscu jego urodzenia, przy Prästgatan 78 znajduje się tablica pamiątkowa przypominająca o bodaj najbardziej ukochanym szwedzkim malarzu i dekoratorze wnętrz. Jego twórczość jest powszechnie znana w Szwecji, gdzie na każdym kroku spotykamy reprodukcje jego prac: od słabej jakości druków w ramkach i na talerzach znajdowanych na loppisach przez kalendarze i najróżniejsze bibeloty w sklepach z pamiątkami po ekskluzywny design sygnowany jego pracami.  Można powiedzieć, że spełniło się marzenie Larssona – jako reprezentant ruchu Arts&Crafts pragnął, aby jego twórczość była dostępna, sam udostępniając ją w albumach wydawanych w całej Europie.

Sam Larsson również dbał o odpowiednią autoreprezentację i pod koniec życia zaczął spisywać autobiografię – wydaną po jego śmierci w okrojonej wersji Jag (szw. Ja), którą niedawno wydano ponownie, uzupełniając narrację o wcześniej ocenzurowane faky z życia malarza. Pochodził z biednej i dość patologicznej rodziny, dlatego jak tylko było to możliwe, usamodzielnił się i już jako młody nastolatek zarabiał na swojej pracy twórczej. Tworzył karykatury dla satyrycznego pisemka Kasper, a później również ilustracje i projekty okładek dla gazety Ny Illustrerad Tidning. Dzięki tym zleceniom stać go było na rozpoczęcie edukacji w Principskolan, która przygotowała go do dalszej nauki malarstwa na sztokholmskiej Królewskiej Akademii Sztuki, którą rozpoczął w 1869 roku. Choć początkowo był dyskryminowany ze względu na swoje pochodzenie, na studiach wyróżniał się dużą śmiałością, był bardzo towarzyski i szybko stał się główną postacią życia studenckiego. Otrzymywał pierwsze zlecenia malarskie i nagrody, w tym medal za rysunek nagiej postaci.

Od początku wiedział jednak, że stać go na więcej, a żeby zostać prawdziwym artystą, w roku 1877 przeniósł się do Paryża. Pierwsze lata były trudne: artystyczna stolica Europy była drogim miejscem, trzeba było ciężko pracować, aby osiągnąć sukces i zdobyć nagrody za prace wystawianie na Salonie Paryskim. Artysta szukał własnego stylu i w tym celu w ślad za innymi artystami epoki spędzał lata pod Paryżem, malując w plenerze. Po dwóch wakacjach spędzonych w Barbizon, w 1882 wyjechał do miejscowości Grez-sur-Loing, gdzie utworzyła się spora kolonia malarzy szwedzkich i skandynawskich, ale też brytyjskich i amerykańskich. Uroki podparyskiej miejscowości malowano en plein-air, czerpiąc ze stylu francuskiego malarza Julesa Bastien-Lepage, który to był orędownikiem malarstwa juste millieu – złotego środka pomiędzy realizmem a impresjonizmem. Carl Larsson utrwalił więc uroki Grez-sur-Loign na wielu płótnach i rysunkach z tego okresu. Swobodny dukt pędzla i stonowana kolorystyka zdominowana przez szarości w niczym nie zapowiadająca jego późniejszych, barwnych akwareli, którymi zyskał międzynarodową karierę.

Grez-sur-Loing', 1887 - by Carl Larsson | Privateje | Carl larsson ...
CARL LARSSON, Grez-sur-Loing, 1887
Kan vara en bild av utomhus
CARL LARSSON, Październik, 1882
 

W Grez-sur-Loing poznał Karin Bergöö, malarkę z dobrego domu i zamożnej rodziny. Para wzięła ślub w 1883 roku w Szwecji, ale ich pierwsza córka Suzanne urodziła się we Francji. Ostatecznie Larssonowie podjęli decyzję powrotu do kraju, głównie ze względu na udział Carla w przełomowych dla ówczesnego rozwoju sztuki wydarzeniach w Szwecji.  Dołączył do Opponenterna (szw. Przeciwnicy), grupy 85 szwedzkich artystów i artystek, którzy przeciwstawiali się malarstwu akademickiemu i optowali za wprowadzeniem nowoczesnych metod nauczania malarstwa na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie. Ten przełom nowoczesności wspierany był przez bogatych mieszczan – nowych mecenasów, którzy finansowali postępową sztukę w opozycji do konserwatywnej arystokracji i elit. Jednym z najważniejszych był göteborski kolekcjoner Pontus Fürstenberg, który zakupił wiele dzieł Carla Larssona z Paryża oraz zamawiał kolejne. Możemy je oglądać dzisiaj w Muzeum Sztuki w Göteborgu, którego wnętrza nie różnią się znacznie od pierwotnego domu Pontusa i Göthildy Fürstenberg, przedstawionego na akwareli Larssona z 1885 roku.

Ingen fotobeskrivning tillgänglig.
CARL LARSSON, Wnętrze galerii Fürstenberga, 1885
 

Larsson był zaangażowany w zmiany na gruncie sztuki szwedzkiej: uczył w nowoczesnej szkole Valand w Göteborgu, brał udział w secesyjnych wystawach twórczości Przeciwników, ale wkrótce jego żywe zaangażowanie w wydarzenia w świecie sztuki zeszło na drugi plan, a przynajmniej prowadzone było na odległość. W 1888 roku bowiem ojciec Karin, Adolf Bergöö, podarował parze należący do niego domek letniskowy w Sundborn w Dalarnie, rodzinnym regionie żony Larssona. Lilla Hyttnäs z czasem zamieniła się w stały dom powiększającej się rodziny Larssonów i życiowy projekt artystyczny Karin i Carla: rozbudowa i wyposażenie wnętrza domu okazała się świetnym zajęciem dla Karin – artystki projektującej tkaniny oraz Carla, który zajął się meblami oraz ilustrowaniem tego niemal idealnego życia na wsi.

Na czasowej wystawie w sztokholmskim Muzeum Narodowym At home, którą oglądałam latem 2010 roku prezentowano dzieła wnętrza domostw szwedzkich. Wśród nich główną rolę zajmowały płótna Larssona, który chętnie portretował swoją rodzinę na tle ich pięknego domu urządzonego wedle mody brytyjskiej i tradycji szwedzkiej. Obrazy uwieczniające te wnętrza oraz książka opisująca nowy styl designerski ogarnęły całą Szwecję, tworząc nowy trend i nowe pojęcie estetyki domostw. Można powiedzieć, że właśnie stąd wywodzi się prostota i dekoracyjność mebli IKEI, który lansował design jako gałąź sztuki i sam zachęcał swoich czytelników do korzystania z rozwiązań zastosowanych w Lilla Hyttnäs. W Nationalmuseum w Sztokholmie możemy oglądać cześć oryginalnych akwareli Larssona, które ukazują życie rodzinne Larssonów w Sunborn i należącym do rodziny gospodarstwie w Spadarfvet.

Więcej o Lilla Hyttnäs, domu Larssonów, poczytaj tutaj.

 

Zarówno na tym etapie malarskiej twórczości Larssona, jak i w wystroju wnętrz domu w Sundborn widzimy połączenie inspiracji światowymi trendami oraz sztuką ludową. Eklektyczny wystrój składa się na zaprojektowane i utkane przez Karin i córki makaty, poduszki, obrusy i zasłony, a także eleganckie meble z epoki gustawiańskiej i wiele egzotycznych przedmiotów: statuetki Buddy, japońskich drzeworytów, chińskiej porcelany. Larsson inspirował się także sztuką średniowiecza oraz, podobnie jak Karin, motywami z regionu Dalarna. Poza promocją tego nowoczesnego wystroju wnętrz, które Carl ilustrował i opublikował w albumie Ett hem (szw. Dom) w 1899 roku, w kolejnych publikacjach (Larssonowie, 1902;  Spadarfvet, 1906; Åt solsidan, 1910) podkreślał również sielankową atmosferę życia w Sundborn, domu wypełnionego dziećmi i rodziny obchodzącej święta i dbającej o tradycję. Wiele z tych scen rodzajowych znane są na pamięć Szwedom, a niektóre zostały utrwalone w innych dziełach kultury szwedzkiej. Jeśli ogląda_ście film Fanny i Alexander Ingmara Bergmana, na pewno kojarzycie tę świąteczną biesiadę:

 
Ingen fotobeskrivning tillgänglig.
CARL LARSSON, Wigilia, 1904
Hide and Seek, 1898
CARL LARSSON, Zabawa w chowanego, 1898
Nameday at the storage house, watercolor, 1897
CARL LARSSON, Imieniny, 1897
 

Malarza inspirowało życie codzienne także w plenerze, na świeżym powietrzu, takie jak Śniadanie pod wielką brzozą (1896) widokówka z niemal sielankowego okresu posiłku. Piękna pogoda, bliskość natury, cień wielkiej, sentymentalnej brzozy i duża grupa siedzących razem ludzi znów budzi uczucia familijne i ciepłe. Wszyscy wydają się szczęśliwi, jedząc pyszne śniadanie o rześkim poranku. po niedopiętych ubraniach dzieci i rozrzuconych w trawie butelkach można domyślić się, że tym razem nie liczy się schludność czy ład, ale zwykłe spędzanie wolnego czasu, relaksowanie się i cieszenie chwilą. Warto też porównać obraz z miejscem, w którym został namalowany:

Notes małego historyka sztuki: carl larsson
CARL LARSSON, Śniadanie pod brzozą, 1896

Akwarele i albumy wydawane na całym świecie nie legitymizowały Larssona jako malarza, a raczej promowały go jako wizjonera-projektanta. Swój talent malarski artysta mógł zaprezentować dopiero podczas realizacji serii fresków i malowideł ściennych, w tym najważniejszych zleceń dla  wspomnianego już Nationalmuseum: freski przedstawiające sceny z historii sztuki szwedzkiej zdobią klatkę Muzeum Narodowego, natomiast na wprost głównego miejsca do muzeum znajduje się przedstawienie Gustawa Wazy i jego triumfalnego wejścia do Sztokholmu w 1523 roku. Prace nad tymi freskami trwały od 1891  do 1908 roku.

Warto powiedzieć kilka słów na temat “najbardziej kontrowersyjnego szwedzkiego obrazu”, pt. Midvinterblot (Ofiara w przesilenie zimowe) (6,5 metra na 13,5). Larsson inspiruje się tu dziełem islandzkiego pisarza, Snorriego Sturlusona, autora Eddy Mniejszej. Relacja Sturlusona przedstawia pogańską uroczystość składania ofiary w Uppsali. Głównym bohaterem, ofiarą, jest legendarny król Domald, a celem złożenia ofiary było uproszenie bogów o lepsze zbiory.

W obrazie widoczne są wpływy secesji,  widać wyraźne kontury i intensywność kolorów. Kompozycja opiera się na znajdującej się po środku świątyni, która dzieli postaci znajdujące się przed nią na dwa skrzydła;  po lewej znajdują się kobiety w transowym tańcu do dźwięku wielkich trąb, po prawej znajduje się nagi król-ofiara i orszak żołnierzy, towarzyszących mu w tej ostatniej podróży. Główne miejsce zajmuje zaś kapłan oraz kaci i osoby przygotowane do rozpoczęcia ceremonii. nastrój obrazu jest dość niepokojący, gniew i zło w obliczu kapłana potęguje uczucie litości nad wijącym się z bólu królem.

Szkic opublikowany w 1911 roku wzbudził wielkie obudzenie historyków i archeologów, którzy opierali się idei połączenia kilku elementów z kompletnie różnych epok, co kłóciło się z historią Szwecji. Stopniowo zaczęto krytykować nie tylko rozbieżność z faktami historycznymi, ale także nagość króla, która wydawała się nie na miejscu. w ten sposób podburzono autorytet Larssona, który w tym czasie był uważany za największego malarza w kraju. co gorsza, do sztuki powiał chłód modernizmu, który traktował malarstwo historyczne za niemodne i nudne. Wszystkie te zdarzenia spowodowały odmowę, a po śmierci malarza w 1919 roku obraz przeniesiono do jego domu. Lecz w latach 1983-84 poddano obraz konserwacji i ponownie pokazano publiczności. Obraz zakupiono i po długim przekazywaniu go z rąk do rąk, koniec końców podarowano go dyrekcji Natonalmuseum, aby zawisnął tam na wieki.

 
 

Carl Larsson to zdecydowanie jeden z najbardziej ulubionych malarzy Szwecji, ale pomimo popularności jego barwnych akwareli z Sunborn, również artysta nieoczywisty. Mniej znane prace i niezrealizowane projekty pokazują artystę świadomego swojej roli jako malarza narodowego, a sam przykład Midvinterblot pokazuje poczucie misji, które starzejący się artysta chciał wykonać przed śmiercią. Choć przez lata narracja dotycząca artysty skupiała się na jego akwarelach, dzisiejsi badacze próbują odczarować obraz malarza jako idealnego męża i ojca oraz podkreślić ogromną rolę Karin w współtworzeniu Lilla Hyttnäs. Wszystkim zainteresowanym polecam serdecznie wizytę w Sundborn, gdzie wraz z przewodnikiem można zwiedzać dom Larssonów, a także czasowe wystawy poświęcone Carlowi i Karin w Konsthallen Kvarnen.

Rodzinny grób Larssonów w Sundborn.
 

Więcej o Carlu Larssonie poczytasz tu:

 
 
 
 

Czytaj dalej „Carl Larsson”

I miss the days chasing lights

W piątek 22 marca we wrocławskim HART (Hostel & Art) przy Rydygiera 25a odbędzie się wernisaż wystawy zdjęć i poezji Maka Jürgena.

Mak Jürgen urodził się w Kraju Basków, od trzech lat mieszka jednak w Islandii. Jego talent artystyczny przejawia się od dzieciństwa – najpierw interesował się rysunkiem i malarstwem, teraz głównie fotografią i pisaniem. Jego najnowszy projekt, Vitar, to “poszukiwanie światła i poznawanie samego siebie”.

Z materiałów prasowych do wystawy:

I Miss The Days Chasing Lights to wystawa będąca prezentacją procesu prowadzącego do opracowania książki zatytułowanej Vitar, która ukarze się jesienią. Pochodzące z języka islandzkiego słowo vitar oznacza latarnie morskie. W publikacji, i tym samym w ramach wystawy, autor, wykorzystując fotografię i poezję, eksploruje myśli i uczucia towarzyszące mu podczas licznych podróży wokół Islandii.

Podążając w poszukiwaniu latarni morskich, będących motywem przewodnim i inspiracją, Mak Jürgen, niejednokrotnie zmagając się z wymagającymi warunkami pogodowymi panującymi na wyspie, docierał w odległe miejsca pełne wyśnionych krajobrazów. W ten sposób stworzył zbiór fotografii i tekstów będących symbolicznym zapisem tych doświadczeń.

źródło: materiały prasowe, autor: Max Jürgen

Wszystkie przedstawione obrazy autor zarejestrował na negatywie i ręcznie wywołał. Wiersze zapisał odręcznie i podobnie jak fotografie przeniósł je na papier światłoczuły w ciemni fotograficznej.

Zastosowanie technik tradycyjnych i prezentacja twórczości wykonanej własnoręcznie umożliwia odbiorcom bliższe przyjrzenie się całemu procesowi, a tym samym duszy i umysłowi autora. W pracach Jürgena zobaczyć można jego zmagania z niedoskonałościami jak również dostrzec swoisty urok i emocjonalny wkład. Wszystko to podkreśla niepowtarzalność każdego wytworu i czyni projekt bardzo osobistym.

źródło: materiały prasowe, autor: Max Jürgen

W ramach wystawy autor prezentuje swoją pracę ze światłem i pokazuje odbiorcom znacznie więcej aniżeli tylko zbiór zdjęć.

Dzięki temu sposobowi przedstawienia projektu odbiorca może zobaczyć więcej, aniżeli zbiór fotografii zawieszonych na ścianie.

Enjoy the trip.

Wernisaż w najbliższy piątek 22 marca o 18:00, podczas którego będzie okazja poznać artystę i zadać mu pytania o jego twórczość i najnowszy projekt. Wystawa potrwa do 5 kwietnia.

O wikingach i ich smokach

Jeśli kiedykolwiek zastanawialiście się, dlaczego w sztuce wikińskiej tak często pojawiają się głowy smoków, mam dla Was odpowiedź. Wikingowie mieli kontakt ze smokami, udomowili je, ale postanowili ukryć je przed światem.

Tak przynajmniej przekonują nas animacje z serii “Jak wytresować smoka”. Z nich dowiadujemy się, że w świecie wikingów dzielni i wojowniczy przodkowie dzisiejszych Skandynawów walczyli nie tylko z obcymi plemionami, ale również z niebezpiecznymi latającymi bestiami. Pracownicy wytwórni Dreamworks chętnie czerpią z bogatego dziedzictwa wikingów, wykorzystują motywy i symbole powszechnie kojarzone z pradawnymi Skandynawami, ale powielają też wiele przykrych stereotypów, wprowadzając nieostrożnego widza w błąd. Przyjrzę się więc tej kinowej produkcji, opartej zresztą na powieściach Cressidy Cowell, żebyście mogli opowiedzieć swoim dzieciom, dlaczego ta historia nie wydarzyła się naprawdę.

“Miasto Berk”

Zacznijmy od początku, czyli od miasta Berk, którym otwiera się każda z trzech części “Jak wytresować smoka”. Oglądając filmy w wersji z dubbingiem byłam przekonana, że miasto nazywa się “Berg”. Wówczas brzmiało mi dość skandynawsko i byłam zadowolona  – “berg” to po islandzku “góra”, a wyimaginowane miasteczko znajduje się właśnie na szczycie górzystej wysepki na środku oceanu. Z wyglądu jest to wioska nad wyraz wikińska – architektura przypomina kościoły słupowe, a łodzie zwieńczone są charakterystycznymi smoczymi łbami jak każdy drakkar znany nam z muzeów i odkryć archeologicznych (jak smocze łby z Oseberg z kolekcji muzeum w Oslo).

Gdzie jest Berk? Albo: gdzie by było, gdyby istniało? W drugiej części trylogii matka Czkawki, Valka, rysuje mapę okolicy:

Nie wiem jak Wam, ale mi te kształty nie przypominają Arktyki, a nawet ten po prawej wygląda trochę jak zniekształcona Antarktyda.  I być może to jakaś autorska wędrówka kontynentów albo po prostu interpretacja własna tego, jak wyglądała Północ w tamtym czasie, ale wychodzi na to, że bohaterowie filmu tylko w teorii są wikingami. A przynajmniej jeśli przyjmiemy, że wikingami były ludy zamieszkujące Półwysep Skandynawski i podbijające arktyczne wyspy: z Islandią i Grenlandią na czele. Bohaterowie filmu mieszkają jednak gdzieś pomiędzy, na nieznanej nam wyspie, choć z pojawiających się w trylogii wrogów i stronników Berk możemy wnieść, że była to jednak Arktyka (przykładowo: łowcy smoków wyglądają i zachowują się jak Innuici).  Może to więc Wyspy Owcze? Może Svalbard? A może mityczna Ultima Thule? 😉

Mimo to miejsce wygląda znajomo. Według mnie krajobraz jest bardzo islandzki: wystarczy spojrzeć na kolumny bazaltowe, które pojawiają się w scenerii drugiej części. Są też wielopoziomowe, zapadające się wodospady, a także mnóstwo lodu, całe góry lodowe, które zgodnie z fabułą filmu są dziełem nadrzędnego samca alfa. Ów smok pluje lodem, dzięki czemu wejście do sekretnego domu smoków jest trudne do odnalezienia, co tylko podkreśla tajemniczość i niedostępność tej dalekiej od cywilizacji krainy, w której Czkawka odnajduje swoją na wpół dziką matkę żyjącą ze smokami. Jedno z pierwszych ujęć tego miejsca wygląda tak:

Scena od razu skojarzyła mi się z obrazem Caspara Davida Friedricha “Morze lodu” z 1824 roku (Kunsthalle w Hamburgu). Zbieżność jest nieprzypadkowa, bo Friedrich malując ten obraz miał na myśli właśnie Islandię, a raczej romantyczne wyobrażenie skutej lodem krainy, której nigdy nie widział na własne oczy. Dziełem tym przyczynił się jednak do popularnego w połowie XIX wieku wyobrażenia dalekiej, dzikiej Północy ukrytej pod śniegiem lub wiecznie ciemnej, gdzie nastrój budują blaski zorzy polarnej, a człowiek może odnaleźć tak ciszę i spokój utracony na ucywilizowanym kontynencie.

Znalezione obrazy dla zapytania friedrich iceberg

Wikingowie czyli kto?

Bohaterowie filmu to wikingowie, bo sami tak siebie nazywają, a do tego ich wygląd i stroje o tym świadczą. Mężczyźni są silni i noszą długie, rude brody, natomiast kobiety odważnie walczą przy ich boku. Od pierwszych chwil zauroczyły mnie te kostiumy, te pięknie odwzorowane detale sztuki wikińskiej na tarczach czy brązowych spinkach i brakteatach. Jednak czar prysł, kiedy dojrzałam rogate hełmy na głowach wikingów. W końcu od dawna już wiadomo, nawet w Hollywood i w telewizji, że wikingowie nie nosili takich hełmów. Mimo to twórcy animacji postanowili pozostać przy tym spopularyzowanym wyobrażeniu, puszczając wodze fantazji na temat kształtu i rozmiaru rogów (jedna postać ma hełm z rogami barana, co delikatnie informuje o umiejętnościach intelektualnych tego bohatera…).

Gdybym była bardzo radykalna, przewróciłabym pewnie oczami i wyłączyła film już po pierwszych kilku minutach. Rogate hełmy da się jednak wybaczyć, zważywszy na ich obecność w sklepach z pamiątkami i pokłosie XIX-wiecznych narracji o pogromcach mórz. To właśnie z fascynacji wikingami w romantyzmie i spopularyzowaniem obrazu wikinga w kulturze amerykańskiej XX wieku zrodził się hełm z rogami. Według niektórych badaczy, a mi jako historykowi sztuki podoba się ta teoria, rogaty hełm był wynikiem złego zinterpretowania sztuki wikińskiej (patrz: VI-wieczne przedstawienie berserka, reprodukcja poniżej). Choć odnaleziono przykłady rogatych hełmów z epoki brązu, np. hełmy z Veksø  (Muzeum Narodowe w Kopenhadze), traktuje się je raczej jako element ważny dla jednego z rytuałów pogańskich, niż codzienny strój wojenny wikinga.

Horned helmet Odin

Jak wiemy z sag islandzkich, wikingowie tylko przez niewielką część roku udawali się na wiking, resztę czasu poświęcali gospodarstwu domowemu i kontaktom handlowym. Mieszkańcy miasta Berk także trudnią się wyrobem różnych metalowych przedmiotów, hodowlą owiec, ale wyjeżdżają też na wojny, w tym wojny ze smokami. Ramię w ramię walczą tak mężczyźni, jak kobiety, które są odważne i niezależne (jak Valka lub Astrid), ale też stanowią podporę dla swoich mężów, którzy nie wstydzą się ukazywać swojej wrażliwości (Stoick) czy po prostu mniej walecznej natury (Czkawka). To ważny przekaz tego filmu, bo mimo stereotypu o brutalnych wikingach, wiemy też o istotnej roli ich kobiet, o tym, że musiały zajmować się gospodarstwem gdy mąż wyjeżdżał na wiking, że mogły decydować o sobie, a ich zdanie nierzadko było wysłuchiwane.

Wiara i rytuały

Bohaterowie trylogii to wikingowie sprzed przyjęcia chrześcijaństwa, bądź tacy, którzy wciąż jeszcze czczą dawnych bogów. Nie raz w dialogach padają wykrzyknienia “Na Odyna!” albo “Niech mnie Thor świśnie” (dla zainteresowanych językami dodam, że znany nam dunder to germańskie określenia pioruna, a przecież Thor władał piorunami, więc jest to wielki plus ode mnie dla twórców polskiego tłumaczenia). Choć bohaterowie nie składają im żadnych ofiar, w wiosce znajduje się babka (szamanka), której powierza się opiekę nad rannym lub zawierza przyszłość. Mimo to twórcy są niekonsekwentni – ostatnia część trylogii kończy się ślubem Astrid i Czkawki, a sama ceremonia wygląda bardzo po chrześcijańsku: panna młoda ma na sobie biały strój, a babka owija ręce młodych stułą. Można pokusić się o stwierdzenie, że w ten sposób sugeruje się widzowi przejście bohaterów na monoteizm, nie ma jednak o tym mowy w fabule.

Cała trylogia roi się bowiem od zwyczajów pogańskim. Kiedy w drugiej części umiera Stoick, ojciec Czkawki, bohaterowie urządzają mu wikiński pogrzeb. Kładą martwe ciało na łodzi, którą zgodnie z tradycją puszczano na wodę, i podpalają ją płonącymi strzałami, wypuszczanymi przez najbliższych zmarłego. Podpalona łódź płynie wgłąb morza, aby zmarły pogromca oceanów mógł na zawsze złączyć się z falami. Taka kremacja była tylko jednym z wielu rodzajów pochówków, raczej zarezerwowaną dla wodza – choć i tych chowano również w ziemi, na co wpływ miało także przyjęcie chrześcijaństwa. Znane są również pochówki w łodzi lub z kamieniami ułożonymi w jej kształt, jako że łódź miała symbolizować środek transportu do innego świata.

Po filmowym pogrzebie następuje jednak nieoczekiwana fuzja obyczajów. Wikingowie stawiali swoim wodzom kurhany lub skały runiczne, na których umieszczano krótką inskrypcję upamiętniającą zmarłego. W filmie jednak plemienni artyści wykuwają twarz Stoicka w skale (niczym na Górze Rushmore), a w ostatniej części trylogii znajdziemy ogromny kamienny pomnik Stoicka na środku osady. Wikingowie nie wykonywali rzeźbiarskich portretów, a jedyną znaną im formą pomnika były kamienie runiczne.

Podobny obraz

Może nie ma kamieni runicznych, ale często pojawiają się runy. Czkawka skrupulatnie notuje cechy wyglądu napotkanej Nocnej Furii futharkiem, natomiast podręcznik do nauki o smokach również napisany jest runami. Niby wszystko gra, bo przecież właśnie runami posługiwali się wikingowie (choć ten alfabet znany był również w innych kulturach), ale wydaje mi się, że jednak nie używali do tego papieru… Kształt run wynika między innymi z podłoża zapisków, czyli np. drewna, kamienia, w którym ryje się kreski. Jednak z uwagi nie możemy być pewni, że nie było zapisków runicznych na papierze, gdyż te nie miały szansy zachować się do naszych czasów. Natomiast w czasach spisywania sag używano już alfabetu łacińskiego, a i wtedy nie używano jeszcze papieru, ale skór zwierzęcych. Jedna z sag opowiada nawet o spodniach uszytych z dawnych manuskryptów…

No a smoki?

Wbrew pozorom nie ze względu na smoki macie mówić swoim dzieciom, że “Jak wytresować smoka” mija się z prawdą. Najbardziej rażące faktograficzne wpadki są opisane powyżej, jednak nikt chyba nie ma pewności co do samych smoków. Skoro wikingowie tak często umieszczali motyw smoka w swojej sztuce, może jednak istniały naprawdę? Znamy wiele logicznych wyjaśnień istnienia smoków w różnych mitologiach i kulturach, choćby to, że warany ziały zapachem zjadanej padliny, który był porażący jak ogień. Innym smoki kojarzą się z niedobitkami dinozaurów, szczególnie tych latających. Dla mnie fantazyjny atlas smoków przedstawionych w filmie jest niezwykły: mamy nie tylko gatunki pokrewne gadom, ale też ptakom (jak np. sowie), sam Szczerbatek z kolei najwięcej ma chyba z kota…

Największym plusem trylogii jest właśnie to, że w uroczy i pomysłowy sposób daje odpowiedź na to, skąd w sztuce wikingów tyle smoków.  Były, ale ukryły się, dlatego nikt nie może dowieść ich istnienia. Podobnie jak jednorożce, w których wiarę podtrzymywały w średniowieczu rogi narwali wysyłane do Europy z Islandii… “Jak wytresować smoka” to miła bajeczka dla dzieci i dorosłych, ale należy oglądać ją z przymrużeniem oka, bowiem nie daje nam pełnego obrazu wikingów. A szkoda, bo dzieciaki właśnie z bajek uczą się najwięcej i właśnie tutaj można byłoby przemycić im sporo interesujących faktów na temat wikingów. Szczęśliwie nasze pociechy wyjdą z kina z przekonaniem o wrażliwości serc niektórych wikingów, zrozumieniem dla niepełnosprawnych, przykładem silnych i dzielnych kobiet oraz nadzieją na ujrzenie Nocnych Furii w najmniej oczekiwanym momencie 😉

Viking motifs in art as ​​example ​​of ​​Scandinavian ​​aesthetics

Viking​​ art ​​motifs ​​as ​​example ​​of ​​Scandinavian ​​aesthetics ​​in​ ​the ​​art ​​after ​​1900

Nowadays the Nordic region is often being imagined and aesthetically associated with the Vikings and their heritage. Some of the Scandinavian countries, like Iceland, has recently started to profit by presenting itself commercially as a ‘truly’ Viking place. As a matter of fact, this process of building national identity on the Vikings’ origins burgeoned in the 19th century, when especially Sweden, Denmark and Norway wanted to constitute their participation in heroic events of the Vikings Age (Varnedoe 1982:13). Though not always certain if produced by the Vikings or extant in its original form, art from around 8th-11th centuries has become a crucial inspiration for artists of following periods, thus can be regarded as a foundation of ‘Scandinavian ​​aesthetics’.

Il.​​1:​​The ​Cammin ​​Casket, ​​ca. ​​1000, ​​69 ​​cm ​​long,​ ​Nationalmuseet,​​ Copenhagen​​(copy)

Characteristics of the Viking art consist of typical ornaments divided into six different styles, classified in the 20th century. Typical for artworks from around 970-1050 and chronologically fourth, the Mammen Style is best represented in the so-called Mammen Masterpieces (Graham-Campbell 2013:111), including the Cammin Casket (il 1). Nowadays known only from copies, as it was destroyed or lost during the Second World War, it was a bowed-side casket made from wood overlain with twenty-two sheets of elk antler (Roesdahl 2010:151) and guilt with copper or gold. According to existing casts and pictures*, the metal parts of the frame were decorated with heads of different beasts (such as birds or wolves), whereas the carved antler depicted elements typical for the Mammen style: ‘Great Beasts’ with four legs and human-like masks (Roesdahl 2010:151) as well as foliate and interlace ornaments​​(Graham-Campbell, ​​2013:112-113).

The 69-centimeters-long casket with six short legs was house-shaped (Roesdahl 2010:151) or even, as James Graham-Campbell suggests, formed like a tenth-century Viking Age hall (2013:111), which makes it distinct from other ‘Mammen Masterpieces’: the Bamberg casket and the León Reliquary (ibidem). That is why it is difficult to say whether they were all three executed by one master, not to mention that the Cammin casket was “more elaborate in its wider range of designs” (Graham-Campbell 2013:114).

Still, regarding the rich ornamentation and sophisticated technique, the casket must have been produced in Scandinavia and by one of the Vikings masters. Moreover, it was not only inspired by the form of timber halls constructed under Harald Bluetooth (Graham-Campbell 2013:112), but also bore traits typical for subsequent stave churches: hog-backed roof-line and beasts’ head on the ends of the ‘roof’ (Graham-Campbell 2013:112-113). However, both Graham-Campbell and Else Roesdahl agree that the iconography of the carving has nothing to do with Christian themes (Graham-Campbell 2013:114; Roesdahl 2010:151), which can be regarded as another argument for a master deeply rooted in​​the​​Vikings ​​traditions ​​(even​​ though​​ Scandinavia ​​knew​​Christianity​​ at​​ that​​ time).

Il.​​2:​​ Carl ​​Larsson,​​ Midwinter’sSacrifice(Midvinterblot),​​ 1915,​​ oil​​ on ​​canvas,​​ 6,5 x 13,5m, Nationalmuseum, ​​Stockholm

As stated earlier, the Viking Age was an important source of inspirations to artists in the 19th and early 20th century, especially when it comes to the ‘National Romanticism’ and construction of national identity ​via art (Facos 1998:117). A Swedish painter Carl Larsson (1853-1919) was clearly inspired by the Vikings, painting his ​Midwinter’s Sacrifice (il. 2) for decoration of the staircase in the National Museum in Stockholm**. As a subject for the never realised mural painting, he chose a ritual sacrifice of a Sweden’s legendary king, Domalde, of which he read in Snorri Sturluson’s 13th-century ​Heimskringla chronicles. But beyond the fact that the theme was of questionable credibility and broadly discussed in Sweden, what is most noteworthy in the Larsson’s composition is the design of the temple in the background, for it shows both the artist’s interest in the Viking art and how it was ‘transformed’​​ by​​ the​​ 19th-century​​ imagination.

The temple depicted by Carl Larsson is the one in Old Uppsala, the central worship place in the past Scandinavia. According to writings by Adam of Bremen, it was “​built entirely of gold” (​Cavalli-Björkman 2007:15) with three figures by the entrance, depicting the Norse gods: Thor, Odin and Freyr. As the famous temple does not exist anymore, Larsson tried to reconstruct it in his painting; the first sketch from 1911 bears a caption “Uppsala Tempel” and shows the effect of his research in the National Museum in Copenhagen. However, his attempt was harshly criticised in press by an anonymous “Arkeolog” who claimed that Larsson mixed different styles and used motifs that were impossible to occur in Viking art (Isaksson 1983:37). Still, some parts of the architecture recall stave churches: wooden structure, beasts’ head terminals on the roof, a general form of the building, not to mention gilded ornaments below the niche. Though the whole image of the temple is not historically correct, it shows how the general idea of the Viking art influenced the artist’s work, as it seems that the visual attractiveness of objects seen in museums in Copenhagen (including fibulas used as inspiration for the Thor’s hammer, held by the priest in the middle of the composition) was more important than giving a decent and credible picture of the Viking​​Age.

Consequently, Larsson’s latest monumental composition can be considered in terms of ‘Scandinavian aesthetics’. Both form and contents of the painting, executed on the height of Swedish ‘Romantic Nationalism’, confirm how important the Viking’s heritage was in constructing the national identity. Carl Larsson got influenced by those ideas to that extent that he even suggested building a Swedish Pantheon in Old Uppsala, as the place with Swedish king’s tumulus is the most important for the whole Swedish nation (Larsson 1908:37). Description and drawings included in the article for “Ord och Bild” show that, despite the name, Swedish Pantheon was supposed to be a reconstruction of the Vikings’ temple rather than a neoclassical buildings popular in Europe at that time***. Therefore, ​Midwinter’s Sacrifice, with its nationalistic message and an interesting history of reception****, is a good example of Swedish, if not Scandinavian, art, not only in terms of aesthetics but also concerning the​​ importance ​​of​​ Vikings’​​ roots ​​in ​​Scandinavia.

Il.​​3:​​ Hákon ​​Hertervig,​​ Church ​​in ​​Ólafsvík ​​(Ólafsvíkurkirkja),​​ Iceland,​​ 1967

If not in painting, the Viking architecture also had impact on buildings designed and erected in the ‘National Romantic’ period; one of the best examples is the church in Kiruna, built between 1909-12 by a Swedish architect Gustaf Wickman (1858-1916). The form of a stave church, though transformed through modernism, remained a major inspiration for contemporary architects, especially in Iceland. Icelandic modern architecture of the 20th century was basically made in concrete, representing “an eclectic combination of architectural styles, including classical, traditional Romanesque-inspired Icelandic and Functionalism” (Kent 2000:66). Local architects, such as Guðjón Samúelsson (1887-1950) or Sigurður Guðmundsson (1885-1958), both turning to the traditional Icelandic architecture elements in their late projects (Kent​​2000:326),​​ influenced​​ on​​designs​​ of​​ the ​​following​​ generation ​​of​​ architects.

Hákon Hertervigs’ Church in Ólafsvík (il. 3) can be considered as an example of a contemporary variation on the stave churches. Triangular forms of the walls and the slanted roof (Howarth 2016) with the overall construction divided into volumes of different sizes joined together show similarities to the Viking architecture (Stokstad & Cothren 2013: 443). Though built of concrete, the church seems to imitate the stave structure with the matching bell tower as a dominant element of the core. The interior of the church, especially the wooden ceiling recalling the Viking Age halls, also based on triangles, is rather small and gives the sense of ‘cosiness’ of the stave churches. Altogether, the Hertervigs’ project from the 1960’s shows an interesting combination of traditional elements of the Viking Age as well as functional and modern solutions; the compactness of forms, with the crucial role of light in the interior, as well as whiteness of the walls and a practical function of the slanted roof are also found in other Scandinavian buildings of the epoche, and can be regarded as typical traits of the Northern architecture, if not ‘Scandinavian aesthetics’ in general.

In conclusion, two examples of Scandinavian art of the 20th century show the importance of the Viking heritage in creating ‘Scandinavian aesthetics’, especially in the period of constructing national identity (turn of the 19th and 20th century) as well as re-finding the nation’s origins in later years*****. The motif of Viking architecture, having its early representation in the Cammin Casket, yet mostly associated with the later stave churches, has been used as a major inspiration for Scandinavian artists. Paintings depicting themes of the Viking Age, based on archeological discoveries, yet not always historically correct, and modern or contemporary architecture inspired by the extant examples of stave churches, still transformed by new ideas and practical solutions, represent the aesthetics having origins in the Viking Age but having also been re-established in the following epochs. As a matter of fact, the present-day image of the Vikings, being associated with the Scandinavians all over the world, is a product of both the 20th century art and of tourist trade in the 21st century. In other words, ‘Scandinavian aesthetics’ have been created not only by artists, but also by souvenirs’ producers and travel offices, trying to sell the ‘Vikingness’​​ of​​ Scandinavia.

* Until the 20th century it was known as a reliquary of St Cordula and kept in the cathedral of Kamień Pomorski, where it presumably ended up as a gift of the Viking chieftains to Polish princes or as an imported goods (as a nearby settlement of Wolin was an important place on the Vikings trade way), vide:​​Graham-Campbell,​​2013:112, ​​Roesdahl​​ 2010:152.

** Having decorated the walls with scenes from the 17th-century and 18th-century Swedish art history, as well as the motif of ​Gustav Vasa entering Stockholm in 1523 in years 1895-1907 (vide: Facos 1998:170-175), Larsson decided to paint the last empty wall, despite the fact that he was not officially commissioned​​by​​the​​National​​Museum’s​​committee.

*** ​​Such​​ as​​ Walhalla​​ designed ​​by​​ Leo ​​von​​ Klenze​​ for​​ a ​​Bavarian​​ prince ​​Ludwig,​​built ​​in​ ​1830-42.

**** All sketches of the painting were rejected by the committee and criticised by the audience, which led to resignation of realizing the monumental decoration. The final oil sketch was eventually bought by a Japanese collector and, after more than 70 years of public debate, brought back to its original place and​​ hung ​​in ​​the ​​National ​​Museum’s ​​hall ​​in​ ​1997.

***** With a special case of Iceland; having regained independence in 1944, Icelanders had to ‘reconstruct’ their national identity. Located halfway from Europe to the USA, with great influences by American culture (American soldiers were stationed on the island from the 1950’s), Iceland was seeking for its Scandinavian/Vikings’ roots in both popular culture and architecture, yet the American impact ​​is ​​still ​​very​​ visible.

Bibliography:

  1. Cavalli-Björkman 2007: Cavalli-Björkman G., “Carl Larsson and Midwinter Sacrifice” in​​Sessler​​G.​​(ed.)​​MidwinterSacrifice,​​Stockholm​​2007.
  2. Graham-Campbell 2013: Graham-Campbell J., “The Jellinge and Mammen Styles” in: Vikingart,​​ Thames​​&​​Hudson,​​London,​​2013,​​pp.​​82-115.
  3. Facos 1998: Facos M., ​Nationalism and the Nordic Imagination. Swedish Art of the 1890s,​​ Berkeley​​1998.
  4. Howarth 2016: Howard D., “Eight of the most majestic modernist-influenced churches in Iceland”, De Zeen (5.09.2016); accesed on 27.11.2017:https://www.dezeen.com/2016/09/05/eight-majestic-modernist-churches-religious-architecture-iceland/.
  5. Isaksson 1983: Isaksson, „Röster om Midvinterblot” in: Isaksson O. (ed.) Midvinterblot.Historiaifick format,​​ Borås​​ 1983.
  6. Larsson​​1908:​​Larsson​​C.​​“Ett​​ Svenskt​​ Pantheon”,​OrdochBild,​​1908,​​17.
  7. Kent 2000: Kent N., ​The Soul of the North: A Social, Architectural and Cultural History of theNordicCountries,1700-1940,​​ Reaktion ​​Books, ​​London, ​​2000.
  8. Roesdahl 2010: Roesdahl E., “Viking art in European churches (Cammin – Bamberg – Prague – León)” in: Skibsted Klæsøe (ed.), ​Viking Trade and Settlement in Continental Western Europe, Museum Tusculanum Press, Copenhagen, 2010, pp. 149-164.
  9. Stokstad & Cothren 2013: Stokstad M., Cothren, M. “Art History”, 5th ed., Pearson, Boston,​​ 2013:​​ pp.​​ 441-444.
  10. Varnedoe 1982: Varnedoe K., “Nationalism, Internationalism, and the Progress of Scandinavian Art” in: Varnedoe K. (ed.), ​Northern Light. Realism and Symbolism in ScandinavianPainting1880-1910,​​ The​​Brooklyn ​​Museum,​​ 1982,​​pp.​​ 13-34.

Analysis of Dagur Kári’s “Nói the Albino”

Dagur Kári’s first full lenght film, and at the same time his directorial breakthrough, Nói the Albino (2003) is often regarded as a big internationall success of Icelandic cinema at the beginning of the 21st century (Nordfjörd, 2010:7). Listed as one of the best Icelandic movies ever (Lutton 2016) it both creates and reflects common idea of Icelandic landscape and its inhabitants, being a good example of ‘Icelandicness’. Yet the story of a teen weirdo dreaming of breaking free from the claustrophobic place of his birth can be seen as universal and appreciated by foreigh audiencies unfamiliar with the typical Icelandic conditions of living.

A 17-year-old Nói (Tómas Lemarquis) lives with his grandmother (Anna Friðriksdóttir) and is sometimes visited by his father (Þröstur Leó Gunnarsson). As an exeptionally recalcitrant student, Tómas hardly ever appears in the school, prefering to spend time with his older friend, owner of a local bookstore (Hjalti Rögnvaldsson) or to hide away in a basement den in his house. His melancholic and relatively meaningless life is interrupted by the fact of meeting Íris (Elín Hansdóttir), a girl working in a gas station. The protagonists live in a remote village somewhere in the West Fjords of Iceland, having their everyday routines and occupations, but seemingly fullfiled with melancholic and hopelessness. Nói and Íris decide to run away to Hawaii, but when Nói steals a car and asks his girlfriend to join him, she refuses. The main character becomes arrested for the theft and, when having returned to his house, he goes to his den. There he experiences an avalanche, that kills all the other characters. In the final scene Nói goes to the ruins of the house, takes his View-Master and watches a photo of an exotic beach with palms, a symbol of his unfullfilled dream.

I chose the culminating scene of the avalanche, because it appears as the most relevant one and a turning point of the story. Luckilly, the scene was described as “key” by Björn Nordfjörd (2010:71) and it was also analised in details in his book Dagur Kári’s “Nói the Albino” (2010:96-98). Despite his meticulous examination of the scene, with special focus on editing and camerawork, I decided to extend the analysis to other stylistic devices and my own interpretation of the passage. Yet, I wanted to take advantage of cinematic  terminology used by Nordfjörd.

The sequence starts with a view on Nói’s house, with a stately mountain in the background. The simple building of corrugated metal with cement underpinning, typical for Icelandic architecture, is shown „from a low and slightly unbalance angle” (Nordfjörd 2010:96) in a worm’s eye view, making the Bolafjall mountaing bigger than it really is. The winter mise-en-scène is filled up with cold colour pallete (a blue hue that appears in every other outdoor scene, giving a feeling of eternal freeze and twilight of Icelandic winters); probably created by a blue filter. The sound, similar to an engine wirring, is presumably non-diegetic, but can be also made by Kiddi’s car who drove his son back to the house.

Next scene presents Nói opening the hatch and going down to his basement den. It is a medium shot, with natural, but yet blue-like light inside the house. The sound consists of opening and closing the hatch, with a background subtle wailing that continues to the next shot and stops immidiately in 1:16:56. Another medium shot shows Nói sitting in a badly-lit basement filled with simple objects: a bed, a wooden shelf with small objects, a fan. The protagonist lights up a cigarette, making additional sound and lightning. His neutral costume, a pale-blue T-shirt and light jeans, fits the ‘cold’ millieu of the scene and the rest of the movie.

While Nói is smoking his cigarette, a cut takes us to a blue-lit living room, where the grandmother is working on her jigsaw. The sound of putting the elements together is interwoven with silent shaking and the quick cut takes us to Kiddi’s dining room, also cool-lit by a window with a view on the mountain. Kiddi stops eating and starts listening to the increasing sound of shaking. Then we get back to the grandmother, who – shown in a medium close-up – raises her head and listens to the sound. The sound continues and another cut shows Þórarinn (Þorsteinn Gunnarsson), the headmaster of Nói’s school, who is being interupted by the sound while playing with a Rubic’s cube. Another medium long shot shows  Íris reading a newspaper and facing to an invisible target, presumably a window. Next cut takes us back to Nói’s den and shows him sitting on the bed and listening to the sound in surprise. In the same medium shot, the basement starts shaking and things are falling down from the shelves.

After that comes complete darkness, which lasts for 22 seconds, accompanied with ‘dead silence’ (Nordfjörd 2010:99) that changes into a slight buzz. Then the darkenss and silence are both cut off by a lighter in Nói’s hands. The only light of the fire reveals the protagonist in a medium shot. As Nordfjörd notices, next scenes seem to be a single one, but they are divided by „the cuts hidden” (2010:97). We see as following: a close-up of Nói’s face heading to the hatch; a medium shot with him presented from the back, trying to push the hatch; a medium close-up in which Nói is knocking the hatch and then returning to his bed; plying with the lighter, the only source of light in those scenes Nói is shown in an extreme close-up, the focus of the camera is on the lighter and his blurred face in the background; next cut shows him „in a close-up from an extremely low angle” (Nordfjörd 2010:97), shouting „Hallo” thrice; last shot shows his face again in extreme close-up with the camera frist focusing on his forehead and then blurring the view (the light of the lighter pulses, giving warmth to the scene, then the screen goes black again).

In the darkness, a slight sound of scratching can be heard, dogs starts barking and we hear the sound of opening the hatch. Camera shows a rescure worker from the worm’s perpective and, with a quick cut, a figure of Nói lying on the bed, shown from another angle than the rescuer would probably see him (Nordfjörd 2010:98) and lit partially by the outside light. He rises up and next shot shows the rescuer from Nói’s perpective, who is calling his colleagues and enters the basement. Then we see him helping the protagonist to get out and another shot with two rescuers putting a blanket on Nói panting from the cold. His pale-blue T-shirt contrasts with orange uniforms of the rescue workers, as to emphasise the difference of temperature. The light is dim but yet stray, produced by lamps in the middle of the night. Next medium long shot shows rescuers warming Nói and next one, an overall long one, depicts other rescuers working in the house’s ruins, lit partially by the lamps. The final shot is a vista on the street with barely-lit houses in the night with a fire enging coming from the right corner and some rescuers crossing the street. The sound in both scenes is diegetic, with their voices and engine’s whirr.

In general conclusion, the ‘tour de fource’, so the avalanche itself, is not depicted even once in the movie. However, Nordfjörd gives several examples of foreshadowings of the catastrophe,, such as a local medium’s prophecy about death or scenes of Nói working as a gravedigger (2010:93). While I agree with Nordfjörd that the opening scene with Nói cleaning the doorway completely blocked with snow is a good ‘ouverture’ to the final tragedy, I am sceptical about other prefigurations of it (splashing blood, Kierkegaard’s philosophy). In my opinion the only direct foreshadowings of the avalanche are the repeating views on a mountain and a scene of Nói shoting to its icicles. Still, the sequence of twenty-five shots, kept in bad lightning and diegetic sound, can have a stronger impact on a viewer than showing an actual avalanche destroying the village.

As stated in the first paragraph, Nói the Albino is a very Icelandic movie. Not only it presents the mise-en-scène characteristic for this remote island in the north but also focuses on a natural phenomenon of the region, especially the West Fjords represented by the mounting in a town of Bolungarvik chosen for the scenography. This sparsely populated part of Iceland has experienced many avalanches, of which two that happened in 1995, in Súðavík and Flateyri (Nordfjörd, 2010:71) are still vivid in Icelanders’ collective memory and therefore the local reception of the movie could be different from the international one (idem, 2010:74). As shown in another Icelandic movie, Cold Light by Hilmar Oddsson (2004), avalanches make Icelanders to live in ‘a state of emergency’. Still, the movie can be regarded as ‘Scandinavian’ for, as indicated by Nordfjörd, it features both ‘Nordic melancholia’ and ‘dark Scandinavian sense of humour’ ( 2010:22-23). The motif of humility towards powerful nature, also avalanches, is present in Scandinavian cinema (shown in Ruben Östlund’s Force Majeure, 2014), likewise the stylistic devises typical for ‘Nordic noir’ can place Nói the Albino among good cinematic representations of Scandinavian culture.

References:

Nordfjörd, B. (2010), Dagur Kári’s “Nói the Albino”, Copenhagen, Museum Tusculanum Press
Lutton, S. (2016), “10 great Icelandic films”, BFI, 9 February, http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/lists/10-great-icelandic-films Accessed 26 September 2017

Kurs (staro)islandzkiego

Do nauki islandzkiego przymierzałam się wiele razy. Najpierw kurs w szkole językowej, potem kilka podejść do staroislandzkiego w ramach wykładów… W końcu musiałam zdać egzamin na studiach, dlatego zmobilizowałam się do nauki! Znajomość staroislandzkiego przydaje się do nauki innych języków skandynawskich, a przede wszystkim z opanowaną gramatyką można rozpocząć przygodę z nowoislandzkim już na dobre! Chcesz zobaczyć, czy ten islandzki jest taki straszny? Oto krótki kurs (staro)islandzkiego, który przygotowałam w ramach nauki do egzaminu. Powodzenia!

Array